Геронтология тема 4. 1 Тыныс алу жйесіні артаю ерекшеліктері

• Название: 1 Тыныс алу жйесіні артаю ерекшеліктері
• Дата: 23.11.2022
• Размер: 44.36 Kb.
• Имя файла: Геронтология тема 4.docx
• Тип: Документы; #808550

1 Тыныс алу жүйесінің қартаю ерекшеліктері: кеуде қуысының сүйектері мен бұлшықеттерінің, бронхтардың, өкпе тінінің және газ алмасу ерекшеліктерінің жасқа байланысты өзгеру іҚартаю үдерісінде тыныс алу жүйесінде маңызды морфологиялық

және қызметтік өзгерістер болады. 60 жастан кейін кеуде қуысындағы сүйектері мен бұлшықетінде дегенеративті, дистрофиялық өзгерістер байқалады. Қабырға шеміршектері эластикалық қаб ілетін жоғалтады, себебі: онда кальций тұздары шөгеді. Қабырға-омыртқа буындарының қозғалысы шектеледі. Кеуде бөлігінде омыртқа остеохондрозы және арқаның ұзын бұлшықеттерінің семуі қарттық кифозға әкеледі,қабырғааралық бұлшықеттерінде және диафрагма бұлшықеттерінде дистрофиялық өзгерістер, біріншіден, кеуде қуысының деформациясы,екіншіден, кеуде қуысының жылжымалығы төмендейді. Осының бәрі өкпелік вентиляцияны бұзады.

Қарттық жаста трахея V-ші кеуде омыртқа деңгейіне төмендейді,қуысы кеңейеді, қабырғалары кальцийленеді. Бронхтардағы цилиндр тәрізді эпителий көпқабатты жалпақ эпителийге айналады, қабырға шеміршектері – сүйек тініне айналады, бронх бұлшықеті семеді. Бронхтың айналасына дәнекер ұлпа өскендіктен бронх қабырғалары томпаяды,қуыстары бір қалыпты емес таралып, қызметі нашарлағандықтан патологиялық үдерісті тудырады.

Өкпелік ұлпа эластикалық қасиетін жояды, альвеола қабырғалары жұқарып, жыртылуы да мүмкін. Альвеолааралық қабырғаларға дәнекер ұлпа өскендіктен олар қалыңдайды.

Қарттық жаста өкпелік тамырларда өзгеріс болады. Өкпелік артерияда, артериолада, венулада фиброз дамиды, капилляр қабырғасында дистрофиялық өзгерістер әсерінен қызметі төмендейді, капиллярлардың өткізгіштігі бұзылады. Қарттық жаста жүректен қан лақтыру төмендегендіктен өкпе тамырларына қанға толуы азаяды.

Тыныс алу аппаратының морфологиялық өзгерістері өкпенің өмірлік сыйымдылығын (ӨӨС) төмендейді. Вентиляцияға қатыспайтын ауа мөлшері көбейіп, сыртқы тыныс алу аппаратының жұмыс қажеттілігін жоғарылатады (физикалық жүктеме, атмосфераның тітіркенуі т.б).

Қарттық жаста тыныс алуды реттейтін жүйке жүйесі аппараты өзгереді. Өкпенің жүйке талшықтарында және ганглияда дегенерация байқалады. Қарттық жаста жөтелу рефлексі төмендегендіктен,бронхтардың дренаждық қызметі төмендейді.

3.2 Пневмонияның, бронх демікпесінің, созылмалы бронхиттің ағымының клиникалық ерекшеліктері. Емі. Күтім ерекшеліктері.

Бронх демікпесінің ұстамасында жедел жәрдем көрсету

3.2.1 Пневмония – өкпенің респираторлы бөлімдерінің ошақты зақымдалуымен, физикалды немесе аспаптық зерттеу кезінде анықталатын альвеола ішінде экссудациялардың болуымен, әртүрлі қызбалық реакциялар мен айқын интоксикациямен сипатталатын, көбіне бактериалды этиологиялық, жіті жұқпалы ауру.

Пневмонияның даму қаупі жас ұлғайған сайын жоғарылайды.

Егде және қарт жастағы адамдар арасында ауруханадан тыс пневмониялар 17,4% (Мәскеуде) таралған. 60 жастан асқан науқастар пневмониядан өлімге алып келуі, басқа жас өкілдеріне қарағанда, 10 есе жоғары болады, және пневмококкты пневмония кезінде 10-15% жетеді.

Клиникалық ағымы. Пневмонияның клиникалық көріністері өкпелік және өкпеден тыс белгілерімен қалыптасады.

Өкпелік көріністер. Қақырықтың бөлінуімен немесе әлсіз жөтел пневмонияның ең жиі көрінісі болып табылады. Бірақ әлсіреген науқастарда жөтел рефлексі тежелген кезде (инсульт, Альцгеймер ауруы)

ол болмауы да мүмкін.

Қарттардағы негізгі көріністердің бірі болып табылатын ентізу –

пневмонияның ең айқын белгісіне жатуы мүмкін.

Өкпе тініндегі қабыну үдерісі плевраға жайыла отырып, науқастарда көкірек қуысы аймағында ауырлық және ауыру сезімін тудырады. Бұл жағдайда плевраның үйкеліс шуы естіледі.

Қарт науқастарда пневмония кезіндегі перкуторлы дыбыстың тұйықталуы «крепитация» деген классикалық белгілер айқын байқалмайды, ал кейде мүлде болмайды. Мұны, өкпе тінінің тығыздалу деңгейінің аталған белгілердің түзілуіне жеткілікті болатын деңгейге жетпеуімен түсіндіруге болады.

Қарт науқастарда әртүрлі себептерге байланысты (асқорыту жолының бұзылуы, ісіктік үдеріс, диуретиктермен емдеу) пайда болған дегидратация, өкпелік инфильтраттың түзілуін қиындататын, альвеолалардағы экссудативті үдерістерді шектейді.

Қарт науқастарда жүрек жеткіліксіздігі, өкпе ісігі, өкпенің созылмалы обструктивті аурулары сияқты фондық ауруларының болуына байланысты, өкпе тінінің перкуссиясы мен аускультациясында анықталған өзгерістерін бір бағытта түсіндіру қиын болып келеді. Мысалы, пневмония кезіндегі перкуторлы тұйықтықты ателектаздан ажырату қиын, сырылды бронхтық тыныс пневмосклероздық бөліктердің болуын айқындауы мүмкін, ылғалды кіші көпіршікті сырылдар сол жақ қарыншалық жеткіліксіздікте естілуі мүмкін. Аускультация кезіндегі белгілерді қате интерпретациялау қарттардағы пневмонияның клиникалық гипердиагностикасының ең жиі себебі болып табылады.

Өкпеден тыс белгілер. Қарт және егде жастағылардағы пневмония кезінде дене қызуының көтерілуі жиі кездеседі (75–80%), бірақ басқа жас топтарымен салыстырғанда, болжам үшін қолайсыз болып келетін аурудың қалыпты немесе тіпті төмен температурамен жүруі жиі кездеседі. Қарттардағы пневмонияның жиі көріністеріне ОЖЖ жағындағы өзгерістер (апатиялар, ұйқышылдық, тәбеттің болмауы, мәңгіру, естің анық болмауы, тіпті сопорозды жағдайға дейін) болып табылады. Бір қатар жағдайларда пневмонияның бастапқы белгілеріне кенеттен физикалық белсенділіктің төмендеуі, қоршаған ортаға қызығушылығының жоғалуы, астан бас тарту, несепті ұстамау жатады. Осындай жағдайларды кейде қателесіп «кәрілік деменция» көрінісі деп қабылдауы мүмкін.

Қарттардағы пневмонияның клиникалық белгілерінің ішінде бірінші кезекке фондық аурулардың декомпенсациясы шығуы мүмкін.

Мысалы, өкпенің созылмалы обструктивті ауруы бар науқастардағы пневмония жөтелдің күшеюі, тыныс жетіспеушілігі ретінде сипатталуы мүмкін, ал бұл көрініс созылмалы бронхиттің өршуі ретінде қате қабылдануы мүмкін. Тоқыраулы жүрек жеткіліксіздігі бар науқаста пневмония дамыса, негізгі ауруы үдеп және емге рефрактерлі (тұрақты) болып қалуы мүмкін.

Пневмонияның маркерлері: кетоацидоздың дамуымен қант диабетінің декопенсациясы (қант диабеті бар кәрі науқастарда);

бауыр циррозы бар науқастарда бауыр жеткіліксіздігі белгілерінің байқалуы;

созылмалы пиелонефриті бар науқастарда бүйрек жеткіліксіздігінің дамуы немесе үдеуі болуы мүмкін. пневмониямен ауыратын науқастардың 1/3 бөлігінде, әсіресе нейтрофильді ауытқуы бар кезде қолайсыз болжамның белгісі болып табылатын, лейкоцитоздың болмауы жатады. Аталған зертханалық өзгерістер жастық ерекшеліктерге тәуелді емес.

Емі мен күтімі. Ауру қоздырғышын анықтауға бағытталған,

этиотропты емді негіздеуге мүмкіндік беретін ауруханадан тыс

пневмониялар ағымының ерекшеліктерін толық айқындайтын жіктеме бар.

Алайда тәжірибеде ақпараттың жеткіліксіздігі мен дәстүрлі микробиологиялық зерттеулердің ұзақ уақыт қамтуына қарай пневмонияның этиологиясын анықтаудың шынайылығы төмен. Оның үстіне, қарттарда 50% жағдайда аурудың ерте сатысында өнімді жөтел болмайды.

Сонымен бірге, пневмонияның емі клиникалық диагнозды қойған кезде бірден басталуы қажет.

Бірқатар жағдайда (20-45%) қақырықтың сәйкес сынамасын алғанның өзінде қоздырғышты анықтау мүмкін болмайды. Сондықтан тәжірибеде этиотропты емді таңдауда көбіне эмпириялық жолды алады. 60 жастан асқан науқастарды амбулаторлық жағдайда емдеуге болады. Ол үшін аминопенициллиндер немесе цефалоспориндердің ІІ буыны ұсынылады. Легионеллезді немесе хламидиялық этиологиялы пневмониялардың жоғарғы қауіптілігіне байланысты, жоғарыда аталған дәрілерді макролидті антибиотиктермен (эритромицин, ровамицин) бірге, емнің ұзақтығын 14-21 күнге дейін (легионеллезде) ұзартып тағайындау керек.

Міндетті түрде ауруханаға клиникалық белгілері ауыр: цианоз және минутына 30 реттен жоғары ентігу, естің мәңгірттенуі, қызбаның жоғарғы деңгейі, тахикардия, әркелкі қызба, артериалды гипотензия (систолалық қысым 100 мм с.б.б. және диастолалық қысым 60 мм с.б.б. төмендегенде) ретінде байқалған пневмониямен науқастар жатқызылады.

Ауыр ауруханадан тыс пневмонияларда цефалоспориндердің ІІІ буынын (клафоран) парентеральды макролидтермен бірге тағайындау ұсынылады. Соңғы кезде өкпедегі қабыну үдерісі тұрақталған немесе жақсарғанда антибактериалды емді сатылы түрде қолдану ұсынылды. Бұл әдістің тиімді нұсқасына емнің нәтижелілігін қамтамасыз ететін, бір түрге жататын антибиотиктердің екі дәрілік түрін (парентеральды енгізу үшін

және ішке қабылдау үшін) кезектестіріп қолдану жатады. Дәріні ішке қабылдауға ауыстыру емнің басталуының 2–3 күнінен кейін мүмкін болады. Мұндай ем үшін келесі дәрілер: ампициллин натрийі және ампициллин тригидраты, сульбактам және ампициллин, амоксициллин клавунат, офлоксацин, цефуроксим натрийі және цефуроксим ацетилі, эритромицин қолдануға болады.

Ауруханадан тыс пневмонияларды емдеу үшін қолданылатын антибактериалды заттар:

Бензилпенциллин. Ауруханадан тыс пневмонияларды өте жиі тудыратын қоздырғышқа – S.pneumoniaе жоғарғы белсенділік танытады.

Соңғы жылдары пневмококктар пенициллинге тұрақтылық танытуы жоғарылаған, кейбір елдерде оның деңгейі 40% дейін жетеді, сондықтан оны қолдануды шектейді.

Аминопенициллиндер (ампициллин, амоксициллин).

Бензилпенициллинге қарағанда әсер ету спектрінің кеңдігімен сипатталады, бірақ стафилококктардың β-лактамазалары және грам-теріс бактерияларға тұрақсыз. Амоксициллин ампициллинге қарағанда асқазан -ішек жолдарынан жақсы сіңіріледі, жақсы көтеретін артықшылықтарға ие.

Амоксициллинді қосымша патологиясы жоқ кәрі науқастарда жеңіл ағымды пневмония кезінде амбулаторлы тәжірибеде қолдануға болады.

Қорғалған аминопенициллиндер – амоксициллин/клавунат.

Ампициллин мен амоксициллинге қарағанда, құрамына енетін клавунатпен β–лактамаза бөлетін бактерияларды тежеуі арқылы белсенді дәрі болып саналады. Амоксициллин/клавунат қарттардағы ауруханадан

тыс пневмонияның, анаэробты бактерияларды қоса, көптеген

қоздырғыштарға жоғары белсенділік танытады. Қазіргі кезде тыныс

жолдарының ауруханадан тыс инфекцияларын емдеудегі негізгі дәрі ретінде қарастырылады. Парентеральды түрінің болуы ауруханаға жатқызылған ауыр ағымды пневмониямен ауырған науқастарға қолдануға мүмкіндік береді.

Цефуроксим – ІІ буынды цефалоспориндерге жатады. Әсер ету спектрі, анаэробты микроағзалардан басқа, амоксициллин/клавунатқа ұқсас пенициллинге тұрақты пневмококк штамдары цефуроксимге тұрақты болып келеді. Бұл препарат гериатриялық науқастардың ауруханада н тыс пневмонияларын емдеуде бірінші қатардағы зат ретінде қарастырылады.

Цефотаксим және цефтриаксон – ІІІ буынды цефалоспориндердің парентеральды түріне жатады. Көптеген грамм-теріс бактерияларға, пневмококтарға, пенициллинге тұрақты штамдарын қоса алғанда, жоғары белсенділікке ие. Қарттардағы ауыр пневмонияларды емдеудегі таңдау дәрісі болып саналады. Цефтриаксон пневмониямен ауыратын қарттарды үй жағдайында парентеральды емдегендегі тиімді дәрі болып есептеледі, себебі ол тәулігіне 1 рет қолданылады.

Макролидтер. Кәрі жастағы науқастарды макролидтерді қолдану оның қоздырғыштар спектрінің ерекшеліктеріне қарай шектелген.

Сонымен қатар, соңғы жылдары пневмококтар мен гемофильді таяқшалардың макролидтерге тұрақтылығы жоғарылаған.

Макролидтерді қарт науқастарға ауыр пневмония кезінде цефалоспориндердің ІІІ буынымен бірге тағайындайды.

Емдеу тиімділігінде тыныс алу қызметіне әсер ететін жүректік заттарды (калифора, кардиамин), жүрек гликозидтерін, коронаролитиктерді және қажет жағдайда аритмияға қарсы заттарды қолдануда маңызды орынға ие.

Жөтелге қарсы зат ретінде, бронхтардың дренаждық қызметіне теріс әсері жоқ дәрілер (балтикс, интуссин) қолданылады.

Кешенді емдеудегі маңызды бөліміне – қақырықты түсіретін және муколитикалық заттарды тағайындау жатады. Әдетте: бромгексин, амброксон, мукалтин, 1–3% калий йодиді, термопсис тұнбасы, көкірек жиынтығы тағайындайды.

Емді ұйымдастырғанда пневмонияға шалдыққан науқастарды күту мен бақылауға көп көңіл аудару керек. Қызба кезінде науқастарға төсектік тәртіп және жеке пост немесе қарқынды терапия бөлмесінде ұстап, гемодинамикалық көрсеткіштер мен тыныс жеткіліксіздігінің деңгейін бақылау қажет. Қарт және егде жастағы науқастар гиподинамияға өте сезімтал келгендіктен, науқасты ерте белсендіру, психологиялық демеу маңызды.

Тағам жеңіл сіңірілетін, дәрумендерге бай (әсіресе, С–дәруменіне) болуы керек. Оны жиі (6 рет күніне) беру керек. Көп сұйықтықты (2 литрге дейін) жылы шай, морс, шырын, сорпа ретінде беру қажет.

Төсектік тәртіп кезінде ішектердің атониясына байланысты туындайтын іш қатулар байқалады. Іш қатуға бейімділік кезінде ас мәзіріне жеміс шырындарын, алма, қызылша және басқа да ішектің перистальтикасын күшейтетін жемістер мен жидектерді қосу қажет.

Үлкен жастағы адамдар тобындағы пневмониялардың негізгі клиникалық зертханалық көрсеткіштері қалпына келгенше 4 аптадай уақытқа созылады. Алайда өкпе тінінің құрылымы қалпына келуі үшін 6 айдан ұзақ уақыт қажет. Сондықтан емдік – сауықтыру шаралар кешенін амбулаторлы жағдайда жүргізу өте маңызды болып табылады. Оның құрамына 1–3–5 айда клиникалық–зертханалық және рентгенологиялық

тексерулерді жүргізу, дәрумендер мен антиоксиданттар, бронхолитикалық және қақырық түсіретін заттар қолдану, ауыз қуысы мен жоғарғы тыныс жолдарын санациялау, темекіні тастау, физиотерапия, және мүмкіндігінше санаторлы – курортты емдеу кіреді.

3.2.2 Созылмалы бронхит – бастапқыда шырышты қабат, кейіннен үдеріс үдеген сайын бронхтардың тереңірек қабаттары мен перибронхиалды дәнекер тінін зақымдайтын, бронхиалды жолдардың созылмалы қабынуы. Онымен көбіне кәрі жастағы ер кісілер ауырады.

Созылмалы бронхитпен аурушаңдық адам өмірінің алтыншы және жетінші онжылдығында артады, ал бұл аурудан өлімге алып келуі сегізінші онжылдықта байқалады.

Клиникасы. Созылмалы бронхиттің негізгі белгілерінің қатарына: жөтел, қақырық тастау, ентігу, ал аускультацияда – қатты тыныс пен сырылдардың естілуі жатады. Созылмалы бронхит біртіндеп дамиды және кеш анықталады, себебі ұзақ уақыт бойы науқасты аз мазалауы мүмкін .

Клиникалық көрінісі бронхиалды ағаштардың (жолдардың) зақымдау деңгейімен байланысты көрінеді.

Қабыну үдерісі ірі және орта бронхтарды қамтитын проксималды бронхитте, аз мөлшерлі қақырықты жөтел байқалады, ентігу болмайды, қатаң тыныспен бірге төмен тембрлі құрғақ сырылдар естіледі.

Бронхиалды өткізгіштік бұзылмаған. Бұл созылмалы обструктивті емес бронхит немесе «ентігусіз бронхит» болып табылады.

Обструктивті бронхитте тек қана жөтел ғана емес (қақырықты немесе қақырықсыз), сонымен бірге, бірінші кезекте, ентігу («ентігулі бронхит») байқалады. Қабыну үдерісі ұсақ бронхтарда («дисталды бронхит») орналасады. Қатаң тыныс пен бірге ысқырықты сырылдар естіледі.

Сыртқы тыныс қызметін тексергенде бронх өткізгіштігінің бұзылуы анықталады.

Бронхиттің өршуі көбіне қалыпты температурамен өтеді, дененің жоғарғы бөлігінің (бас, мойын) терлегіштігі байқалады, жөтел күшейеді, қақырық көлемі артады.

Аздап өршу кезінде қақырық шырышты – іріңді, дене температурасы қалыпты немесе субфебрильді, шеткері қан көрсеткіштері аз өзгерген.

Айқын өршу кезінде қақырық шырышты – іріңді, құрамындағы лейкоциттер жоғары мөлшерде болады. Обструктивті өзгерістер үдеген кезде ентігу күшейеді созылмалы обструктивті бронхиттің үдеуі тыныс және жүрек жеткіліксіздігіне алып келеді.

Емі мен күтімі. Созылмалы бронхит өршіген кездегі ем келесі сызбадағыдай жүргізіледі:

1) бронх өткізгіштігін қалпына келтіру (бронхоспазмолитиктер көмегімен дренаждау, постуральды дренаж, іріңді бронхитте – бронхоскопия кезіндегі дренаждау);

2) микрофлора сезімталдығы мен дәрінің улылығын ескере отырып антибактериалды ем;

3) антиаллергиялық және дезинтоксикациялық заттар;

4) емдік дене тәрбиесі (тыныстық, дренаждық жаттығулар);

5) жалпы қуаттандырушы ем (физиотерапия, дәрумендер, уқалау).

Қатты жөтел кезінде жөтелге қарсы дәрілер қолданады. Егер қақырықты жөтел болса, онда жөтелді төмендететін, бірақ қақырықтың бөлінуін төмендетпейтін, екі фазалы жөтелге қарсы заттар (интуссин, балтикс және т.б.) қолданылады.

Обструктивті бронхитте бронхоспазмды тыю үшін бронходилататорлар: спазмолитиктер (изадрин, сальбутамол, тербутамин); фосфодиэстераза тежегіштері (теофиллин туындылары) қолданылады. Спастикалық синдромды дереу тыю үшін: беротек, венталин, атровент, беродуал дәрілерін тағайындайды.

Бронхтардың дренаждық қызметін жақсарту үшін қақырық түсіретін, қақырықты жібітетін заттар беріледі. Егер бұл дәрілерді қақырықтың тұтқырлығы мен эластикалық қасиеттерін ескере отырып қолданса, тиімділігі жоғары болады. Тұтқырлығы жоғары болса, тиол туындыларын – ацетил – цистеин (мукосальвин) немесе протеолитикалық ферменттер (трипсин, химотрипсин) қолданылады.

Адгезивті көрсеткіштері жоғары болса, онда сурфактанттың түзілуін жақсартатын дәрілер (бромгексин) бөлінді (секрет) регидратанттар, минералды тұздар, эфир майларын қолданады. Егер қақырықтың реологиялық қасиеттері өзгермесе, бірақ мукоцилиарлы тасымалдау жылдамдығы төмендесе, теофиллин туындылары мен β – 2 симпатомиметиктер – теолонг, теопек және т.б. тағайындалады.

Созылмалы бронхиті бар науқастар басқа ауруларының әсерінен ұзақ уақыт төсек тартып жатса, бронхтардың дренаждық қызметі бұзылуы нәтижесінде өкпенің жеке бөліктерінде коллапс туындайды.

Сондықтан ондай науқастарды төсекте қимылын ауыстырып отыру, оларға жартылай отыру қалпын қамтамасыз ету, тыныс жаттығ уларын жүргізу, мөлшерлі физикалық жаттығулар жасату қажет.

Гипоксиямен күрес үшін міндетті түрде оттегі қоспасын,оттегілік бөлме тағайындау керек. Оксигенотерапия үзілісті болуы керек және оттегінің мөлшерін біртіндеп жоғарылатады (бас айналу, құсу, тұншығу, тыныс алу орталығының тежелуінің алдын алу үшін). Оны бронхолитикалық заттарды қолданумен қатар жүргізген жөн.

Жүрек гликозидтері қанайналым жеткіліксіздігі белгілері кезінде көрсетілген. Көп мөлшерлі қақырықты созылмалы бронхит кезінде жазық кеңістікте, қайыңды орманда, таулы климат жағдайларындағы (теңіз деңгейінен 1000 -1200м жоғары емес) санаторлы-курорттық ем тиімді болады.

3.2.3 Бронх демікпесі

Соңғы жылдары бронх демікпесімен ауыру өте жиілеп кетті.Мұны негізгі 3 факторлармен байланыстыруға болады. Біріншіден, аллергиялық реактивтіліктің жоғарылауы. Екіншіден, химиялық өнеркәсіптердің дамуымен, қоршаған ортаның ластануымен және тағы басқа жағдайлармен қатынастың жоғарылауынан аллергендермен байланыс артты. Үшіншіден, бронх демікпесінің дамуына ықпал етуші тыныс алу жолдарының созылмалы аурулардың жиілеуі. Сонымен бірге аурудың жастық құрылымы да өзгереді. Қазіргі таңда бронх демікпесімен ауыратын барлық науқастардың 44% -ын қарт және егде жастағы адамдар құрайды.

Қарт және егде жаста аурудың инфекциялық аллергиялық түрі кездеседі. Ол көбіне тыныс алу мүшелерінің қабыну ауруларының (созылмалы пневмония, созылмалы бронхит және т.б .) нәтижесінде туындайды. Осы инфекциялық ошақтан ағза өз тіндерінің ыдырау өнімдерімен, бактериялармен және токсиндермен сенсибилизацияланады.

Бронх демікпесі өкпедегі қабыну үдерістерімен, жиі бронхит, бронхиолит, пневмониямен бірге басталуы мүмкін.

Клиникалық көрінісі. Науқастардың көбінде бронх демікпесі созылмалы ағымда кездеседі және физикалық күш түскенде үдейтін, тұрақты қиналдыратын ысқырықты тыныс және ентігумен сипатталады.

Кезеңді түрде өршу тұншығу ұстамасының туындауымен байқалады. Аз мөлшерде ашық түсті, қою, кілегейлі қақырықты жөтел пайда болады.

Көбіне ауырудың өршуі мен тұншығу ұстамасының туындауындағы маңызды рольді тыныс алу мүшелеріндегі инфекциялық – қабыну (жіті респираторлы-вирусты инфекциялар, созылмалы бронхиттің өрлеуі) үдерістері алады.

Бронх демікпесінің ұстамасы әдетте түнде немесе таңертеңнен басталады. Бұл, бірінші кезекте ұстаманың туындауына алып келетін рецепторларды, шырышты қабықты кезінде тітіркендіретін бронхтарда ұйқы кезінде жиналған секреттермен байланысты болады. Бұл кезде белгілі рольді кезбе жүйкесі тонусының жоғарылауы ойнайды. Барлық жастағы адамдардағыдай, демікпе кезіндегі функционалдық өзгеріс болып табылатын бронхоспазмнан басқа, қарт және егде жастағы адамдарда оның

ағымы өкпе эмфиземасына асқынуы мүмкін. Нәтижесінде, өкпелік жетіспеушіліктен кейін жүректік жетіспеушілік тез қосылады.

Жас кезінде бір рет туындаған бронх демікпе қартайған уақытта да сақталуы мүмкін. Бұл кездегі бронх демікпесінің ұстамасы өткір

ағымының төмендігімен ерекшеленеді. Аурудың ұзақ уақыт жүруіне орай, өкпеде (обструктивті эмфизема, созылмалы бронхит, пневмосклероз) және жүрек тамыр жүйесінде (өкпе текті жүрек) айқын өзгерістер байқалады.

Жіті ұстама кезінде науқаста ысқырықты сырыл, ентігу, жөтел және цианоз байқалады. Науқас алға қарай еңкейіп, екі қолына сүйеніп отырады.

Тыныс алу актісіне қатысатын барлық бұлшықеттер қатайып, ширыққан болады.

Жас жастағы адамдарға қарағанда, айқын гипоксияның салдарынан ұстама кезіндегі тыныс алудың жиіленуі байқалады. Перкуссия кезінде қорап тәрізді дыбыс естіледі, аускультацияда көптеген ысқырықты, ызыңдаған сырылдар, сонымен қатар ылғалды сырылдар да естілуі мүмкін.

Ұстама басында жөтел құрғақ, жиі қиналдыратын болады. Ұстама аяқталғанда жөтелмен бірге аз мөлшерде тұтқыр кілегейлі қақырық бөлінеді. Үлкен жастағы адамдар тобының ұстамасы кезіндегі бронходилататорларға (мысалы, теофиллин, изадрин) реакциясы кешіккен, толық емес болып келеді.

Жүрек тондары тұйық, тахикардия байқалады. Ұстама кезінде тәжді тамырлардың рефлекторлы тарылуы, өкпе артериясы жүйесіндегі жоғары қысым, миокардтың жиырылғыштық қасиетінің төмендеуі, сонымен бірге жүрек – тамыр жүйесіндегі қосымша аурулар (гипертониялық ауру, атеросклероздық кардиосклероз) нәтижесінде жіті жүрек жеткіліксіздігі дамуы мүмкін.

Емі мен күтімі. Ұстама кезінде және ұстама арасындағы кезеңде бронхоспазмды жою үшін пуриндерге (эуфиллин, диафиллин, дипрофиллин және т.б.) көңіл бөледі, оларды парентеральды және аэрозольді түрде енгізуге болады. Адреналинге қарағанда бұл препараттарды тағайындаудың артықшылығы, оларды гипертониялық ауру, жүрек демікпесі, жүректің ишемиялық ауруы, бас миы тамырларының атеросклерозында енгізуде қарсы көрсеткіштері жоқ.

Сонымен бірге эуфиллин және осы топтың басқа препараттары коронарлық, бүйректік қанайналымды жақсартады. Осылардың барлығы олардың гериатриялық тәжірибеде кеңінен қолданылуына себеп болады.

Адреналин бронхоспазмды тез басып, ұстаманы тыюды қамтамасыз ететіндігіне қарамастан,оны қарт және егде жастағы адамдарға, олардың гормоналды препараттарға жоғары сезімталдығын ескере отырып, абайлап тағайындаған жөн. Тері астына немесе бұлшықетке адреналинді енгізуді, тек бронх демікпесін ешқандай дәрілік заттармен тыю мүмкін болмаған жағдайда ғана қолданады. Препараттың дозасы 0,1% ерітіндінің 0,2–0,3 мл-нен аспауы тиіс. Адреналиннен тиімділік болмаған кезде, оны дәл сол дозада тек 4 сағат өткеннен кейін ғана енгізуге болады. Эфедринді

тағайындағанда, ол жай, бірақ ұзақ әсер ету тиімділігін қамтамасыз етеді.

Эфедрин қуықасты безінің аденомасында қарсы көрсеткіш екенін ескерген жөн. Бронхолитикалық әсерге изопропилнорадреналин дәрілері (изадрин, арципреналин сульфаты, новодрин және т.б.) ие болып келеді.

Трипсин және химотрипсин аэрозольдері және басқа қақырықты түсіретін заттарды қолданғанда, протеолиз өнімдерінің сіңірілуімен байланысты, аллергиялық реакциялар болуы мүмкін. Терапия барысында, оларды енгізер алдында гистаминге қарсы препаратты тағайындау керек.

Бронх өткізгіштігін жақсарту үшін бронхолитикалық заттар қолданады.

Таңдау дәрісіне холинолитиктер жатады. Адреномиметиктерді (изадрин, эфедрин) көтере алмағанда, көп мөлшердегі қақырық және бронх демікпесі және ЖИА (брадикардиямен, атриовентрикулярлы өткізгіштіктің бұзылуымен жүретін) қосарлануы кезінде, холинолитиктер (атровент, тровентол, трувент, беродуал) тағайындалады.

Бронх демікпесінің кешенді еміне антигистаминді дәрілер (димедрол, супрастин, дипразин, диазолин, тавегил және т.б.) енеді.

Кейбір науқастарда новокаин: 0,25 – 0,5% ерітіндісінің 5 – 10 мл к/т немесе 2% ерітіндісінің 5 мл б/е енгізу қолайлы әсер етеді. Ұстаманы тыю үшін А.В.Вишневский бойынша біржақты новокаинды вагосимпатикалық бөгемені оңтайлы қолдануға болады. Екі жақты бөгеме ұсынылмайды, себебі, ол жиі жанама әсерлер (ми қан айналымының, тыныстың және т.б. бұзылуы) тудырады.

Қарт жастағы науқастарға ганглиоблокаторлар гипотензивті реакция туындауына байланысты ұсынылмайды.

Бронх демікпесі стенокардиямен қосарланса енгізу жылдамдығы 8-12 л/мин болатын оттегі (25-30%) және азот тотығымен (70-75%) ингаляция көрсетілген.

Бронх демікпесінің ұстамасы негізінде бронхолитикалық заттармен бірге жүрек-тамыр дәрілерін қолдану керек, себебі бронх демікпесінің ұстамасы қарт адамның жүрек-тамыр жүйесінің салыстырмалы компенсациялық жағдайынан тез шығаруы мүмкін.

Гормондармен (кортизон,гидрокортизон) емдеу бронх демікпесінің ұстамасын тыю және оның алдын алуда жақсы нәтиже береді. Бірақ кәрі жастағы науқастарға глюкокортикостероидтарды жас адамдармен салыстырғанда 2-3есе аз мөлшерде енгізген жөн. Емдеу барысында минималды тиімді мөлшерін анықтаған дұрыс. Гормоналды емді жанама әсерлерінің мүмкіндігіне орай 3 аптадан ұзақ бермеген жөн.

Глюкокортикостероидтармен бірге бронхолитиктерді қолдану керек, кейбір жағдайларда, ол гормоналды дәрілердің мөлшерін төмендету мүмкіндігін береді. Екіншілік инфекция кезінде, кортикостероидтармен қатар, антибиотиктер де көрсетілген. Кәрі адамдарда тіпті ең төмен мөлшердегі кортикостероидтардың өзі жанама әсер беруі мүмкін.

Сондықтан глюкокортикостероидтарды тек келесі жағдайларда:

1) басқа дәрілерге қоймайтын, бронх демікпесінің ауыр ағымы;

2) астматикалық жағдай;

3) интеркурентті ауру кезіндегі науқас жағдайының бірден нашарлауында қолданылады.

Жүрек жеткіліксіздігі дамығанда жүрек гликозидтері, диуретиктер тағайындалады.

Өте мазасыз науқастарға транквилизаторлар (триоксазин), бензодиазепин туындылары (хлордиазепоксид, диазепам, оксазепам), дифенилметан туындылары (амизил, метамизил) қолдануға болады.

Қақырық түсіретін және секретолитикалық заттар ретінде жиі бромгексин, ацетилцистеин және физиотерапия қолданады.

Бронх демікпесін емдеуде емдік дене тәрбиесі, тыныстық жаттығуларға басты назар қойған жөн. Физикалық жаттығулар түрлері мен көлемі әр науқасқа жеке анықталады.