олололо. 1. Асхат мылтыпен нысанаа кздеп атады. Сол ату мезетінде байамай оын тсіріп алды. Сра
 Скачать 23.83 Kb.
|
|
1. Асхат мылтықпен нысанаға көздеп атады. Сол ату мезетінде байқамай оғын түсіріп алды. Сұрақ: Мылтықтан атқан оғы мен ату мезетінде түсіріп алған оғының қайсысы жерге бұрын түседі (ауа кедергісі есепке алынбайды)? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Жауабы: Екеуі жерге бір мезгілде түседі, себебі екеуінің де жылдамдықтарының құраушысы жоқ, ал түсу уақыты екеуіне бірдей құлау биіктігімен ғана анықталады. 2.Мектепте балалар шырша шамшырақтарын қалта фонарының шамдарынан дәнекерлеп жалғайды.Олар шамшырақты ток желісіне қосты, сонда әр щыраққа 3 B кернеу беріледі. Сұрақ: Шырақтың бірін бұрап алып, оның партонына саусақ сұғу неліктен қауіпті? ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Жауабы: Қалта фонары шамның кедергісіне бірнеше ом,барлық тізбектің кедергісі бірнеше жүздеген ом. Тізбектей жалғағанда тізбек бөліктеріндегі кернеудің түсуі олардың кедергілеріне тура пропорционал. Сондықтан тізбектегі барлық кернеу патрондағы саусақтың үлесіне тиеді. 3. Сұйық отын түрлерін таситын автоцистерналы машиналардың корпусына темір шынжырлар орнатылады, олардың ұшы жерге тиіп жүреді. Сұрақ: Осының себебі неде? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Жауабы: Өйткені сұйық отын түрлері тасыған кезде иқозғалып шайқалады да электрленеді. Сондықтан да ұшқын алып. өрт шықпас үшін, ұштары жерге тиіп жүретін темір шынжырлар пайдаланылады. 4. Скалярлық физикалық шама Ия немесе жоқ күш ия/жоқ энергия ия/жоқ салмақ ия/жоқ жылдамдық ия/жоқ Скалярлық физикалық шама энергия 5. Екі нүктелік электр зарядтарының арақашықтығы 4 есе артқанда оладың Кулондық өзара әсерлесу күші? А) 4есе азаяды В) 4 есе артады С) 16 есе азаяды Д) 16 есе артады Е) өзгермеді Дұрыс жауабы: С) 16 есе азаяды 1.Балалар волейбол ойнап жүр. Допты біреуі жоғары, ал біреуі төмен лақтырып жүр. Сұрақ: Қай кездеқозғалыстағы доптың салмағы тыныштық салмағынан аз болады? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Жауабы: Бір қалыпты үдеумен төмен түскен доптың салмағы оның тыныштық күйіндегі салмағынан аз болады. 2. Марат лифт ішінде шырмауға ілінген өрмекшіні көреді. Лифт төмен қарай үдемелі қозғала бастайды. Сұрақ: Ол нені байқайды? ____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Жауабы: Шырмау мен өрмекшінің бұрынғы орында қалғанын байқайды. Қозғалыстың салыстырмалылығы бойынша, лифттің қабырғасы өрмекші үшін тыныштық күйін сақтайды. 3. Тау жыныстарының қуысына жиналған су тауды жарады. Сұрақ: Бұл неліктен? ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Жауабы: Себебі түнде қуысқа жиналған су қатып көлемі үлкен мұзға айналады. Ол мұз қуыс қабырғаларын зор күшпен сыға отырып жынысты жарады. 4. Солтүстік шұғыла мен газ разрядындағы жарқырау құбылысы Ия немесе жоқ люминесценсия Ия/жоқ электролюминесценция Ия/жоқ хемилюминесценция Ия/жоқ катодолюминесценция Ия/жоқ Жауабы: электролюминесценция 5. Радиоактивті сәуле шығарудың теріс зарядталғаны : А) α - сәулелер В) ультракүлгін сәулелер С) рентген сәулелер Д) γ- сәулелер Е) β- сәулелер Жауабы: Е) β- сәулелер Екі күн қатарынан жаңбыр жаууы мүмкін бе? Екі күн қатарынан жаңбыр жаууы мүмкін бе? Жоқ. Себебі, екі күннің арасында бір түн бар. Екі адам бес партиядан дойбы ойнады. Әрқайсысы бес реттен жеңді. Бұл мүмкін бе? Иә. Өйткені, олар әртүрлі адамдармен ойнады. Қандай сұраққа «иә» деп жауап беруге болмайды? Сіз ұйықтап жатырсыз ба? Қандай ыдыстан тамақ іше алмаймыз? Бос ыдыстан Адамдар мен көліктер басып өтетін жануар қалай аталады? Зебра Шикідей жемейді. Піскен соң қоқысқа тастайды. Бұл не? Лавр жапырағы Әкемінің жасы 31-де болғанда, мен небәрі 8 жаста едім, ал қазір әкем менен екі есе үлкен. Сонда менің жасым нешеде? Жауабы - 23 жас. Әкесі мен ұлының жас айырмашылығы - 23 жыл. Сәйкесінше, әкесінен жас мөлшері бойынша екі есе кіші болу үшін ұлдың жасы 23-те болуы шарт. Адам оның қосылғанын қалайды. Алайда қосылған кезде ашуланып, өшіруге асығады. оятқыш Оны жерден көтеру оңай, бірақ алысқа лақтыру қиын. мамық Қонақ үйде 7 қабат бар. Бірінші қабатта төрт адам тұрады. Әрбір келесі қабатта алдыңғысынан қарағанда 2 адамға артық. Лифтті ең көп шақыратын қай қабат тұрғындары? бірінші Абдулланың он бес қойы бар еді. Он төртінен басқасының бәрі өліп қалды. Сонда Абдулланың неше қойы қалды? он төрт Бір патша өзінің уәзірін орнынан тайдырмақшы болады, алайда оны қатты ренжіткісі келмейді. Ол уәзірін шақырып, екі қағаз ұсынады. "Оның бірінде: "Кетіңіз", ал екіншісінде "Қалыңыз" деп жазылған. Таңдаған қағазыңыз тағдырыңызды шешеді", - дейді. Уәзір екі қағазда да "Кетіңіз" деп жазылғанын түсініп қояды. Соған қарамастан қызметінде қалады. Қалай? Уәзір қағазды алып, жазуға қарамастан, оны орап жұтып қояды. Қалған қағазда "Кетіңіз" деп жазылғандықтан, патша екінші бөлікте: "Қалыңыз" деп жазылғанын мойындауға мәжбүр болады. Екі адамның әңгімесі: А: - Қара ма? Б: - Қызыл. А: - Неге ақ? Б: - Өйткені жасыл. Екеуі не туралы айтып отыр? Начало формы Конец формы Енергия (қадимги юнонча: ἐνέργεια[1]) физик тизимнинг бошқа физик тизимларга нисбатан иш бажара олиш қобилияти миқдоридир.[2][3] Енергия (юн.— ҳаракат, фаолият) — ҳар қандай кўринишдаги материя, хусусан, жисм ёки жисмлар тизимини ташкил етувчи зарралар ҳаракатининг ҳамда бу зарраларнинг ўзаро ва бошқалар зарралар билан таъсирларининг миқдорий ўлчови. Халқаро бирликлар тизимида енергия худди иш каби жоулда; атом физикаси, ядро физикаси ва елементар зарралар физикасида еса електронволт он ўлчанади. Енергия йўқдан бор бўлмайди ва мавжуд енергия йўқолмайди, фақат у бир турдан иккинчи турга ўтади (қаранг Енергиянинг сақланиш ва айланиш қонуни). Физика материя ўзаро боғланган модда ва майдон шаклида ўрганилади. Материянинг ҳаракатларига мос ҳолда енергия шартли равишда механик, ички, електромагнит, кимёвий ва бошқалар турларга ажратиб текширилади. Масалан, кимёвий енергия електронларнинг кинетик енергияси ҳамда електронларнинг бир-бири ва Начало формыКонец формы атом ядролари билан ўзаро таъсирлари натижасида вужудга келган енергиялар йиғиндисига тенг . Муайян тизимнинг ҳолатини ифодаловчи параметрларга боғлиқ бўлиб, тизимнинг ҳар бир ҳолатига аниқ бир енергия қиймати тўғри келади. Тизим1шнг исталган ҳолатидаги енергия қиймати тизим бу ҳолатга қандай усул билан келганлигига боғлиқ емас. Бинобарин, енергия тизим ҳолатининг функсиясидир. Туташ муҳит ёки майдон учун енергия зичлиги ва енергия оқими тушунчалари қўлланилади. Бирлик ҳажмдаги енергия енергия зичлиги ва енергия зичлигининг унинг тарқалиш тезлигига кўпайтмасига тенг катталик еса енергия оқими деб аталади. Тартибсиз ҳаракатланувчи жуда кўп зарралардан иборат тизимларнинг , яъни макроскопик жисмларнинг ўзаро таъсирида иссиклик миқдори муҳим рол ўйнайди. Тизимнинг механик ҳаракатланиши учун ташқи кинетик енергиясини, бошқа тизимлар билан майдонларнинг ўзаро таъсири ташқи потенсиал енергиясини ҳосил қилади. Тизимнинг ташқи енергияси ташқи кинетик ва ташқи потенсиал енергиялари йиғиндисига тенг . Макроскопик ҳаракациз, бошқа тизимлар ва майдонлар билан ўзаро таъсир қилмаган тизим енергияси унинг ички енергияси бўлади. Тизимнинг ҳар қандай ҳолатидаги ички енергияси аниқ қийматга ега, яъни ички енергия ҳолат функсиясидир. Тизимни ташкил қилган атомлар ва молекулаларнинг енергиялари, улар таркибидаги електронлар, ядроларнинг ўзаро таъсир енергиялари ва ҳ.k. ички енергия таркибига киради. Термодинамикада еркин енергия ва боғланган енергия тушунчалари қам кенг қўлланилади. Баъзан енергия турлари ичида иссиқлик енергияси ҳам мавжуд. Тизим зарраларининг бетартиб ҳаракат енергияси иссиқлик енергияси деб аталади. Ҳар қандай жисм ёки елементар зарра енергияга ега екан, у массага ҳам ега. Аммо шундай зарралар ҳам мавжудки, уларнинг тинч ҳолатдаги массаси нуклонларнинг тинч ҳолатдаги массалари йиғиндисига тенг емас Бу икки massa айирмаси АМ ядронинг massa дефекти дейилади. Классик физика тушунчаларига асосан ҳар қандай тизимнинг ҳолатлари узлуксиз равишда ўзгариб, енергияси узлуксиз қийматларга ега бўлиши мумкин. Аммо квант назариясига асосан ҳаракатлари чегараланган ҳажмдаги фазода содир бўлаётган микрозарралар ҳар қандай ҳолатларда бўла олмайди, у фақат махсус ҳолатлардагина бўлиши мумкин, бинобарин бу ҳолатларга тегишли енергия узлукли қийматларга ега бўлади. Ташқаридан енергия квантини қабул қилган тизим кўпроқ енергияли ҳолатга ўтади. Енергия квантини ташқарига чиқариш натижасида тизим камроқ енергияли ҳолатга қайтади. Барча табиат ҳодисалари, инсоннинг бутун ҳаёти ва фаолияти енергия билан боғлиқ. Кенг кўламли енергетика соҳаси енергия тушунчасига асосланган. Енергия шаклларини ўзаро алмаштириш, енергияни узоқ масофаларга узатиш, унинг маълум манбаларидан фойдаланиш, янги енергия манбаларини қидириш каби масалалар фан ва техника учун асосий муаммолардан бири ҳисобланади. Сув, шамол, ўрмон, кўмир, нефт, газ каби чекланган ер бойликларидан катта суръатлар билан фойдаланилиши натижасида улар тобора камайиб бормоқда, бинобарин кишилик жамияти олдида турган долзарб masala янги енергия манбаларини қидириб топиш. Ҳозирги кунда диққатга сазовор бўлган янги енергия манбалари Қуёш (қаранг Гелиотехника, Гелиофизика) ва атом ядроси ҳисобланади. Оғир element ядроларининг парчаланишидан ҳосил бўладиган енергиядан халқ хўжалигида тобора кенг фойдаланилмоқда (қаранг Атом реактори, Атом електр стансияси). Енгил element ядролари қўшилишидан оғирроқ element ядролари пайдо бўлишида ажралиб чиқадиган енергиядан фойдаланиш енг муҳим масалалардан бири ҳисобланади. Energiya (qadimgi yunoncha: ἐνέργεια[1]) fizik tizimning boshqa fizik tizimlarga nisbatan ish bajara olish qobiliyati miqdoridir.[2][3] Energiya (yun.— harakat, faoliyat) — har qanday koʻrinishdagi materiya, xususan, jism yoki jismlar tizimini tashkil etuvchi zarralar harakatining hamda bu zarralarning oʻzaro va boshqalar zarralar bilan taʼsirlarining miqdoriy oʻlchovi. Xalqaro birliklar tizimida energiya xuddi ish kabi joulda; atom fizikasi, yadro fizikasi va elementar zarralar fizikasida esa elektronvolt on oʻlchanadi. Energiya yoʻqdan bor boʻlmaydi va mavjud energiya yoʻqolmaydi, faqat u bir turdan ikkinchi turga oʻtadi (qarang Energiyaning saqlanish va aylanish qonuni). Fizika materiya oʻzaro bogʻlangan modda va maydon shaklida oʻrganiladi. Materiyaning harakatlariga mos holda energiya shartli ravishda mexanik, ichki, elektromagnit, kimyoviy va boshqalar turlarga ajratib tekshiriladi. Masalan, kimyoviy energiya elektronlarning kinetik energiyasi hamda elektronlarning bir-biri va atom yadrolari bilan oʻzaro taʼsirlari natijasida vujudga kelgan energiyalar yigʻindisiga teng . Muayyan tizimning holatini ifodalovchi parametrlarga bogʻliq boʻlib, tizimning har bir holatiga aniq bir energiya qiymati toʻgʻri keladi. Tizim1shng istalgan holatidagi energiya qiymati tizim bu holatga qanday usul bilan kelganligiga bogʻliq emas. Binobarin, energiya tizim holatining funksiyasidir. Tutash muhit yoki maydon uchun energiya zichligi va energiya oqimi tushunchalari qoʻllaniladi. Birlik hajmdagi energiya energiya zichligi va energiya zichligining uning tarqalish tezligiga koʻpaytmasiga teng kattalik esa energiya oqimi deb ataladi. Tartibsiz harakatlanuvchi juda koʻp zarralardan iborat tizimlarning , yaʼni makroskopik jismlarning oʻzaro taʼsirida issiklik miqdori muhim rol oʻynaydi. Tizimning mexanik harakatlanishi uchun tashqi kinetik energiyasini, boshqa tizimlar bilan maydonlarning oʻzaro taʼsiri tashqi potensial energiyasini hosil qiladi. Tizimning tashqi energiyasi tashqi kinetik va tashqi potensial energiyalari yigʻindisiga teng . Makroskopik harakatsiz, boshqa tizimlar va maydonlar bilan oʻzaro taʼsir qilmagan tizim energiyasi uning ichki energiyasi boʻladi. Tizimning har qanday holatidagi ichki energiyasi aniq qiymatga ega, yaʼni ichki energiya holat funksiyasidir. Tizimni tashkil qilgan atomlar va molekulalarning energiyalari, ular tarkibidagi elektronlar, yadrolarning oʻzaro taʼsir energiyalari va h.k. ichki energiya tarkibiga kiradi. Termodinamikada erkin energiya va bogʻlangan energiya tushunchalari qam keng qoʻllaniladi. Baʼzan energiya turlari ichida issiqlik energiyasi ham mavjud. Tizim zarralarining betartib harakat energiyasi issiqlik energiyasi deb ataladi. Har qanday jism yoki elementar zarra energiyaga ega ekan, u massaga ham ega. Ammo shunday zarralar ham mavjudki, ularning tinch holatdagi massasi nolga teng , binobarin tinch holatdagi energiyalar ham nolga teng . Fotonlar va neytronlar shular jumlasiga kiradi. Atom yadrosi nuklonlardan tashkil topgan. Yadroning tinch holatdagi massasi nuklonlarning tinch holatdagi massalari yigʻindisiga teng emas Bu ikki massa ayirmasi AM yadroning massa defekti deyiladi. Klassik fizika tushunchalariga asosan har qanday tizimning holatlari uzluksiz ravishda oʻzgarib, energiyasi uzluksiz qiymatlarga ega boʻlishi mumkin. Ammo kvant nazariyasiga asosan harakatlari chegaralangan hajmdagi fazoda sodir boʻlayotgan mikrozarralar har qanday holatlarda boʻla olmaydi, u faqat maxsus holatlardagina boʻlishi mumkin, binobarin bu holatlarga tegishli energiya uzlukli qiymatlarga ega boʻladi. Tashqaridan energiya kvantini qabul qilgan tizim koʻproq energiyali holatga oʻtadi. Energiya kvantini tashqariga chiqarish natijasida tizim kamroq energiyali holatga qaytadi. Barcha tabiat hodisalari, insonning butun hayoti va faoliyati energiya bilan bogʻliq. Keng koʻlamli energetika sohasi energiya tushunchasiga asoslangan. Energiya shakllarini oʻzaro almashtirish, energiyani uzoq masofalarga uzatish, uning maʼlum manbalaridan foydalanish, yangi energiya manbalarini qidirish kabi masalalar fan va texnika uchun asosiy muammolardan biri hisoblanadi. Suv, shamol, oʻrmon, koʻmir, neft, gaz kabi cheklangan yer boyliklaridan katta surʼatlar bilan foydalanilishi natijasida ular tobora kamayib bormoqda, binobarin kishilik jamiyati oldida turgan dolzarb masala yangi energiya manbalarini qidirib topish. Hozirgi kunda diqqatga sazovor boʻlgan yangi energiya manbalari Quyosh (qarang Geliotexnika, Geliofizika) va atom yadrosi hisoblanadi. Ogʻir element yadrolarining parchalanishidan hosil boʻladigan energiyadan xalq xoʻjaligida tobora keng foydalanilmoqda (qarang Atom reaktori, Atom elektr stansiyasi). Yengil element yadrolari qoʻshilishidan ogʻirroq element yadrolari paydo boʻlishida ajralib chiqadigan energiyadan foydalanish eng muhim masalalardan biri hisoblanadi. |