гистология термин. 1. Дентин (Dentinum)
 Скачать 19.79 Kb.
|
|
1. Дентин (Dentinum) Дентин – тістің негізгі бөлігі. Тіс сауытында дентин эмальдің астында, ал тіс түбірінде цементтің астыңғы жағында орналасады. 2. Дентин түтікшелері (Tubuli dentinales) Дентин түтіктері (canaliculi dentales; син. тіс түтіктері) - тіс пульпасынан эмальға немесе цементке радиалды бағытта дентиннің затын тесетін жұқа түтікшелер; дентин түтіктерінің қуысында одонтобласттардың дентин процестері болады. 3. Жасушасыз цемент (Cementum noncellulare) Тісті түп жағынан тіс түбірі ұшындағы тегісіне дейін, яғни бүткіл тіс түбірінің сыртынан түгелдей жұқа қабат болып жауып жатады. Коллаген талшықтары мен оларды желімдеп тұратын негізгі заттардан тұрады. 4. Жасушалы цемент (Cellular cementum) Коллаген талшықтарынан известелген негізгі заттардан және өсінді жасушалар – цементоциттерден түзілген. Жасушасыз цементтің үстіне жабылады. 5. Жақ асты сілекей безі (Glandula submandibularis) Күрделі тарамдалған, альвеолярлы түтікше бездер. Бөлінетін секрет – аралас (белокты шырышты) 6. Қызыл иек (Gingiva) Жақ сүйектерінің тіс жиектерін қаптап жатқан кілегейлі қабық. Ауыз қуысы кіреберісі мен ауыз қуыс аралығында орналасқан. 7. Науа тәрізді бүртіктер (Papillae vallatae) Тілдің үстіңгі бетінде тіл түбірі мен тілдің жуан денесінің шекараларындағы , саны 6-15 дейін болып орналасып жатады. 8)Өңеш (лат.esopagus — өңеш) (esophagus) – адамның ас қорыту жүйесінің ауыз қуысы мен жұтқыншақты асқазанмен жалғастыратын бөлімі. Өңеш адамда түтік тәрізді, ұзындығы 25 см-дей, диаметрі 16 – 22 мм (созылғанда), қалыңдығы 3,5 – 5,6 мм. Өңеш мойын, көкірек, құрсақ бөлімдерінен тұрады. Оның қабырғасын ішкі – кілегейлі, ортаңғы – етті, сыртқы – көкірек және құрсақ бөліктерін сірлі қабық, мойын бөлігін адвентиция (қан тамырының сыртқы дәнекер қабығы) құрайды. Кілегейлі қабығында кілегей бөлетін альвеолалы түтікше бездер орналасады. Өңештің кілегейлі қабығын көп қабатты эпителий астарлайды 9)Периодонт (Periodontium)-көптеген коллаген талшықтарының будаларынан тұрады.Бұл будалар түбір цементі мен тіс альвеоласы жақтауының араларына сым тәрізді тартылып жатады.Периодонттың коллаген талшықтарының жуандығы 510 мкм шамасында болады.Периодонттың бүкіл ұзына бойында тіс түбірінің ұшынан тістің түбіне дейін нервтің миелинді және миелинсіз талшықтары кездесіп отырады. 10. Предентин (Predentinum) Одонтобласттарға жақын орналасқан дентиннің ішкі қабаты болып табылады. 11) Ұлпа маңындағы дентин (Dentinum juxtapulpare)— дентиннің көп бөлігін алып жататынішкі немесе ұлпамаңындағы қабат, тангенциальді бағытта орналасады. Бұл Эбнер талшықтары деп аталады. 12. Сыртқы эмальді эпителий (Epithelium enamelum externum) -сыртқы эмальдік эпителий ішкі эмальді мүшенің жасушалары -энамелобласттарға немесе амелобласттарға айналып эмаль түзуге қатысады. ЭМ шетіндегі тіс қапшығына қараған ішкі жасушалары - Сыртқы эмальдік эпителийге айналады. Олар мүшенің шетіндегі тіс қабырғасын құрап , кейін жойылады. 13. Таңдай бадамшасы (Tonsilla palatine) Таңдай бадамшасы -бұл ағзаны қоздырғыштардың әсерінен қорғайтын адамның иммундық жүйесінің органы. Олар тыныс жолдарының кіреберісінде орналасқан 14. Тіс альвеоласы (Alveolus dentalis). Тіс альвеоласы-бұл тіс тамырлары орналасқан жақ сүйегіндегі депрессия. Қалыпты дамуы бар адамдарда альвеолярлы тесіктер екі жақтың альвеолярлы процестерінде болады. 15. Тістің альвеолалық байламы (Ligamentum dentoalveolar) Тіс альвеоласы-бұл тіс тамырлары орналасқан жақ сүйегіндегі оиық. Қалыпты дамуы бар адамдарда альвеолярлы тесіктер екі жақтың альвеолярлы процестерінде болады. 16. Тіс қапшығы (Sacculus dentis) Тіс қапшығы -пародонт тіндерінің көзі. Тіс бүршігінің маңызды құрамдас бөлігі-бұл эмаль ағзасы мен тіс папилясын сыртынан қоршап тұрған эктомезенхима жасушаларының жиналуы . 17. Тіс пластинкасы (Lamina dentalis) — жұқа жапырақ тәрізді (шлифтерде эмаль ақуыздары мен ауыз қуысынан органикалық заттар бар эмальдың минералдану ақаулары. Олар эмаль бетіне терең созылып, дентин-эмаль шекарасына жетуі мүмкін, кейде дентинде жалғасады. сызықтық) 18. Тіс еміздігі (Papilla dentalis) Тіс, еміздігі -бұл тіс целлюлозасының бетбелгісі. Тіс папилясының жасушалары тез көбейіп, көп ұзамай өте тығыз масса түзеді. Сәл кейінірек эмалевый орган қабылдай бастады характерную нысаны тісті коронка. 19. Тіс пульпасы (Pulpa dentis) Пульпа (лат. pulpis dentis) - тіс қуысын толтыратын борпылдақ талшықты дәнекер тін (лат. cavitas dentis), жүйке ұштары, қан және лимфа тамырлары көп. Пульпаның шеткері жағында одонтобласттардың бірнеше қабаттарында орналасады, олардың процестері трофикалық функцияны жүзеге асыратын дентиннің бүкіл қалыңдығы бойында дентин түтікшелерінде болады. 20. Тіс мойны (Cervix dentis) Мойын-бұл тістің қызыл иекпен жабылған бөлігі. Жатыр мойнымен байланысты ең көп таралған стоматологиялық ақау-бұл оның ашылуы. 21. Тіс түбірі (Radix dentis) Тіс түбірі-бұл жақ сүйегінде орналасқан және Сағызбен жабылған сүйек түзілуінің көрінетін бөлігі. Тамырдың жоғарғы жағында артериялар, лимфа тамырлары, тамырлар мен нервтер тістің ішіне енетін тесік бар. Артериялар тісті барлық қажетті заттармен қоректендіру үшін қажет. 22. Тіс сауыты (Corona dentis) Тіс сауыты-жақтық қызыл иектен тістің көрініп тұрған бөлімі. Ол эмаль дентин пульпа жауып тұратын тістің бөлігі. 23. Тіс кутикуласы (Cuticula dentis) Кутикула құрылымдағы маңызды элемент болып табылады, бұл тіс эмальының жұқа беткі қабығы, ол атылғаннан кейін шайнау бетінде жуылады және ішінара бүйір бөліктерінде сақталады. 24. Тіл асты сілекей безі (Glandula sublingualis) Тіл асты сілекей безі-құрылымы күрделі , тарамдалған альвеолярлы – түтікшелі без. Бөлетін секреті бойынша-аралас шырышты белокты без. Соңғы бөлімі – белокты ,аралас және шырышты деген үш түрін ажыратамыз. Серозды-кілегейлі секрет болып шығады. Шығару өзегі тіл аста еміздікшесіне ашылады 25. Тіл бүртіктері (Papilla linguales) Тіл бүртіктері – тілдің үстіңгі және бүйір беттеріннің кілегейлі қабаттарының көптеген шығыңқы келген тұстарын айтамыз. Бүртіктер жіпше тәрізді , саңырақұлақ , науа тәрізді және жапырақша тәрізді болып бөлінеді . Жіпше тәрізді – ең көп мол кездесетін бүртіктер , тілдің ұзына бойғы жотасында кездеседі , әсіресе науа тәрізді бүртіктерден иіліп бұрыш жасаған шоғырларында болады. Конус тәрізді өсінділер жасап, топ түзеді ұзындыға 0.3 мм болады. Бархыт сияқтанып тұрады. Олардың арқауын меншікті тақташасының ұлпасы түзеді, оларды алғашқы бүртіктер дейді. Алғашқы бүртіктердің ұшар басынан 5 тен 20 ға дейін қосымша бүртіктер таралады, жіңішке келген дәнекер тіндерден пайда болады . Сыртынан бүртік көпқабатты жалпақ мүйізденетін эпителиймен жабылған. Саңырауқұлақ тәрізді бүртіктер – аз үстіңгі жағы – жалпақ, астыңғы жағы жіңішкеріп келген. Жіпше тәрізді, ірірек болады, ұзындығы 0,7-1,8мм дей болады . Оларды жауып тұратын эпителий мүйізделмейді, сондықтан да дәнекер ұлпаның бүдірлер капиллярдарындағы қан оп-оңай көрініп тұрады . 3-4 дәм сезі түйіндері орналасқан. Жапырақша тәріздес бүртіктер. Тілдің екі бүйір бетінің түбіріне таман 3-8 қатар параллель қатпар жасап, ұзындығы 2ден 5мм дейін орналасқан. Науа тәріздес бүртіктер- тілтің үстіңгі бетінде , тіл түбірі мен тілдің жуан денесінің шекарасында , римның V әріпіне ұқсас, ұз-ғы – 1-1,5 мм, диам 1-3 ммдей , саны 6 дан 15 ке дейн орн. 26. Тілдің жапырақ тәріздібүртіктері (Papillae foliataelinguae) Жапырақша тәріздес бүртіктер. Тілдің екі бүйір бетінің түбіріне таман 3-8 қатар параллель қатпар жасап, ұзындығы 2ден 5мм дейін орналасқан. Тек балаларда жақсы дамыған. Бүйір беттері біртегіс болып келеді, жауып тұрған эпителийде дәм сезі түйіндері өте көп. 27. Тілдің жіп тәріздібүртіктері (Papillaefiliformes linguae) Жіпше тәрізді – ең көп мол кездесетін бүртіктер , тілдің ұзына бойғы жотасында кездеседі , әсіресе науа тәрізді бүртіктерден иіліп бұрыш жасаған шоғырларында болады. Конус тәрізді өсінділер жасап, топ түзеді ұзындыға 0.3 мм болады. Бархыт сияқтанып тұрады. Олардың арқауын меншікті тақташасының ұлпасы түзеді, оларды алғашқы бүртіктер дейді. Алғашқы бүртіктердің ұшар басынан 5 тен 20 ға дейін қосымша бүртіктер таралады, жіңішке келген дәнекер тіндерден пайда болады . Сыртынан бүртік көпқабатты жалпақ мүйізденетін эпителиймен жабылған. 28. Тілдің саңырауқұлақтәрізді бүртігі (Papillae fungiformes) Саңырауқұлақ тәрізді бүртіктер – аз үстіңгі жағы – жалпақ, астыңғы жағы жіңішкеріп келген. Жіпше тәрізді, ірірек болады, ұзындығы 0,7-1,8мм дей болады . Оларды жауып тұратын эпителий мүйізделмейді, сондықтан да дәнекер ұлпаның бүдірлер капиллярдарындағы қан оп-оңай көрініп тұрады . 3-4 дәм сезі түйіндері орналасқан. 29. Цементоцит(Cementocytus) Цементоциттер – өсінділі жасушалар; жасушалы цементтің - коллаген талшықтарынан известелген негізгі заттардан түзілуіне қатысады. Арнайы қустар-цемент лакуналарында , өсінділері цемент өзекшелерінде жатады. Цементтің сыртқы бетіне қарай Радиальді бағытта барып, периодонттың дәнекер ұлпасына енеді. 30. Шықшыт безі (Glandulaparotis) Ішкі бөліктер тармақтарының сілекей шығаратын өзектері. Соңғы бөлік тарамдары – өте майдаланған , оны қыстырма тарамдары дейді құлақ түбі — ауыз қуысына сілекейбөлетін күрделі көпіршікше-түтікше без. Шықшыт безі құлақ маңында орналасады. Ол көптеген бөліктерден тұрады. Без өзегі жақаралық кеңістікпен алға қарай бағытталып, төменгіжақтын тамырлы ойығы арқылы жақтың сыртқы бүйір бетіне шығады да, 4-азу тістерінің деңгейінде ұрттың кілегейлі қабығындағы бүршікке ашылады. 31. Эмаль (Enamelum) Эмаль –ең берік ұлпа . тіс сауыты мен түбіріне жақын тұсы-мойынын жарым жартылай жауып жатады. • Эмаль призмаларынан және призмааралық заттардан тұрады. • Эмаль призмалары эмальдің функционалды – құрылымдық бірлігі болып табылады. Ол S тәрізді эмаль бойымен радиальді бағытта орналасады. Көлденең кесіндісінде овальді, полигональді, болады. Диаметрі 3— 5 мкм. Призмалар тығыз орналасқан гидроксиапатиттер мен кальциилі фосфаттан тұрады. Микрокеңістіктердің арасы суға толған, ол молекулалар мен иондарды тасымалдайды. 32. Эмаль призмалары (Prismae enamelii)- Эмаль призмалары-эмальдың негізгі құрылымдық және функционалды бірліктері, оның бүкіл қалыңдығы арқылы радиалды түрде (негізінен дентин-эмаль шекарасына перпендикуляр) және S әрпі түрінде сәл иілген, уақытша тістердің тәжінің мойны мен орталық бөлігінде призмалар көлденең орналасқан. 33. Эмальді мүше (Organum enamelum) - Эмаль ағзасы, сонымен қатар тіс ағзасы деп те аталады.Эмаль ағзасы эмаль түзілуіне, дентиннің пайда болуының басталуына, тіс сауытының пайда болуына және тіс-жақ буынының пайда болуына жауап береді. 34. Энамелобласт - Эмаль түзетін жасушалар-энамелобласттар - преэнамелобласттардың түрленуі нәтижесінде пайда болады, олар өз кезегінде ішкі эмальды эпителий жасушаларынан дифференцияланады . (Enameloblastus) |