1. мб да муносабатлар. Маълумотларни тасвирлашда жадваллардан фойдаланиш
 Скачать 1.41 Mb.
|
|
РЕЖА: 1. МБ да муносабатлар. 2. Маълумотларни тасвирлашда жадваллардан фойдаланиш. 3. Реляцион маълумотлар моделининг асосий тушунчалари. Маърузачи: Усмонов Ж.Т 26.09.21 Маълумотларни реляцион модели асосида муносабат тушунчаси ётади. Муносабатни 2 ўлчамли жадваллар ёрдамида тавсифлаш қулай. Жадвал тушунарли кўримли ва инсон учун оддий. Муносабатлар тўплами маълумотларни сақлаш учун ишлатилиши мумкин. Шу билан бирга улар орасидаги боғланишларни моделлаштириш имконини беради. Relyasion yondashuv asosiy tushunchalariMa’lumotlar turi – relyasion MB saqlanadigan ma’lumot qiymatlari; Domen – domenlar ma’lumotlarni ayrim asosiy turlarini aniqlash orqali o‘rnatiladi Atributlar – jadval ustunlar nomlari; Bog‘lanish – relation so‘zidan olinib munosabatni bildiradi; Birlamchi kalit – bu kalit tashqi MB bilan bog‘lanishni o‘rnatish uchun xizmat qiladi. 26.09.21 MB jadvallari strukturasi26.09.21 MBdagi bog`lanishlarBirlamchi kalit ustun – ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarni tartiblaydi hamda ushbu ustun orqali boshqa jadvallarni ulanish imkoniyati yaratadi. Tashqi kalit ustun – ushbu ustun orqali boshqa jadvalarni birlamchi kalitli ustun bilan bog‘lanib ma’lumotlar guruxlanadi. 26.09.21 Kalitlar va indekslarKalit– bu maydonlar kombinatsiyasidan iboratdir. Oddiy kalit bitta maydondan, murakkab kalit esa bir nechta maydondan iborat bo‘ladi. Kalit quyidagilarni ta’minlaydi:
MB so‘rovlarini bajarilishini tezlashtirish; MB aloxida jadvallari o‘rtasida bog‘lanish o‘rnatish; Bog‘lanish cheklovlarini o‘rnatish. 26.09.21 Мисол: 2 ўлчамли жадвални қурамиз ID Домен
Реляцион МБ муносабатларни ўзаро боғланган тўпламидир. Ҳар бир муносабат компьютерда файл кўринишида тасвирланади.
Муносабатлар жадвал кўринишида берилганда қуйидаги хоссаларга эга бўлади: Жадвални ҳар бир элементи маълумот элементи ҳисобланади ва такрорланувчи гурухлар бўлмайди; Барча устунлар жадвалда бир жинслидир; Ҳар бир устунда ном тайинланган; Жадвалда бир хил сатр икки марта учрамайди; Jadvallar o`rtasidagi bog`lanish turlariJadvallar o`rtasidagi bog`lanish bo`ysinish munosabatini aniqlardi. Bunda biri asosiy (Master),ikkinchisi bo`sinuvchi (Detal) bo`ladi. O`rnatilgan bog`lanish “asosiy-bo`ysinuvchi” yoki “master-detal” deb ataladi. Boglanishlarning quyidagi turlari mavjud:
“Birga – ko`p”; “Ko`pga - bir”; “Ko`pga – ko`p”; Birga - bir bog`lanish«Birga - bir» bog‘lanish asosiy jadvaldagi bitta ma’lumotga bo‘ysinuvchi jadvaldan bitta ma’lumotni tug‘ri kelishini anglatadi. Bunda:
Bo‘ysinuvchi jadvalda asosiy jadvaldagi ma’lumotlarga mos ma’lumot mavjud emas. «Birga - bir» bog‘lanish asosan jadvallarni bo‘lishda ishlatiladi. «Birga - bir» bog‘lanish oddiy bog‘lanish bo‘lib bunda birlamchi kalit boshqa bir jadvalni birlamchi kalitiga murojat qiladi. Birga ko`p bog`lanish«Birga-ko‘p» bog‘lanishda asosiy jadvaldagi bitta ma’lumotga bo‘ysinuvchi jadvaldan bir qancha ma’lumot to‘g‘ri kelishi mumkin. Bo‘ysinuvchi jadvaldagi bunday ma’lumotlarni tanlash – filtratsiya deb yuritiladi. Bunday bog‘lanish «tashqi kalit – birlamchi kalit» juftligi bilan amalga oshiriladi. Misol tariqasida kutubxonani keltirish mumkin:
Bo‘ysinuvchi jadvalda olgan kitoblari haqida ma’lumot saqlanadi. Ko`pga bir bog`lanish«Birga-ko‘p» va «Ko‘pga-bir» bog‘lanishalari faqat yo‘nalishi bilan farq qiladi. Agar «Ko‘pga-bir» bog‘lanishida asosiy jadval tomondan emas bo‘ysinuvchi jadval tomondan qarasak u holda «Birga-ko‘p» bog‘lanishga aylanadi. Ko`pga bir bog`lanish«Ko‘pga-ko‘p» bog‘lanishida bir vaqtni o‘zida asosiy va bo‘ysinuvchi jadvallarda ko‘p ma’lumotlar bir-biriga mos keladi. Masalan, institutda darslar jadvalini loyixalashda auditoriya raqamlari va o‘quv guruxlari haqida ma’lumotlar saqlovchi jadvallar o‘rtasida bog‘lanish o‘rnatiladi Bog`langan jadvallar bilan ishlashBog‘lanish maydonini o‘zgartirish bog‘lanishni buzilishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun asosiy va bo‘ysinuvchi jadvallarda mos o‘zgartirishlar qilish kerak. Asosiy jadvaldan ma’lumotlarni o‘chirganda bo‘ysinuvchi jadvaldan ham unga mos ma’lumotlarni o‘chirish kerak (kaskad). Bo‘ysinuvchi jadvalga ma’lumot qo‘shganda bog‘lanish maydoni qiymati asosiy jadval bog‘lanish maydoni qiymati bilan bir xil bo‘ladi Nazorat savollariNazorat savollari Ma’lumot baza modeli nima Ierarxik (shajara) modeli ma’lumot modeli va uning asosiy xarakteristikalari Tarmoqli model ma’lumot va uning asosiy xarakteristikalari Mashqlar. Ierarxik modelga misol ketiring va uni sxemasini chizing. Tarmoqli modelga misol ketiring va uni sxemasini chizing. Berilgan ierarxik (shajara) modeli ma’lumot modeli jadval ko‘rinishda tasvirlang |