гтс ответы. 30 сұрақ ГТС. 1. Су шаруашылыы дегеніміз не жне оны андай салалары бар
 Скачать 21.97 Kb.
|
|
1.Су шаруашылығы дегеніміз не және оның қандай салалары бар? Су шаруашылығы— жер үсті және жер асты суларын экономиканың түрлі салаларында пайдалану шараларын белгілеп, оларды іске асыратын, сондай-ақ суды қорғау және оның зиянды әсерімен күресумен айналысатын халық шаруашылығы саласы. Өнеркәсіпті, ауыл шаруашылығын, коммуналдық шаруашылықты сумен қамтамасыз етуге, жерді мелиорациялау бағдарламасын орындауға, гидротехника мен су көлігін, балық шаруашылығы мен құс шаруашылығын өркендетуге, денсаулық сақтау ісін нығайтуға көмектеседі. 2.Табиғи су қорларына не жатады? Табиғи су қорларына өзен, көл, теңіз, жер асты, таулар мен поляр шеңбердегі мұздар, атмосфералық ауадағы ылғал кіреді. Өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, тұрмыстық қажетке көбіне өзен, көл және жер асты тұщы сулар жұмсалады. Олардың қоры бүкіл гидросферадағы судың тек 1 проценті ғана. 3.Гидротехникалық ғимараттар деп нені атайды? Табиғи су қорларын пайдаланып және қоршаған ортаға судың тигізетін зиянынан қорғайтын инженерлік құрылымдарды-гидротехникалық құрылымдар деп атайды. Атқаратын қызметіне қарай гидротехникалық құрылымдарды: су-тірек құрылымдар, су тасымалдаушы, су алғыш құрылымдар, су тастағыш құрылымдар, өзен жағасын бекітуге арналған бөгеттер болып бөлінеді. 4.Гидротехника дегеніміз не? Гидротехника — су ресурстарын зерттеу, суды шаруашылықтың әртүрлі салаларында пайдалану, су тасқынынан қорғайтын инженерлік құрылыс салу мәселелерімен шұғылданатын ғылым мен техника саласы. Гиротехниканың негізгі су шаруашылық салалары: су энергиясын пайдалану, кеме қатынасын және сумен ағын ағызуды қамтамасыз ету; мелиорациялық суару және құрғату, елді мекендерді, көлік және өнеркәсіп орындарын сумен жабдықтау, пайдаланылған суды елді мекеннен сыртқа ағызып жіберу, балық, шаруашылығына қолайлы жағдайлар жасау, елді мекендерді, өнеркөсіп орындарын, көлік жолдарын, байланыс желілерін т.б. түрлі құрылыстарды су апатынан қорғау. 5.Гидроторап және гидрожүйе деген ұғымдарды түсіндіріп беріңіз. Су тораптары – бір топ гидротехникалық құрылымдар, жер жағдайына және жұмыс атқару бағытына қарай топтастырылған.Орналасу жағдайына байланысты су тораптары – өзендерде, теңіздерде, көлдерде және каналдарда орналасқан болып бөлінеді.Қолдану мақсатына қарай су тораптары – энергетикалық, су көлік жолдары, су алғыш құрылымдар, суғару үшін қолданылатын құрылымдар. Су жүйелері – бірнеше су тораптары біріккен гидротехникалыққұрылымдар, олар бір-бірінен біраз қашықтықта орналасуы мүмкін, бірақ ортақ су шаруашылығы мәселесін орындауға бағытталған.Республикадағы ауыз су кешені жүйелерінің мысалы болып – Қ.Сәтпаев атындағы Ертіс-Қарағанды каналын алуға болады. 6.Су жібергіш, су бөлгіштер, су тежеугіштер, су деңгейін реттеуіштер, су жүргізушілер дегеніміз не? Су қоймалары құрамындағы топырақтан салынған бөгеттер бойына көпшілік жағдайда құбырлы су жібергіштер салынады.Су жібергіштер мұнаралы және мұнарасыз болып бөлінеді.Міндеті – төменгі бьефте орналасқан су тұтынушыларға-каналға,су құбырына, өзен арнасына жіберу. Су ағындарының ағу жағдайларын жақсартуға және өзендердің арналары мен жағалауларын қорғауға арналған және су деңгейін реттеуші құрылыстар (қалқандар, бөгеттер, жартылай тоғандар, жағалауды нығайтатын, мұз бағыттаушы құрылыстар). Су қоймаларынан, каналдардан, қысым бассейндерінен артық суды өткізуге қызмет ететін су бөлгіш құрылыстар, бұл су объектілерін ішінара немесе толығымен босатуға мүмкіндік береді. Берілген пункттерге (каналдарға, туннельдерге, науаларға, құбырларға, шлюздерге, акведуктарға) су жіберу үшін қызмет ететін су жүргізуші құрылыстар (су өткізгіштер). 7.Арнайы гидротехникалық ғимараттар қатарына не жатады? Арнайы құрылымдарға: мелиоративтік құрылымдар (каналдар,жер суғаруға, шабындықты суландыруға және жерді құрғатуға арналған насос станциялары);су энергетикалық құрылымдар; су тасымалдауға арналған құрылымдар(каналдар, шлюздер,кеме көтергеіштер,кеме тоқтайтын аялдама); ағашағызғыштар(науалар,ағаш тастатыштар,қойнаулар),балық шаруашылығы құрылымдары; ауыз суы мен лас сулар құрылымдары; су тасқыны мен селмен, топырақ эрозиясымен күресуге арналған құрылымдар;өндіріс қалдықтарын сақтайтын тоғандар жатады. 8.Жер плотиналар дегеніміз не? Жер бөгеті – топырақ материалдарынан (құмды, сазды және т.б.) тұрғызылған және көлденең қимасы трапеция тәрізді немесе оған жақын пішінді бөгет. Жер бөгеттерін кез-келген негізде салуға болады (қатты сұйылтылған сазды топырақтардан басқа). Бөгеттің су өткізбейтін бөлігі (экран, ядро, диафрагма), әдетте, тіспен немесе бетон кілтімен қосылады, оның астында жарылған жыныста сүзгіге қарсы перде орнатылады. 9.Плотиналардың таңдап алу түрлерін анықтау. Бөгет түрлері - өзен арнасындағы су деңгейін көтеру, су ағынын арттыру, бөген жасау және т.б. жұмыстары үшін ағынды суды кесе-көлденең қоршай салынған гидротехникалық имарат түрлері. Жасалынған материальна қарай:грунтты (топырақты) бөгет;тасты бөгет;бетонды бөгет;темірбетонды бөгет.Бөгеттер өзен ағысының режимін басқаруға, суды халық шаруашылығының талабына сай таратып, пайдалануға мүмкіндік береді. 10.Жартасты жерлерде плотиналар тұрғызуға болады ма? Тас бөгеттер Калифорнияда 1849 жылы кеңінен қолданыла бастады.Бұл құрылымдардың біріншісі су өткізбейтін шымтезекпен жабылған, бір-бірімен байланыссыз тастардан тұрғызылды. Кейінірек бөгеттің өзегін жасау үшін үлкен тастар қолданыла бастады, ал резервуарға қарайтын беті су өткізбейтін бөренелермен немесе бетон плиталарымен жабылды. Бөгет жасаған деңгейлік айырмашылық неғұрлым жоғары болса, соғұрлым ол қысымға төтеп беруі керек. Тұрақтылығы оның массасымен қамтамасыз етілетін бөгет түрлерін тұрғызуға болады. 11.Жартасты емес жерлерде қандай плотиналарды тұрғызу қолайлылырақ болады? Жартасты емес жерлерде негізінен топырақтан жасалған бөгеттер салынады. Топырақтан салынған бөгет біртекті деп аталады. Көптеген жер бөгеттері, әсіресе кішігірім өзендерде, осы уақытқа дейін қолданылып келеді. Мұндай бөгеттерде үлкен өткізу қабілеті бар дренаждар болуы керек, өйткені су қоймасы толып кеткен кезде жер бөгеттері оңай эрозияға ұшырайды. Сондай-ақ, бөгет арқылы немесе оның астынан судың ағып кетуіне жол бермеу керек, өйткені бұл кезде бөгеттен топырақ жуылады. 12.Плотинаның ядросы (өзегі) және диафрагмасы дегеніміз не? Бөгет өзегі (Ядро плотины) - жер бөгет денесінің ішінде сүзілу шығынын азайту, бөгет грунтын ыдыратпау және төменгі беткейдің орнықтылығын күшейту үшін жасалатын құрылым. Бөгет диафрагмасы: бөгет денесінің ішінде орналасқан, бетон, асфальтбетон, металл және басқа материалдар сияқты топырақсыз материалдардан жасалған сүзгіге қарсы құрылғы. 13.Плотинаның призмасы дегеніміз не? Призмаларды қолдану оның дизайнының қарапайымдылығына және тамаша жұмыс параметрлеріне байланысты. Оның дизайны төменгі бьефтегі барлық деңгейлерде дренаждың тиімді жұмысын қамтамасыз етеді.Призмалардың басты кемшілігі-оны орнату кезінде үлкен тастың едәуір көлемінің қажеттілігі. 14.Өзекті плотина не үшін қажет? Егер бөгет табаны көп шөгетін топырақтан құралса, онда бөгет конструкциясын өзекті түрін қабылдаған тиімді, бұл жағдайда судың сүзілуіне қарсы қолданатын қалқанды элементті пайдаланбаған дұрыс, себебі ол біркелкі емес шөгуге сезімтал. 15.Плотинаның негізгі элеметтері қатарына нелер жатады? Ағын су гидротехникалық құрылымда қолдан соғылған флюбетпен ағады.Флютбет-понурдан,бөгет денесінен,су ұрмадан және рисбермадан тұрады.Сонымен қатар жоғарғы жзіне төменгі беткейлерден тұрады. 16.Кювет дегеніміз не? Берманың ішкі шетіндегі суды бұру үшін кювет орналастырылған, оған сәйкес жиналған су бөгеттің беткейлеріндегі науаларға жіберіледі. 17.Дренаждар дегеніміз не? Дренаждар-бұл топырақ бөгетінің денесі немесе негізі арқылы сүзілген және онымен жанасатын топыраққа қатысты су өткізгіштнгі жоғарылаған суды қабылдауға және ағызуға арналған құрылғылар. Дренаж екі бөліктен тұрады: қабылдау және бұру. 18.Бетонды плотиналар Бетон бөгеттері-қазіргі заманғы гидротехникалық құрылыста ең көп таралған бөгет түрі, оның негізгі құрылымдары бетоннан жасалған.Бөгеттердің бетонына және оның құрамына, дайындау және төсеу әдістеріне қатысты арнайы талаптар қойылады. Бетон бөгеттері су өткізбейтін және су төгетін етіп салынған, олар гравитациялық, аркалы және контофорсты болуы мүмкін. 19.Гравитациялық плотиналар Гравитациялық бөгет-тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін бөгеттің өз салмағына пропорционалды негіздегі үйкеліс күші ғана қолданылатын бетоннан немесе кірпіштен жасалған бөгеттердің бір түрі. Құрылымның қарапайымдылығы мен сенімділігіне байланысты гравитациялық бөгеттер бөгеттердің ең көп таралған түрлерінің бірі болып табылады, бірақ оларды салу үшін көптеген материалдарды пайдалану қажеттілігіне байланысты басқа түрлерден өзіндік құны бойынша асып түседі. 20.Контрофорсты плотиналар Контрофорсты бөгет-темірбетоннан жасалған бөгеттердің бір түрі. Арка-гравитациялық және гравитациялық бөгеттерден айырмашылығы, құрылымның айқын аркалы геометриясы жоқ және бөгеттердің осы түрінің тұрақтылығы құрылымның массасымен қамтамасыз етілмеуі мүмкін. Контрофорсты бөгеттердің екі түрі бар: массивті (бетон) және жұқа (бетон және темірбетон), қатты немесе өтпелі болып келеді. 21.Аркалы плотиналар Аркалы бөгет - бетоннан, темірбетоннан немесе кірпіштен жасалған бөгеттердің бір түрі. Аркалы бөгеттердің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін құрылымның салмағы емес, тек су қоймасынан жағалауға жүктемені беретін доғалы құрылым қолданылады. Әдетте, олар су торабы аймағында каньон тәрізді рельефі бар таулы жерлерде салынады. 22.Флютбет, рисберма, понур, шпунт дегеніміз не? Флютбет - су ағыны үшін жасанды төсек жасайтын су төгетін бөгеттің (немесе басқа қысымды гидротехникалық құрылыстың) негізгі бөліктерінің жиынтығы.Ағын су гидротехникалық құрылымда қолдан соғылған флюбетпен ағады. Рисберма - гидротехникалық құрылыстың төменгі бьефіндегі су ағынының түбін нығайтатын, оны шайылып кетуден қорғайтын, пульсацияларды теңестіретін және арнаға төгілетін судың энергиясын сөндіретін алаң. Понур - су өткізбейтін жабын, жер асты суларын сүзу жолын ұзарту және гидротехникалық құрылысқа іргелес жатқан өзен төсегінің беткі ағынымен шайылып кетуден қорғау үшін жоғарғы бьефте жасалған флютбеттің бөлігі. Қатты және икемді понур түрлері бар. Шпунт - қысымды сөндіргіштер болып табылады: оны орнату кезінде артындағы жер асты контурының учаскесіндегі қысымы азаяды; жер асты контурының бойындағы пьезометриялық беткейлер де бірдей азаяды. Сонымен қатар, олар: а) іргетас аймағында ішкі суффозияның дамуына жол бермейді; б) бөгеттің негізін жер үсті ағынымен жуудан қорғайды; в) бөгеттің астынан оның салмағының әсерінен топырақтың кебуіне жол бермейді; г) бөгеттің денесін су өткізбейтін етіп біріктіруге және нәтижесінде жер асты контурының терең сызбасын алуға мүмкіндік береді. 23.Тіреуіштерді қалай түсіндіресіз? Құрылыстың алдында және артында су деңгейінің қысымын немесе айырмашылығын тудыратын су тіреу құрылыстары (плотиналар,дамбалар)болып келеді. 24.Пирстер дегеніміз не? Пирс қақпағы - қолайлы тұрақты іргетасты қамтамасыз ету үшін жұмсақ немесе тұрақсыз топыраққа соғылған бетон немесе ағаш қадаларға сүйенетін қалың бетон төсеніш. Олар көпір арқалықтарын мойынтіректерде ұстайды және жүктерді мойынтіректерден тіректерге таратады. Пирстері бар көпірлердің барлығында қондырмадан жүкті тасымалдау үшін тірек қақпақтары болады. 25. Су жібергіш, су ағызатын, су қашыртқы дегеніміз не? Су қоймалары құрамындағы топырақтан салынған бөгеттер бойына көпшілік жағдайда құбырлы су жібергіштер салынады.Су жібергіштер мұнаралы және мұнарасыз болып бөлінеді. Су қоймаларынан, каналдардан, қысым бассейндерінен артық суды өткізуге қызмет ететін су ағызатын құрылыстар, бұл су объектілерін ішінара немесе толығымен босатуға мүмкіндік береді. Су қашыртқы құрылыстар бөгендер мен каналдардағы артық суды басқа жаққа бағыттап отырады. Олар су қоймаларын толық не жартылай босатуға мүмкіндік беретін су арналы, су жағалық, су бетіндегі, су астындағы құрылыстар түрінде салынады. Сыртқа шығарылатын судың мөлшерін реттеу үшін суқашыртқы құрылыстар гидротехникалық жапқыштармен жабдықталады. 26.Акведуктар, дюкерлер, каналдар дегеніміз не? Акведуктар - каналдағы суды өзеннің, жолдың, шатқалдың үстінен өткізу керек болған жағдайда қолданады және де акведукты, қиып өтетін кедергілердің деңгейлері каналдағы су деңгейінен көп төмен болған жағдайда қолданады. Дюкер дегеніміз- каналдағы судың және қиып өтетін кедергінін деңгейі бір- біріне жақын болған жағдайда қолданатын арынды құбыр - жол, канал не өзен астымен жүргізілетін, каналдағы суды кедергі арқылы өткізуге арналған құрылғы. Салынатын материалдары на байланысты дюкер бетоннан, темірбетоннан, темірден, ағаштан және аралас материалдардан дайындалады. Канал дегеніміз қолдан соғылған арна, өзеннен алынған суды суармалы жерлерге және жайылымды суландыруға жеткізетін, халыққа ауыз су апаратын, су электростанцияларына су жеткізетін, сумен ағаш ағызуға пайдаланатын, жерді құрғатқандағы суларды алып кетуге және су қоймасынан тұтынушыға су жеткізуге арналған арна.Атқаратын қызметіне қарай каналдар былай бөлінеді: суғару каналдары, құрғатқыш каналдар, ауыз суды тасымалдайтын каналдар, суландыру каналдары, кеме жүретін каналдар, энергетикалық каналдар, балық шаруашылығы және ағаш ағызатын каналдар. 27.Жинағыш ғимараттар дегеніміз не? Су жинау құрылыстары (сонымен қатар су жинау торабы немесе каптаж деп те аталады) - бірқатар негізгі инженерлік нысандардан тұратын көзден су алуға арналған құрылыстар:бірінші көтеру станциясы бар су қабылдау құрылғысы (әдетте суасты сорғылары);су есептегіш-шығын өлшегіштерден суды есепке алу торабы;судың сапасын ауыз су нормаларына жеткізу үшін су дайындау;таза су ыдысы;өрт қорының резервуары және т.б. 28.Гидротехникалық қақпалар дегеніміз не? Гидротехникалық қақпа-бұл кеме шлюзінің төменгі басына арналған шлюз қақпаларының ең көп таралған түрі; олар көбінесе шлюздің жоғарғы басына қойылады.Қақпаның алдындағы және артындағы су деңгейі бірдей болған кезде қақпа жабылады; қақпаны ашқан кезде олардың алдындағы деңгей қақпаның артындағы деңгейден 15-20 см-ге асып кетуі мүмкін.Қақпаның айналу кедергісін азайту үшін олардың түбі флютбетке 20-30 см жетпейді. 29.Каналдағы судың сүзілуін қалай болдырмауға болады? Каналдардан су сүзілуінің үш түрі бар: 1) атмосфераға булану, 2) топыраққа сүзу,3)каналдардағы гидротехникалық құрылыстар арқылы сүзу. Шығындардың соңғы түрі шамалы және барлық есептеулерде ол әдетте ескерілмейді. Судың сүзілуін азайту үшін каналдар төсегінің топырақтарының су өткізбейтіндігін арттыру шаралары қабылданады. Ең тиімді әдістер - колматаж және механикалық тығыздау. 30.Кольматаж дегеніміз не? Кольматаж-бұл топырақ тесіктерін оған сүзгіден өткен сумен енгізілген ұсақ бөлшектермен толтыру процесі. Табиғи колматаж канал арқылы өтетін судың құрамында ұсақ, тоқтатылған бөлшектер болса пайда болады. Жасанды кольматаж суға сазды немесе сазды бөлшектерді енгізу және оларды үрлеу немесе бұлтты суды арнаға жіберу арқылы жасалады. |