Біліктер мен өстер. 2 Біліктер мен осьтер. 2 Біліктер мен осьтер
 Скачать 94.95 Kb.
|
|
2 Біліктер мен осьтер Тісті доңғалақтар, шкивтер, жұлдызшалар және басқа да машинаның айналатын бөлшектері біліктер мен осьтерге орнатылады. Білік өз осінің бойындағы айналыс моментін беруге, сонымен қатар, ондағы орналасқан бөлшектерді қолдауға және осы бөлшектерге әсер ететін күштерді қабылдауға тағайындалған. Оған мысал редуктордың біліктері қызмет етуі мүмкін (5.5-сурет). Білік жұмыс кезінде иілу мен бұралу кернеуінің әсерін сынайды, ал кейбір жағдайларда қосымша созылу немесе сығылу.  5.5-сурет - Редуктор білігі Ось онда орнатылған бөлшектерді ғана қолдайды және осы бөлшектерге әсер ететін күштерді қабылдайды. Мысалы, теміржол вагонының осі (5.6-сурет). Білікпен салыстырғанда ось айналу моментін бермейді және, демек, бұрылуды сынамайды. Осьтер жылжымалы емес болуы мүмкін немесе онда орнатылған бөлшектермен бірге айнала алады. Айналатын осьтер мойынтірктердің жақсы жұмыс жағдайларын қамтамасыз етеді, жылжымалы еместер – арзан, бірақ бөлшек осьтерінде айналатын мойынтіректердің орнатылуын талап етеді. Біліктердің басым бөлігі осьтің өзгеріссіз номиналды геометриялық пішініне ие – қатты біліктер. Ерекше топты геометриялық осьтің өзгеретін пішінімен иілгіш біліктер құрайды. Геометриялық осьтің пішіні бойынша біліктер түзу (5.7-сурет) және түзу емес – қайтарымдық-ілгерілмелі қозғалысты айналымдыққа (немесе керісінше) түрлендіру үшін қызмет ететін иінді, және эксцентрикті. Осьтер, әдеттегідей, түзу қылып дайындайды. Түзу біліктер мен осьтер айналу денелерінің түріне ие және конструкциясы бойынша бір бірінен аз ерекшеленеді.  5.6-сурет - Ось Түзу біліктер мен осьтер тұрақты диметрлі — тегіс (5.7-сурет, а, б) немесе сатылы (біліктердің басым бөлігі, 5.7-сурет, в). Көлденең қима пішіні бойынша біліктер мен осьтер тегіс және қуыс (осьтік тесікпен, 5.7-сурет, б) болады. Қуыс біліктер массаны азайту үшін қолданылады, сонымен қатар біліктерді тесіп өтіп өткізу немесе олардың ішінде басқа бөлшектерді немесе материалдарды (майларды, салқындатқыш газдарды немесе сұйықтарды) орналастыру қажеттігі кезінде қолданады. Көлденең қиманың сыртқы кескіні бойынша оймакілтекті және кілтекті болып бөлінеді, олар кейбір ұзындықта оймакілтекті профильге немесе кілтекті ойықпен профильге ие. Біліктерді шартты белгілер бойынша да жіктейді, мысалы, түзілімдегі айналыстың салыстырмалы жылдамдығы бойынша (редукторда, 5.5-сурет): тез жүрісті 1, орташа жылдамдықты 2, тыныш жүрісті 3, немесе түзілімде орналасуы бойынша: кіретін 1 (жетекші), аралық 2, шығатын 3 (жетектегі). Біліктер мен осьтердің тіреуіш бөліктері болып шетмойындар қызмет етеді. Аралық шетмойындарды мойындар деп атайды.  5.7-сурет - Біліктердің конструкциялары Ұзындығы бойынша біліктің пішіні. Әр түрлі беріктігі жағдайлары бойынша кубиктік параболамен сызылатын иілімге тең кедергі денелеріне жақындайтын көлбеу қимадағы біліктерді конструкциялау мақсатқа лайық. Тең кедергі денесінің пішініне сатылы біліктер жақындайды. Бұл пішін сондай-ақ біліктегі бөлшектерді дайындауды және орнатуды жеңілдетеді. Әр түрлі диаметрлерінің екі сатысы арасындағы біліктер мен осьтердің өту учаскілерін тұрақты радиус галтелімен, 5.8-сурет, а (галтель – аз қимадан үлкенге бірқалыпты өту үстіңгі беті); ауыспалы радиус галтелімен (5.8-сурет, б); ажарлау шеңберінің шығуы үшін домалатумен бунақпен (5.8-сурет, в) орындайды. Өту учаскілері кернеулердің концентраттары болып табылады. Өту учаскілерінде концентрацияларды төмендетуге арналған тиімді құрал олардың икемділігін жоғарылату болып табылады (мысалы, галтельдердің радиустарын ұлғайту, жүк түсіретін бунақтарды орындау жолымен). Галтельдердің деформациялық нығыздалуы (тойтарымы) біліктер мен осьтердің көтеруші қабілетін жоғарылатады.  5.8-сурет - Біліктердің өту учаскілерін ресімдеу Біліктер мен осьтердің материалдары. Біліктер мен осьтер үшін негізгі материалдар болып беріктігі, үлкен серпімділік модулі, нығыздауға қабілеті мен талап етілетін цилиндрлік дайындамаларды илемдеу жолымен алу жеңілдігі тұрғысынан көміртекті және қосындыланған болаттар қызмет етеді. Өлшемдерін қаттылық шартынан анықтайтын біліктер үшін Ст5 және Ст6 маркалы болатты оларды термиялық өңдеуге ұшыратпай қолданады. Біліктердің басым көпшілігі үшін 45 және 40Х маркасының термиялық өңделетін орташа көміртекті және қосындыланған болаттарды қолданады. Жауапты машиналардың жоғары кернеулі біліктері үшін - 40ХН, 30ХГСА маркасының қосындыланған болаттарын қолданады; осы болаттардың біліктерін көбінесе жақсартуға, жоғары жұмсартумен шындалуға немесе ТВЧ қыздырумен және төмен жұмсартумен (оймакілтекті біліктер) үстірт шындалуға ұшыратады. Сырғанау мойынтіректерінде айналатын тез жүрісті біліктерді 20Х, 12ХНЗА, 18ХГТ маркаларының болаттарынан дайындайды. Осы біліктердің шетмойындарын төзімділікті жоғарылату үшін цементтейді. Ең жоғары төзімділікке хромдалған біліктер ие. Біліктер мен осьтерді шетмойындар мен отырғызу үстіңгі беттерін әрі қарай ажарлаумен жоңғыш білдектерінде өңдейді. Біліктерге жүктемелерді беру тәсілдері. Біліктерге әсер ететін негізгі күштер берілістен келетін күштер болып табылады. Біліктерге күштерді оларға орнатылған бөлшектер арқылы береді: тісті немесе бұрамдық доңғалақтар, шкивтер, жұлдызшалар, жартылай муфталар және т.б. 5.9-суретте қисық тісті ілінісумен екі сатылы цилиндрлік тісті редуктордың біліктерін жүктейтін күштердің кеңістікті күші көрсетілген. Есептік сұлбаларда бұл күштерді, сонымен қатар айналу моменттерін күпшектердің орталарында шоғырланған, салынған ретінде суреттейді (5.10-сурет). Біліктердің және оларда орнатылған бөлшектердің ауырлық күшінің әсерін елемейді (ауыр сермерлерді қоспағанда және т.б.). Үйкеліс күштері тіректерде ескерілмейді. Айналу моментінің берілісін келесі қосылыстармен жүзеге асырады: тартумен, оймакілтекті, кілтектік, фрикционды конустық дөңгелектермен және т.б. Тартылыспен қосылыстарда дайындауда едәуір қарапайым ретінде цилиндрлік бөлшектерді қолданады.  5.9-сурет - Біліктерді жүктейтін күштердің кеңістіктік сұлбасы Конустық қосылыстарды білікке қоюды жеңілдету және одан ауыр бөлшектерді алу, ауыстырылатын шкивтер типінің бөлшектерін тез ауыстыру үшін, талап етілетін тартылысты қамтамасыз ету және бөлшектерді центрлеу дәлдігін жоғарылату үшін қолданады. Конустықпен едәуір жиі біліктердің ұшындағы учаскілерде қосылыстарды орындайды. Конустық қосылыстар үшін міндетті осьтік күшті сомынмен немесе бұрандамен және дөнбекті тығырықпен құрайды.  5.10-сурет - Күштерді салу нүктесі Радиалды күштерді білікке орнатылған күпшектің түйісуімен (ең таралған жағдай), не болмаса мойынтіректер (иінді біліктердің бұлғақты мойындар) арқылы береді. Осьтік күштерді береді: биіктігі бойынша маңыздыларды – біліктегі кертпештердің бөлшектерінің тірегімен (5.11-сурет, а), тартылыспен бөлшектерді отырғызумен; орташалары – бұрандалармен (5.11-сурет, б), серіппелі жазық тірек дөңгелектермен (5.11-сурет, в), жеңілдері – серіппелі дөңгелектермен, тежеуішті бұрандалармен.  5.11-сурет - Осьтік күштерді беруге арналған конструкциялар Біліктер мен осьтердің еңбекке қабілеттік критерийлері Еңбекке қабілеттіліктің негізгі критерийлері беріктік пен қаттылық болып табылады. Жеке жағдайларда біліктерді домалаутерге есептейді. Қазіргі курста домалаутер қарастырылған жоқ. Біліктер мен осьтердің беріктігіне есептеу үшін иілетін және айналатын моменттердің, бойлық күштердің эпюраларын құрады. Жұмыс кезінде біліктер мен айналатын осьтер циклдық өзгеретін кернеулердің әсерін сынай ды. Беріктікті статикалық беріктікке біліктер мен осьтерді есептеу кезінде ST запас коэффициенттерін және S — қажу кедергісіне, ал қаттылықты – бөлшектерді орнату орындарында иілумен, бұрылыс бұрыштарымен немесе қималардың бұрау бұрыштарымен есептеу кезінде. Тез жүретін машиналардың біліктері мен осьтерінің бұзылуы көп жағдайда қажу сипатына ие екені тәжірибемен белгіленген, сондықтан қажу кедергісіне есептеу негізгі болып табылады. Негізгі есептік күштік факторлар айналушы Т және иілгіш М моменттер болып табылады. Керу және сығу күштерінің беріктікке әсері аз және оларды көп жағдайларда ескермейді. |