атом. 19-билет. АТОМ. 7. 6суретте Гейгер немесе Гейгер Мюллер санауышыны слбасы крсетілген
 Скачать 0.68 Mb.
|
|
Физиканың даму барысында элементар бөлшектер ұғымы бiраз өзгерiске ұшырады. Алғашқы кезде элементар деп iшкi құрылымы жоқ, басқа құрамдас бөлiктерге ыдырамайтын бөлшектердi түсiндi. Бүгiнгi күннiң түсiнiгi бойынша элементар бөлшектерден олардың iшкi құрылымының болмауы талап етiлмейдi. Элементар бөлшектер - заттың ең ұсақ және ішкі құрылымы ең қарапайым деп есептелінетін бөлшектері. Элементар бөлшектердің қасиеті мен құрылымын есептеу – қазіргі физиканың негізгі мәселесінің бірі. Қазіргі кезде антибөлшектерді қосқанда 200-ге жуық элементар бөлшек белгілі болып отыр. Солардың ішінен атомдар құрамына кіретін электрон, протон және нейтрон. Протон мен нейтрондардан атом ядросы, ал электрондардан атомның электрондық қабықтары түзіледі. Қалған элементар бөлшектер әдетте секундтың өте аз үлесіндей уақыт қана өмір сүреді. Элементар бөлшектер зат атомдарымен әсерлесуі нәтижесінде электрондар мен протондарға түрленеді. Электрон, позитрон, протон, антипротон, нейтрино, антинейтрино және фотоннан басқа бөлшектердің барлығы өздігігнен ыдырайды. Элементар бөлшектердің пайда болу мезеті мен ыдырау мезетінің арасындағы уақыт әдетте секундтың миллиондық және миллиардтық үлесіндей болады. Сцинтилляциялық жəне кристалдық санауышқа қарағанда анағұрлым ертерек газ разрядты санауышы жасалған болатын. Олар автордың есімімен Гейгер санағышы деп аталады. Гейгер санағышы – бөлшектерді автоматты түрде санайтын құралдардың ең бастыларының бірі. 7.6-суретте Гейгер немесе Гейгер Мюллер санауышының сұлбасы көрсетілген.  Ядролық сәулеленуді тіркеу кезінде бөлшектердің энергиясы мен зарядын, олардың массасы мен өмір сүру уақытын, магниттік және механикалық моменттерді, әртүрлі процестердің тиімді қималарын, бұрыштық үлестірулерді және басқа сипаттамаларды анықтау қажет. Осы шамаларды өлшеу арқылы элементар бөлшектердің қасиеттері, ядро құрылымы және ядролық күштер туралы құнды ақпарат алуға болады. Сәулеленуді тіркеу жүйесі әдетте детектор мен өлшеу аппаратурасынан тұрады. Детекторда сәулеленудің затпен әрекеттесуі жүреді. Өлшеу аппаратурасы детектордың шығуынан сигналды қабылдайды және өлшеулер жүргізуге мүмкіндік береді. Көптеген детекторларда сигнал оларда зарядталған бөлшек жасайтын иониз-ции арқылы түзіледі. Мұндай детекторларға мыналар жатады: а) иондау камералары; б) пропорционалды есептегіштер; в) Гейгер Али Мюллер есептегіштері; г) кристалды есептегіштер; д) Уилсон камерасы; е) ұшқын камералары.3.   |