Лекция 3_1. арастырылатын сратар
 Скачать 1.25 Mb.
|
|
Қарастырылатын сұрақтар: 1 Белгiлердiң тұқым қуалау заңдылықтарын зерттеуде қолданылатын әдiстер 2 Негiзгi генетикалық ұғымдар. Генетикалық символика. Будандастырудың жазылу тәртiбi 3 Моногибридті будандастыру 4 Толымсыз доминанттылық 5 Талдаушы будандастыру Тұқымқуалаушылықтың негізгі заңдылықтары . Дәрістің мақсаты: Мендельдік тұқымқуалаушылық заңдылықтарымен таныстыруТұқым қуалау заңдылықтарын зерттеудiң алғашқы негiзiн салған 1865 жылы Грегор Мендель болды. Ағылшын генетигi Р.Пеннет (1875-1967) Әр типтi гаметалардың өзара қосылу мүмкiндiктерiн есептеп шығаруды жеңiлдету үшiн тор құруды ұсынды Тұқым қуалауды зерттеу үшiн қолданылатын генетикалық әдiстердiң ең бастысы гибридологиялық талдау әдісі Гибридологиялық әдiстің негiзгi ерекшелiктерi мыналар: 1. Тұқым қуалаушылығы зерттелмекшi болып отырған ата-аналық формалар бiр-бiрiмен оңай будандаса алатын бiр түрге жататын организмдер болуы қажет. Ата-аналық формалардың әрқайсысы өздерiнiң белгiлерiн бiрнеше ұрпақтар бойы тұрақты (константты) түрде беруi қажет. 2. Будандастырылатын организмдердiң көзбен айқын көруге болатын бiр немесе бiрнеше жұп қарама-қарсы белгiлерi болуы тиiс. Будандастырудан алынған ұрпақтардағы әр жұп белгiлердiң тұқым қуалауына талдау жасау керек. 3. Қарама-қарсы жұп белгiлерi бар ата-аналық формаларды будандастырудан алынған гибрид организмдердiң бiрнеше ұрпақтарына сандық талдау жасалуы керек. 4. Әр будан өсiмдiктен алынған ұрпақтарға жеке-жеке талдау жасалуы керек. Бұршаққыны сары Қауашағы тегiс Сабағы ұзын Бұршаққыны жасыл Қауашағы иректелген Гүлi бүйiрiнде Гүлi төбесiнде Тұқым Тұқым Бұдыр Жасыл Тегiс Сары Тұқым қабығының түсi сұр Тұқым қабығының түсi ақ Д О М И Н А Н Т Т Ы Р Е Ц Е С С И В Т I Сабағы қысқа Негізгі генетикалық ұғымдар . Генетикалық символикаАта – аналық организмдерді Р (латынның Parеntа – ата–ана деген сөзінің бірінші әрпі); Х – будандастыру; Аналық жынысты - ♀(Шолпан айнасы) аталық жынысты - ♂(Марс қалқаны). Гибрид ұрпақты - F әріпімен (латынның Filia – ұрпақ деген сөзінің бірінші әрпі) белгілейді. Oл әріпке индекс қойылады және ондай индекс гибрид ұрпақтың реттік нөміріне сәйкес келеді. Альтернативті белгілері бар екі организмді будандастырудан алынған ұрпақты гибридтік (будандық) ұрпақ деп, ал оның жекелеген дарабастарын гибрид (немесе будан) деп атайды. Хромосоманың белгілі бір бөлігінде орналасқан, тұқым қуалайтын белгі – қасиеттерді ұрпақтан – ұрпаққа жеткізетін тұқым қуалайтын ақпаратының генетикалық өлшем бірлігі ген деп аталады. Қарама-қарсы жұп белгілерді анықтаушы жұп гендерді аллеломорфты жұп деп, ал жұп болып келу құбылысының өзін аллеломорфизм деп атайды. Әр ген екі түрлі жағдайда болады және олар бір жұп түзеді, ал ол жұптың әр мүшесі аллель деп аталынады. Мендель тұқым қуалайтын альтернативті жұп белгілерді латын алфавитінің әріптерімен көрсетуді ұсынды. Мысалы, А және а, В және в т.б. Аллельді гендер гомологты хромосомалардың ұқсас бөлімінде орналасады, ал олардың орналасатын орнын локус деп атайды. Гомологты жұп хромосоманы параллель қос сызық (=) арқылы көрсеткен кезде, онда орналасқан аллельді гендерді бірінің астына бірін жазады, мысалы, А А және а = = = А а а Күлгін гүлдің аллельі Ақ гүлдің аллельі Гүлдің түсін анықтайтын геннің локусы Гомологты хромосомалар Ұрықтанған жұмыртқа клеткасы зигота деп аталады. Егер зигота бірдей аллельдері бар жыныс клеткаларының қосылуынан түзілсе, ондай зиготаны гомозигота деп, ал әр түрлі аллельдері бар екі жыныс клеткасының қосылуынан түзілсе оны гетерозигота деп атайды. Мысалы: А және а = = А а гомозиготалар А = а гетерозигота Аллельді гендердің 3 түрі бар: Толық доминанттылық Толымсыз доминанттылық Кодоминанттылық Ақ гүл Күлгін гүл Күлгін гүлдің тозаң дәндерін алып тастайды Ақ гүлдің тозаңымен күлгін гүлді тозаңдандырады. Ата аналық өсімдіктер F1 ұрпақ өсімдіктері F1 өсімдіктерінің барлығы күлгін түс Ақ гүл Күлгін гүл Ата аналық өсімдіктер F1 ұрпақ өсімдіктері F1 өсімдіктерінің барлығы күлгін түс F2 ұрпақ өсімдіктеріФенотип 3:1 705 өсімдіктер күлгін түс 224 өсімдіктер ақ түс Толық доминанттылық Ата аналық өсімдіктер Ақ гүл Ата аналық өсімдіктер Күлгін гүл РР Ақ гүл рр Р р F1 ұрпақ өсімдіктері Гаметалар F1 өсімдіктерінің барлығы күлгін түс Рр Рр Рр Р Р р р F1 аналық F1 аталық F2 ұрпақ өсімдіктеріФенотип 3:1 Рр Рр РР рр 3 : 1 Ата аналық өсімдіктер ГЕНОТИП ФЕНОТИП РР гомозигота Рр гетерозигота Рр гетерозигота рр гомозигота Күлгін түс Күлгін түс Күлгін түс Ақ түс 1 2 1 3 1 Генотип 1:2:1 Фенотип 3:1 Толымсыз доминанттылық Ата аналық өсімдіктер Қызыл Ақ С с Қызғылт F1 ұрпақ өсімдіктері Гаметалар Сс Сс Сс С С с с F2 ұрпақ өсімдіктері СС Сс Сс сс Реципрокты будандастыру деп – доминантты және рецессивті белгісі бар организмді аналық ретінде де аталық ретінде де пайдалануды айтады. Реципрокты будандастыру кезінде тура және кері будандастыру жүргізіледі. Мысалы: тура ♀АА х ♂ аа кері ♀аа х ♂ АА Реципрокты будандастыру Р Аа х аа G А ; а а F1 Аа; аа 1 : 1 ♀ - гетерозиготалы; ♂ - гомозиготалы ТАЛДАУШЫ БУДАНДАСТЫРУ Талдаушы будандастыру деп – гетерозиготалы Ғ1 ұрпағын рецессивті гомозиготалы формамен будандастыруды айтады. А х ♀ ♂ Аа аа а а а Аа аа Аа аа 1Аа:1аа Р Гаметалар Fa Егер алынған ұрпақтың арасындағы фенотиптердiң арақатынасы мына төмендегiдей болса, олардың ата-аналары туралы не айтуға болады? а) 3 : 1 б) 1 : 1 в) 1 : 2 : 1 Талқылауға арналған есеп |