ЦИТОКИНДЕР ЦИТОКИНДЕР – ЖАСУША АРАЛЫҚ ӘРЕКЕТТЕСУДІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕТІН БЕЛСЕНГЕН ИММУНДЫҚ ЖАСУШАЛАРДЫҢ АҚУЫЗДАРЫ ЦИТОКИНДЕР ЭСТАФЕТАЛЫҚ ПРИНЦИП БОЙЫНША ӘСЕР ЕТЕДІ: БІР ЦИТОКИН ЖАСУШАҒА ӘСЕР ЕТІП, ОДАН БАСҚА ЦИТОКИНДЕР БӨЛІНІП ШЫҒАДЫ (ЦИТОКИНДІ КАСКАД).
Цитокиндер
Интерферондар
Ісік некроздаушы
факторлар
Интерлейкиндер
Хемокиндер
Өсу факторлары
Цитокиндердің әсер
ету механизмдері
Интракринді
механизм
Паракринді
механизм
Аутокринді
механизм
Эндокринді
механизм
ЦИТОКИНДЕРДІҢ ӘСЕР ЕТУ МЕХАНИЗМІ
Интракринді механизм – цитокиндердің өндіруші жасушаның ішінен әсер ету; цитокиндердің жасуша ішілік спецификалық рецепторлармен байланысуы.
Аутокринді механизм – цитокиннің өзі бөлінген жасушасына әсер етуі. Мысалы, интерлейкин-1, -6 -18, ІНФα моноциттер/макрофагтар үшін аутокринді белсендіруші факторлар болып табылады.
Паракринді механизм – цитокиндердің жақын орналасқан жасушалар мен ұлпаларға әсер етуі. Мысалы, макрофагтан бөлінетін ИЛ-1, -6 -12 және -18, ІНФα Т-хелперді (Th0) белсендіреді.
Эндокринді механизм – цитокиннің өндіруші жасушадан алыс орналасқан жасушаларға әсер етуі. Мысалы, аутокринді және паракринді әсер етуші қашықтықта иммундық реттеуші әсер етуі мүмкін, пирогенді әсері бар, гепатоциттермен жедел фаза ақуыздарының бөлінуіне ықпал жасайды.
ИММУНДЫҚ ЖАУАПТЫҢ АУТОКРИНДІ-ПАРАКРИНДІ РЕТТЕЛУІ ЦИТОКИНДЕРДІҢ ӘСЕРІ
Мүшелер мен жүйелер
|
Цитокиндердің әсер етуі
|
Цитокиндер
|
Орталық жүйке жүйесі
|
Мінез-құлықтың өзгеруі, тәбеттің төмендеуі
|
ИЛ-1,6,8, TNF
|
Гипоталамус-гипофиз
|
Қызба, гормондардың және рилизинг-факторлардың синтезделуінің өзгеруі
|
ИЛ-1,6,8, TNF, INF
|
Эндокринді жүйе
|
Стероидты және басқа гормондардың деңгейінің өзгеруі
|
ИЛ-1, TNF
|
Бауыр
|
Жедел фазалық ақуыздардың және комплемент компоненттерінің көп синдезделуі, альбумин синтезінің төмендеуі
|
ИЛ-1,6, TNF
|
Сүйек кемігі
|
Гемопоэздың күшеюі
|
ИЛ-1,3,6,7, CSF
|
Қан плазмасы
|
Қан ұюының күшеюі, қанның иондық құрылысының өзгеруі
|
ИЛ-1, TNF
| ИНТЕРЛЕЙКИНДЕР – НЕГІЗІНДЕ Т-ЖАСУШАЛАРМЕН, КЕЙДЕ МОНОНУКЛЕАРЛЫҚ ФАГОЦИТТЕРМЕН НЕМЕСЕ БАСҚА ҰЛПА ЖАСУШАЛАРЫМЕН БӨЛІНЕТІН ЦИТОКИНДЕРДІҢ ҮЛКЕН ТОБЫ (ИЛ-1 - ИЛ-18) ИНТЕРЛЕЙКИНДЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІ:
Басқа жасушалардың
бөлінуін немесе жетілуін
белсендіреді
Т-жасушаларды
белсендіреді
ИНТЕРЛЕЙКИНДЕР
ИЛ
|
Аталуы
|
Өндіруші жасуша
|
Қызметі
|
ИЛ-1
|
Эндогенді пироген, лимфоцитті белсендіруші фактор
|
Макрофаг
|
ИЛ-2
Лимфоциттерді пролиферациялау
Лимфоциттер клондарын жетілдіру
Антиденелер синтезін күшейту
|
ИЛ-2
|
Т-жасушалардың өсу факторлары
|
Тх1
|
Т-жасушаларды пролиферациялау
Цитотоксикалық Т-лимфоциттерді жетілдіру
В-лимфоциттерді жетілдіру және пролиферациялау
ТК-жасушалар қызметін күшейту
ІНФ, ИЛ-6, ИЛ-8
|
ИЛ-3
|
Полипоэтин, колония белсендіруші фактор
|
Тх
Базофил
|
Нейтрофилдер мен эритроциттер өнімін жоғарылату
| ИНТЕРЛЕЙКИНДЕР
ИЛ
|
Аталуы
|
Өндіруші жасуша
|
Қызметі
|
ИЛ-4
|
В-жасушалық белсендіруші фактор
|
Тх2
|
IgG4, IgE
В-жасушаларды пролиферациялау
|
ИЛ-5
|
Эозинофилді фактор
|
Тх2
|
Эозинофилдерді белсендіру
IgE, IgA
| ИНТЕРЛЕЙКИНДЕР
ИЛ
|
Атауы
|
Өндіруші жасуша
|
Қызметі
|
ИЛ-6
| |
Макрофаг
Т- және В-лимфоциттер
|
Жедел фаза ақуыздарын, кортикотропин, антиденелерді синтездеу, дің жасушаларын пролиферациялау және жетілдіру, Т-лимфоциттерді белсендіру
|
ИЛ-7
| |
Фибробласт
Т-лимфоцит
Сүйек кемігінің жасушалары
Тимус жасушалары
|
В-лимфоциттер санын көбейту
Т-лимфоциттерді жетілдіру
|
ИЛ-8
| |
Макрофаг
Лимфоциттер Эпителиалді жасушалар Фибробласттар Эпидермис жасушалары
|
Нейтрофилдерді, макрофагтарды, лимфоциттерді, эозинофилдерді хемотаксистеу
| ИНТЕРЛЕЙКИНДЕР
ИЛ
|
Атауы
|
Өндіруші жасуша
|
Қызметі
|
ИЛ-9
| |
Т-лимфоцит
|
Т-лимфоциттер мен ұлпа базофилдерін белсендіру
ИЛ-4 қызметін күшейту
|
ИЛ-10
|
Супрессорлық фактор
|
Тх2
|
Тх1, ТК-жасушаларды, моноциттерді тежеу
В-лимфоциттер мен базофилдердің пролиферациялануын күшейту
|
ИЛ-11
|
Тромбоциттік фактор
|
Фибробласт
Сүйек кемігінің жасушалары
|
Тромбоцитопоэз
| ИНТЕРЛЕЙКИНДЕР
ИЛ
|
Аталуы
|
Өндіруші жасуша
|
Қызметі
|
ИЛ-12
| |
В-лимфоцит
Моноцит
|
Тх1 жетілдіру
Цитотоксикалық Т-лимфоцит
Гамма-ИНФ
|
ИЛ-13
| |
Тх2
|
ИЛ-4
IgE, IgG
|
ИЛ-14
| |
Дендритті жасушалар
Т-лимфоцит
|
В-лимфоциттерді пролиферациялау
|
ИЛ-15
| |
Моноцит
Эпителиалді және бұлшық ет жасушалары
|
Т-лимфоциттерді белсендіру
| ИНТЕРЛЕЙКИНДЕР
ИЛ
|
Аталуы
|
Өндіруші жасуша
|
Қызметі
|
ИЛ-16
| |
Т-лимфоцит
Ми микроглиялары
Тимус, көк бауыр жасушалары
|
Т-лимфоциттерді пролиферациялау
|
ИЛ-17
| |
Т-лимфоцит
|
ИЛ-6, ИЛ-8, GM-CSF
|
ИЛ-18
| |
Моноцит-макрофаг
|
Гамма-интерферон өндіру
| ӨСУ ФАКТОРЛАРЫ – ЖАСУШАЛАРДА ДНК СИНТЕЗДЕЙТІН АҚУЫЗДЫ МОЛЕКУЛАЛАР ТОБЫ. ӨСУ ФАКТОРЛАРЫ ЖАСУШАЛАРДЫҢ ПРОЛИФЕРАЦИЯЛАНУЫНДА, ЖЕТІЛУІНДЕ ЖӘНЕ БАҒЫТТАЛЫП ЖЫЛЖУЫНДА МАҢЫЗДЫ РОЛЬ АТҚАРАДЫ. ЖАСУШАЛАРДЫҢ ӨСУ ФАКТОРЛАРЫМЕН ӘРЕКЕТТЕСУІ ОРГАНИЗМНІҢ ДҰРЫС ДАМУЫН ЖӘНЕ ҚОРҒАНЫС РЕАКЦИЯЛАРЫН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТЕДІ. ТҰРАҚТЫ РЕГЕНЕРАЦИЯЛАНЫП ОТЫРАТЫН ҰЛПАЛАР ДА (МЫСАЛЫ ҚАН ЭПИТЕЛИІ МЕН ЖАСУШАЛАРЫ) ДІҢ ЖАСУШАЛАРЫНЫҢ ПРОЛИФЕРАЦИЯЛАУЫНЫҢ РЕТТЕЛУІН ТАЛАП ЕТЕДІ. БҰЛ ПРОЦЕСТЕРДІ БАҚЫЛАУ ТӨМЕНДЕСЕ НЕМЕСЕ ЖОЙЫЛСА ҚАТЕРЛІ ІСІК ЖӘНЕ АТЕРОСКЛЕРОЗ СИЯҚТЫ АУЫР АУРУЛАРҒА АЛЫП КЕЛЕДІ. ӨСУ ФАКТОРЛАРЫ БАСҚА ЖАСУШАЛАРДАН РЕЦЕПТОРЛАРЫМЕН ЕРЕКШЕЛЕНЕТІН ӨЗ НЫСАНА ЖАСУШАЛАРЫНА ӘСЕР ЕТЕДІ. НӘТИЖЕСІНДЕ ЖАСУША ТЫНЫШ ҚАЛЫПТАН ШЫҒЫП, БӨЛІНЕ БАСТАЙДЫ. ӨСУ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ РЕТТЕЛУІ ЕРЕЖЕЛЕРІ
Организмнің қалыпты жасушаларының тіршілігін қамтамасыз ету үшін олар спецификалық өсу факторларымен әрекеттесуі керек
Бір жасуша бірнеше өсу факторларымен әрекеттесе алады; бір өсу факторы әртүрлі жасушаларға әсер ете алады.
Өсу факторының экспрессиялану деңгейі, сонымен бірге оның сезімталдығы мен жауап беру сипаты әрбір жасушаға спецификалы болып табылады.
ӨСУ ФАКТОРЛАРЫ
CSF
|
Аталуы
|
Өндіруші жасуша
|
Қызметі
|
G-CSF
|
Гранулоциттік CSF
|
Сүйек кемігінің жасушалары
Моноцит-макрофаг
|
Гранулоциттердің өсуі, жетілуі, белсенуі күшейеді.
|
М-CSF
|
Моноциттік CSF
|
Т-лимфоцит
Моноцит-макрофаг
|
Макрофагтардың өсуі, жетілуі, белсенуі күшейеді
|
GМ-CSF
|
Гранулоциттік- моноциттік CSF
|
Т-лимфоцит
Моноцит-макрофаг
|
Гранулоциттер мен моноциттердің өсуі, жетілуі, белсенуі күшейеді.
|
TGF-бета
|
Бета трансформа-циялаушы өсу факторы
|
В және Т-лимфоцит
Моноцит-макрофаг
|
В және Т-жасушалардың қызметін тежейді макрофагтардың, нейтрофилдердің, табиғи киллерлердің қызметін тежейді
|
CSF
|
Аталуы
|
Өндіруші жасуша
|
Қызметі
|
Альфа-ІНФ
|
Кахексин
|
Моноцит-макрофаг
В және Т-лимфоцит
|
Фагоциттік жасушалардың жою белсенділігі күшейеді.
Т-лимфоцит-хелперлерден лимфокиндердің бөлінуі жоғарылайды және В-жасушалардың өсуі белсенеді.
Ісік жасушаларының некроздау.
ПГ, ИЛ-1, ИЛ-6
|
Бета -ІНФ
|
Лимфо-токсин
|
Т-лимфоцит
|
Нысана жасушалардың апоптоздалуы.
| ИНТЕРФЕРОНДАР ИНТЕРФЕРОН – ҚАННЫҢ ЯДРОСЫ БАР БАРЛЫҚ ЖАСУШАЛАРЫНДА ЖӘНЕ ШЫРЫШТЫ ҚАБАТТАРДЫҢ ЭПИТЕЛИАЛДЫ ЖАСУШАЛАРЫНДА ӨНДІРІЛЕТІН ПОЛИПЕПТИД. ИНТЕРФЕРОНДАР ЖЕРГІЛІКТІ ӨНДІРІЛІП, ЖАСУША ҚАСЫНДАҒЫ КЕҢІСТІККЕ БӨЛІНЕДІ. НЕГІЗІНЕН ЖАҚЫН ОРНАЛАСҚАН ЖАСУШАЛАРҒА ӘСЕР ЕТЕДІ. ӨНДІРУШІ ЖАСУШАЛАРҒА ҚАРАЙ ИНТЕРФЕРОНДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ:
α-интерферон β-интерферон γ-интерферон
ИНТЕРФЕРОНДАРДЫҢ НЕГІЗГІ ӘСЕРІ
Интерферондардың негізгі әсері
|
α-интерферон
|
β-интерферон
|
γ-интерферон
|
Ісікке қарсы әсері
|
күшті
|
күшті
|
орташа
|
Вирусқа қарсы белсенділігі
|
күшті
|
күшті
|
әлсіз
|
Иммуномодуляциялық белсенділіг
|
орташа
|
орташа
|
күшті
|
Индукторлары
|
вирустар
|
вирустар
|
антигендер
|
Негзігі өндіруші жасушалар
|
Лейкоциттер, макрофаг
|
Эпителий, фибробласттар
|
Т-хелпер,
табиғи киллерлер
| ИНТЕРФЕРОНДАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ
Вируска
қарсы әсер
Пролиферациялануға
қарсы әсер
(ісікке қарсы әсер)
Иммуномодуляциялық
әсер
Бактерияға
қарсы әсер
Т-лимфоциттердің субпопуляциялары және олардың қызметтері
Иммунологиялық төзімділік дегеніміз не? Т-супрессорлардың ролі
Циокиндердің әсерлесу механизмдері
Интерлейкиндер, түрлері, әсері
Өсу факторлары, түрлері, әсері
Ісік некроздаушы факторлар, түрлері, әсері
Интерферондар, түрлері, әсері
|
Скачать 3.46 Mb.