Лекция 2 Ф кинет Ф динам. Дрілік заттарды фармакокинетика жне фармакодинамикасы М.. д., профессор Керимбаева З. А
 Скачать 1.2 Mb.
|
Дәрілік заттардың фармакокинетика және фармакодинамикасыМ.ғ.д., профессор Керимбаева З.А.Фармакология, фармакотерапия және клиникалық фармакология кафедрасы Фармакология Фармакодинамика – заттардың биологиялық эффектілерін, оладың ағзада жиналуын, әсер ету механизмін, рецепторлармен байланысуын зерттейтін бөлім. Фармакокинетика (ФК) – ағзаға түскеннен бастап, ағзадан шығарылғанға дейінгі дәрілік затпен болып жатқан үрдістерді зерттейтін фармакологияның бір бөлімі. Негізгі фармакокинетикалық процесстерСіңірілу Таралу Метаболизм Шығарылу ДЗ енгізу жолдарыПарентеральды жол: Инъекционды: көк тамыр ішіне, күре тамырға, тері астына, бұлшықетке, Через естественные отверстия: интрааурикулярлы, жатыр ішіне, интрауретральды, вагинальды, көз тамшылары, мұрын арқылы. Ағзаға немесе тінге: эпидуральды, интракардиальды, интраперитонеальды және т.б. Трансдермальды Энтеральды жол: пероральды, сублингвальды, буккальды, ректальды. Парентеральды енгізу жолдарыАртықшылықтары Әсер ету жылдамдығы, дозаның дәлдігі, препарат қанға өзгеріссіз түрінде қабылдауы. Кемшіліктері білікті медициналық қызметкерлердің міндетті түрде қатысуы, асептикалық және антисептикалық, инъекция орнында терінің зақымдануына немесе қан кетуіне байланысты қиындық тудырады. Энтеральды жолАртықшылықтары түрлі ұнтақтарды, таблеткаларды,, тұнбаларды және т.б. дәрілік заттардың түрін енгізуге мүмкіндік береді, әдістердің қарапайымдылығы мен қол жетімділігі, әдіс стерилизмді қажет етпейді. Кемшіліктері асқорыту жолындағы баяу және толық емес сіңіру; бауырдағы дәрілерді ішінара инактивациялау, препаратты жасқа, дене жағдайына, жеке сезімталдыққа және іргелес аурулардың болуына тәуелділігі. Сіңірілу механизміПассивті диффузияГрадиент концентрациясы бойынша Төмен концентрацияға бағытталған Энергиясыз және тасушы ақуызсыз Липофильді заттар жылдам өтеді (алкалоидтар, анестетиктер, этил спирті) Гидрофильді заттар диссоциацияға байланысты енеді Диссоциация дәрежесі рН- ортасына байланысты ФильтрацияЖасуша қабырғасының тесіктері арқылы Градиент концентрациясы бойынша Төмен концентрацияға бағытталған Энергиясыз және тасымалдаушы-ақуызсыз Гидрофильді заттарға (атенолол, лизиноприл және т.б.) және иондалған қосылыстарға тән Жеңіл диффузияГрадиент концентрациясы бойынша Төмен концентрацияға бағытталған Жеке векторлар молекулаларының қатысуымен биологиялық мембраналар арқылы дәрілік заттарды тасымалдау. Мембранадағы тасымалдағыш молекуласы субстрат молекуласына жасушалық мембрананың сыртқы бетінен кері байланысады, содан кейін «субстрат-тасымалдағыш» кешені мембран арқылы тез таралады, субстратты ішкі бетіне шығарады Мысал ретінде цианокобаламин + гастромукопротеин (Castle факторы) Белсенді тасымалдауЖасушалық мембраналардың нақты тасымалдаушы жүйелерінің қатысуымен Энергияны тұтынушы Градиент концентрациясына қарсы жүзеге асырылуы мүмкін Электролиттер - сорғылар мен тасымалдаушылар Электролиттер - АТФ тасымалдау ПиноцитозЭнергияны тұтынушы Градиент концентрациясына қарсы жүзеге асырылуы мүмкін Жасуша мембранасының инвагинациясы - сіңірілу - жасуша ішіндегі қозғалмалы көпіршік Сіңірілуге әсер ететін факторларДәрілердің физикалық-химиялық қасиеттері және дәрілік формасы (еру ұзақтығы, асқорыту жолындағы тұрақтылық, заттың физикалық-химиялық қасиеттері) Асқазан-ішек жолдарының (АІЖ мазмұнын рН, асқазан босату жылдамдығы, ішекке, асқазан-ішек ауруларының болуына, асқазан-ішек қан жабдықтау қарқындылығы, фермент белсенділігін арқылы препараттың өту) жағдайы Асқазан мен ішектегі заттармен дәріліілердің өзара әрекеттесуі (басқа препараттармен өзара әрекеттесу, тамақпен өзара әрекеттесу) Препараттың фармакокинетикалық сипаттамалары (ішек қабырғасындағы метаболизм, ішек микрофлорасының әсерінен метаболизм) ТаралуыТаралуыТаралу жылдамдығы фармакологиялық әсердің басталу жылдамдығы, оның қарқындылығы мен ұзақтығына байланысты Биологиялық тосқауылдардың өткізгіштігі, ерігіштігі, қан плазмасының ақуызымен күрделенуі және жекелеген ағзаларда қан ағысының қарқындылығы арасындағы айырмашылыққа байланысты біркелкі бөлінбейді. Капиллярлардың қабырғаларынан оңай өтеді, қан мен мидың тіндерінен(қан-мидың кедергісі) және ана мен ұрықтың қанымен (плаценттік) арасындағы ең қиын кедергілер. ДЗ әсер ету жерінде:препараттың клиникалық әсерін анықтайтын белгілі рецепторларға байланысады; белсенді емес, спецификалық емес әдетте, тіндік белоктармен байланысады; еркін ерітілген түрде қалады; қан плазмасына өзгеріссіз қалады; биотрансформацияланады; өзгермейді Таралуға әсер ететін факторларқан плазмасының белоктарына байланысу; ағзада немесе тінде қан айналымының қарқындылығы; дәрі-дәрмектерді енгізу әдісі; препараттың химиялық табиғаты және препараттың мембранаға ену қабілеттілігі; майлы тіндерінде және басқа да ағзаларда жинақталу препараттың басқа экзо немесе эндогендік молекулалармен бәсекелестікке қабілеттілігі. Метаболизм (биотрансформация)Ағзада жүретін дәрілік заттардың физико-химиялық және биохимиялық өзгерістері кешені. 1 түрі: Синтетикалық реакциялар – дәрілік заттардың және / немесе оның метаболиттерінің бауыр немесе сұйықтықпен бөлінетін, су қосылыстарында полярлы, өте еритін, эндогендік заттармен араласуы. 2 түрі: Синтетикалық емес реакциялар - белсенді функционалдық топтарды (мысалы, -OH, -NH2, -SH) қосу немесе босату салдарынан көп гидрофильді қосылыстардан ДЗ қалыптастыру Бауырда ДЗ метаболизмі жүретін, негізгі ағза болып табылады Метаболизмге әсер ететін факторларжасы жынысы генетикалық ерекшеліктері тамақтану зиянды әдеттер Бір мезетте бірнеше ДЗ қолдану Бауырдың функциональды жағдайы Бүйректің, өкпенің және ішектің функциональды жағдайы(экстрагепатическая биотрансформация) Шығарылу (экскреция)Шығарылуға әсер ететін факторларГломерулярлық фильтрлеу жылдамдығы. Түтікшелі сұйықтықтың рН. Ионизацияланбаған нысандардың кері диффузиясының шамасы. Компоненттердің белсенді құбырлы секрециясының мөлшері. Белсенді құбырлы реабсорбция мөлшері. Негізгі клиникалық маңызды фармакокинетикалық параметрлеріVd (l, l / кг) таралу көлемі - қан плазмасында концентрацияға ұқсайтын концентрациядағы препараттардың (енгізілген дозаның) барлық мөлшерін біркелкі бөлу үшін қажетті гипотетикалық дене сұйықтықтың көлемі. ND (жүктеме дозасы) қандағы қажетті препараттың концентрациясына қол жеткізу үшін қажет Жалпы тазалығы Cl (мл / мин, л / сағ) - бірлік уақытында препараттан толық тазартылған плазманың немесе қанның көлемі. Kel=CL/Vd Шығару жылдамдығының тұрақты (kel, min-1) - ДЗ қанша бөлігі ағзадан уақыт бірлігінде жойылатынын көрсетеді Tl / 2 (h) жартысының мерзімі плазма концентрациясын 50% -ға азайту үшін қажетті уақыт болып табылады. Тепе-теңдік концентрациясы - бұл дәрі-дәрмектің келесі дозаларын қабылдау арасындағы аралықта сіңірілетін препараттың мөлшері жойылған препараттың Поддерживающая доза Биожетімділік F (%) - дәрі-дәрмектің дозасы бөлігі, жүйелік қан ағымына жетіп, оның экстраваскулярлық инъекциясынан кейін биоэквиваленттілік – дәрілік заттың референттік затқа сәйкестігінің дәрежесі (сіңірілу жылдамдығы және дәрежесі, қанда максимальды концентрациясы, шығарылу жылдамдығы) |