эссе БГУ на белорусском. Эканамічныя дэтэрмінанты прававога рэгулявання Эканамічная структура грамадства ёсць рэальны базіс
 Скачать 18.42 Kb.
|
|
Эканамічныя дэтэрмінанты прававога рэгулявання Эканамічная структура грамадства ёсць рэальны базіс, на якім узвышаецца юрыдычная і палітычная надбудова і якім адпавядаюць пэўныя формы грамадскай свядомасці. Карл Маркс Тэрмін дэтэрмінант — ад лацінскай determinantis —'вызначальны'. Дэтэрмінанты – асноўныя (вызначаюць фактары), якія аказваюць уплыў на развіццё заканадаўства. Варта сказаць, што ў юрыдычнай навуцы існуе мноства тэорый паходжання права. Кожная па-розаму раскрывае яго першапачатковае з'яўленне. Нельга забываць той факт, што права, з'яўляючыся шырокай сферай існавання чалавека, з'явілася, развіваецца і ўзаемадзейнічае ў выніку сукупнасці розных фактараў, а эканоміка, у сваю чаргу, з'яўляецца адным з іх[1, с.125]. Прывядзём наступную класіфікацыю эканамічных фактараў, якія ўплываюць на развіццё заканадаўства: — ўнутраныя (узровень беспрацоўя, стан эканомікі і УВП); — знешнія (глабалізацыя сусветнай эканомікі, стан сусветнай эканомікі (уздым, падзенне); Калі мы звернемся да гісторыі, то на канкрэтных прыкладах можам адзначыць прамое (ускоснае) узаемадзеянне і ўплыў эканомікі на заканадаўства: Так у 10 — 12 стагоддзях, у Расіі ў варунках нараджалася эканоміка і сістэмы падаткаабкладання, нестабільнасці паступленняў у бюджэт фінансавыя магчымасці дзяржавы вельмі абмежаваныя. Таму ў такі перыяд часу пераважаюць прававыя механізмы, якія не патрабуюць фінансавых выдаткаў дзяржавы. Асноўныя выдаткі па рэалізацыі права ўскладаліся на ўдзельнікаў спрэчных праваадносін. У сітуацыі ўмацавання фінансавага становішча ўлады адбываецца развіццё заканадаўства, накіраванага на ахову прывілеяванага становішча манарха. Так, «Судзебнік» 1497 года пад злачынствам разумее — дзеянне, якое пагражае, у першую чаргу, інтарэсам дзяржавы, а не асобы. Уводзіцца смяротнае пакаранне за дзяржаўныя злачынствы. Усё гэта прыводзіць да росту выдаткаў правапрымянення. Крымінальнае пакаранне перастае быць найважнейшым артыкулам дзяр. даходов, на першае месца выходзіць ахова існуючага ладу, агульная прэвенцыя. Хуткі эканамічны ўздым, які ў Расіі прыйшоўся на канец 19 — пачатак 20 стагоддзя, прывёў да рэзкага маёмаснага расслаення буржуазнага грамадства. Як следства дзяржава была вымушана шукаць шляхі пераадолення супрацьстаяння багатых і бедных. У сувязі з чым паўсталі такія галіны права як працоўнае, канкуретное, адбываецца гуманізацыя крымінальных пакаранняў і г. д. Безумоўна, нельга не сказаць пра тое, што не толькі эканоміка ўплывае на развіццё заканадаўства, але і адпаведна наадварот. Ва ўмовах змены эканамічнай сістэмы грамадства права можа выступаць у якасці пэўнага стымулятара развіцця гэтых адносін. Аднак права не можа ўкараняць рынкавыя адносіны, але можа спрыяць іх развіццю. Яно здольна зняць абмежаванні на шляху да рынку, стварыць дадатковыя эканамічныя стымулы, замацаваць эканамічныя асновы рынкавай дынамікі, вызначыць кола суб'ектаў рынкавых адносін і інш. Прыкладам такога заканадаўства можа выступаць «Мытны кодэкс Еўразійскага эканамічнага саюза», які спрасціў і паскорыў шэраг мытных працэсаў. Аднак права павінна адпавядаць матэрыяльным умовам жыцця. Яно не можа быць вышэй за ўзровень эканамічнага развіцця грамадства. Напрыклад, нельга патрабаваць, каб ва Украіне былі ўсталяваныя такія ж нормы права, як у ЗША, аб забеспячэнні старасці, аб дапаможніках па беспрацоўі і г.д., паколькі, не маючы пад сабой рэальнай эканамічнай глебы, яны не будуць выкананы. Права ўплывае на эканоміку, выступаючы ў якасці ахоўніка існуючых эканамічных адносін. Гэта выяўляецца ў забароне законам заганных сродкаў вядзення гаспадаркі і камерцыі; прымяненне санкцый пры злоўжыванні рэкламай, таварнымі знакамі і г.д. (антыманапольнае заканадаўства). Гэта выяўляецца ў рэгламентацыі парадку вырашэння рынкавых спраў і спрэчак аб праве; аднаўленні парушанага стану, кампенсацыі шкоды; устанаўленні юрыдычнай адказнасці, перш за ўсё матэрыяльнай — па ініцыятыве пацярпелага боку. У сваю чаргу, узаемадзеянне права і эканомікі праяўляецца ў эканамічнай функцыі (напрамкі дзейнасці) дзяржавы. Так, перш за ўсё, на дзяржаве ляжыць адказнасць за стварэнне законаў і правілаў, якія рэгулююць эканамічную дзейнасць, а гэтак жа за арганізацыю кантролю за выкананнем законаў і нарматыўных падзаконных актаў. Фактычна стварэнне заканадаўчай асновы функцыянавання эканомікі — гэта ўстанаўленне правілаў або юрыдычных прынцыпаў эканамічнага зносін, якіх абавязаны прытрымлівацца ў сваіх дзеяннях усе эканамічныя суб'екты, гэта значыць і вытворцы, і спажыўцы, і сама дзяржава. У ліку гэтых правілаў можна адзначыць закон і нарматыўныя акты, якія абараняюць правы прыватнай уласнасці. Гэтыя акты, жа, вызначаюць формы прадпрымальніцкай дзейнасці, якія вызначаюць умовы функцыянавання прадпрыемстваў, іх узаемаадносіны паміж сабой і з дзяржавай. У сувязі з вышэйпададзеным хочацца прывесці прыклады таго, як эканамічная функцыя выяўляецца ў рэальным жыцці: а) антыманапольнае рэгуляванне. Антыманапольнае рэгуляванне ставіцца да важнейшым заканадаўчым актам, які рэгулюе эканамічную сферу. Галоўная задача антыманапольнага рэгулявання — абарона канкурэнцыі. Асноўная накіраванасць закона — спыненне незаконных зліццяў і паглынанняў. Для прадухілення наступстваў, звязаных з недасканаласцю канкурэнцыі, дзяржава на аснове антыманапольнага заканадаўства выкарыстоўвае меры дзяржаўнага рэгулявання, пры неабходнасці, усталёўваючы кантроль над коштамі, звяртаючыся да падзелу фірмаў манапалістаў, перашкаджаючы зліцці фірмаў. Прыкладамі такога заканадаўчага рэгулявання ў Рэспубліцы Беларусь з'яўляюцца Закон Рэспублікі Беларусь ад 1 ліпеня 2010 г. № 148-З «Аб падтрымцы малога і сярэдняга прадпрымальніцтва», Дэкрэт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 23 лістапада 2017 г. № 7 «Аб развіцці прадпрымальніцтва» і іншыя. б) антыкрызіснае рэгуляванне. Антыкрызіснае рэгуляванне, яго неабходнасць у пераходнай эканоміцы звязана з глыбокімі сістэмнымі пераўтварэннямі, калі новы этап росту выцякае (зараджаецца) унутры сістэмнага крызісу. Да сістэмнага крызісу прыводзіць няўзгодненасць попыту і прапановы. У выніку гэтага маса прадпрыемстваў, на прадукцыю якіх велічыня попыту недастатковая, трапляюць у паласу крызісу і становяцца цэнтрамі нестабільнасці. У такіх сітуацыях задача дзяржавы заключаецца ў максімальна магчымым уздзеянні на памяншэнне хваляў нестабільнасці. Асновай гэтага з'яўляюцца спецыяльныя законы — законы спецыяльнага дзеяння (у Рэспубліцы Беларусь — Закон Рэспублікі Беларусь ад 13 ліпеня 2012 г. № 415-З «Аб эканамічнай неплацежаздольнасці (банкруцтве)». Такім чынам, вызначаючыся эканомікай, права аказвае адваротнае ўздзеянне на эканоміку — альбо спрыяе развіццю эканомікі, паскарае яе, альбо тармозіць рух наперад. Тармажэнне адбываецца ў тым выпадку, калі эканамічныя патрабаванні ў праве адлюстроўваюцца ў скажоным выглядзе. Савецкае заканадаўства, на жаль, на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў усталёўвала такія метады прававога рэгулявання і замацоўвала такую структуру кіравання народнай гаспадаркай, якія перашкаджалі развіццю рынкавых адносін, падрывалі эканамічныя стымулы працоўнай дзейнасці. Ды і ў сучаснай Украіне права нярэдка ставіць бар'еры на шляху эканамічнага развіцця (напрыклад, у падатковай сферы, канфлікты у якой часта прыводзяць людзей у арбітражны суд). Такім чынам, у цяперашні час эканоміка вызначае змест як палітыкі, так і права. Эканоміка з'яўляецца сістэмай адносін, якія ўзнікаюць у сферы вытворчасці, размеркавання і спажывання, матэрыяльных выгад, таму нельга ігнараваць яе ўплыў на фарміраванне палітыкі і права дзяржавы. Адпаведна, сутнасць і змест права прадвызначае сістэма эканамічных адносін, так як выраз у праве эканамічных фактараў з'яўляецца прамой неабходнасцю і пэўнай заканамернасцю прававога развіцця. Усе нарматыўныя прававыя акты, якія будуць складзеныя без уліку эканамічных заканамернасцяў і ўмоў, эканамічнай неабходнасці, не будуць дзейнічаць, бо застаюцца толькі на паперы. Спіс выкарыстаных крыніц: 1. Арэхава Т.Р. Суадносіны права і эканомікі( Агульнатэарэтычныя аспекты) / Т.Р. Арэхава. – М.: Навука, 1999. – 164 c. |