лекция электротехника қазақша. Электротехниканы теориялы негіздері Глоссарий (сздік, анытама)
 Скачать 0.58 Mb.
|
|
сұрақ: Сыйымдылықтағы синусоидалы ток . Сыйымдылық – энергияны электр өрісіне жинайтын қасиеті бар идеал конденсатор.  Егер сыйымдылыққа синус заңымен өзгеретін кернеу әсер етсе u=Umsin ωt, онда сыйымдылықта ток мынадай болады:  .Сонымен сыйымдылықтағы синусоидалы кернеуге ток синусоидалы. Бұл кезде ток кернеуден π/2 бұрышқа озып отырады. Уақыттық және векторлық диаграммалары суретте көрсетілген. 1/ωС шамасы кедергінің шамасына ие, Оммен өлшенеді, сыйымдылық кедергі деп аталады, XC белгіленеді.  . сұрақ:Айнымалы токтың қуаты Сызықты электр тізбегіне кернеу u = Um sin(ωt+φ ). және ток i = Im sinωt әсер етсін. Лездік қуаты мынаған тең:  . .Лездік қуаттың орташа мәні активті қуат деп аталады:  Осыдан  .UI көбейткіші толық қуат деп аталады. S = UI (BA). Электр тізбегін зерттеуде реактивті қуаты айтылады.  . .  4.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар: 1 . Индуктивтілік дегеніміз не? 2 Индуктивт ікедергі қалай анықталады? 3 Конденсатор неден тұрады? 4 Сыйымдылықтың өлшем бірлігі. 5 Айнымалы токтағы қуат қалай анықталады? 4.4 Әдебиеттер тізімі Негізгі әдебиеттер: /1-5/ Қосымша әдебиеттер: /6-10/ Дәріс -5 Дәріс тақырыбы: АЙНЫМАЛЫ ТОКТЫҢ ТАРМАҚТАЛҒАН ТІЗБЕКТЕРІ. 5.1 Дәрістің мақсаты: Айнымалы токтың тармақталған тізбектерін қарастыру. 5.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар: 1 Кирхгофтың 1-ші заңы 2 Өткізгіш әдісі Дәрістің тезисі 1 сұрақ: Кирхгофтың 1-ші заңы Айнымалы токтың тармақталған тізбегі үшін Кирхгофтың 1-ші заңы былй жазылады:   Тізбекті параллель жалғанғанын зерттеуде активті (Ia) және реактивті (Ip) токтар толық токты құрайды деп санаған дұрыс. Активті токтың бағыты кернеу бағытымен бағыттас, реактивті токтың бағыты кернеудің бағытынан  -ге қалып отырады. Векторлық диаграмманы салу үшін алдымен тармақталған тізбекке жалпы болатын кернеуден бастайды. 2 сұрақ Өткізгіш әдісі. Айнымалы ток тізбегінде өткізгіштің үш түрін көрсетеді: активті, реактивті, толық. Векторлық диаграммадан токтың активті құраушысы мынаған тең болатыны көруге болады.  Мұндағы  активті өткізгіш деп аталады.Реактивті құрастырушысы мынаған тең:  Мұндағы  индуктивтілігі бар тізбектің реактивті кедергісі.  5.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар: 1 Реактивті кедергінің мәні неде? 2 Резистор, индуктивті катушка немесе конденсатор элементтерінің қайсысын ток формасын анықтауда шунттың орнына қолданады? 3 Тұрақты ток тізбегінде индуктивті катушка немесе конденсатор неліктен қолданылмайды? 5.4 Әдебиеттер тізімі Негізгі әдебиеттер: /1-5/ Қосымша әдебиеттер: /6-10/ Дәріс -6 Дәріс тақырыбы: ҮШФАЗАЛЫ ТІЗБЕКТЕР. 6.1 Дәрістің мақсаты: Үшфазалы тізбектерінің негізгі анықтамалары мен заңдарымен таныстыру. 6.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар: 1 Жұлдыздап қосу 2 Үшбұрыштап қосу Дәрістің тезисі 1 сұрақ: Жұлдыздап қосу Үшфазалы тізбектер қазіргі заманғы электроэнергияда кең өріс алды. Оларды электр энергиясын тасымалдауға қолданылады. Аз мөлшерде өткізгішті қолдану үшін генератор орамдары мен қабылдағыштың фазасын жұлдыздап немесе үшбұрыштап қосады. Генератор орамдарын «0» бейтарап нүктесіне қосады. Генератор мен қабылдағыштың «0» нүктелерін қосатын өткізгіш нейтралды өткізгіш деп аталады, ал фазаның А, В, С, қысқыштарына қосылғандарды – сызықты өткізгіш деп атаыдй.  Сызықты және фазалы кернеулердің байланысы:  . 2 сұрақ Үшбұрыштап қосу. Қабылдағыштың үш фазаларын фазалық кедергімен ZAB, ZBC, ZCA сызықты өткізгіштер арқылы қоссақ, қабылдағыштар үшбұрыштап жалғанады.  Ерекшелігі фазалық кернеу сызықты кернеуге пропорционал болады, яғни Ucp=UA. Фазалық ток мына формуламен анықталады:  ;  ;  Сызықты ток былай анықталады:  ;  ;  6.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар: 1 Үшфазалы генераторда жұмыс істеу принципі 2 Үшфазалық жүйенің негізгі артықшылықтары 3 Үшфазалы жалғаудағы негізгі тізбектер. 4 Жұлдыздап және үшбұрыштап қосқан кездегі сызықты және фазалық шамалардың байланысы 6.4 Әдебиеттер тізімі Негізгі әдебиеттер: /1-5/ Қосымша әдебиеттер: /6-10/ Дәріс -7 Дәріс тақырыбы: МАГНИТТТІК ТІЗБЕКТЕР. 7.1 Дәрістің мақсаты: Магнитттік тізбектердің негізгі заңдары. 7.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар: 1 Магнитттік тізбектердің түсініктері 2 Магнитттік тізбектерді анықтаудағы әдістер 3 Есептеудің графикалық әдістері Дәрістің тезисі 1 сұрақ: Магнитттік тізбектердің түсініктері Тұрақты токтың сызықты емес резистивті тізбектерін есептеудің әдістерін сызықты емес магнитті тізбектеріне жатқызуға болады. Ол үшін магнитті тізбектің эквивалентті электр тізбегін құруға болады. Сызықты емес магнитті тізбектің сипаттамасы болып  тәуелділігі анықталады. Бұл  тәуелділікті ферромагнитті материалды анықтайды. Тұрақты ағын кезіндегі магнитті тізбекті есептеуде магнитттеудің негізгі қисығын қолданады. тәуелділіктің ілмек тәріздес сипаты тұрақты магнитті есептеуде және оның негізіндегі электротехникалық құрылғыларды көруде ескеріледі. 2 сұрақ: Магнитттік тізбектерді анықтаудағы әдістер Магниттік тізбектерді есептеу кезінде екі есеп кезігеді: - магниттік ағын тударатын магниттелу күшін табу - тізбектің әр бөлігіндегі магниттік ағынды табу. Есептің екінші түрі күрделі. Жалпы есептеу кезінде мынадай әдістер пайдаланылады: - үнемі - графикалық - итерционды Магнитті тізбектер өзінің кескіні бойынша тармақталған және тармақталмаған болып бөлінеді. Тармақталмаған тізбектің барлық бөлігіндегі ағынға бірдей, яғни тізбектің әртүрлі бөлігі өзара тізбектей жалғанған. Тармақталған магниттік тізбек құрамына екі немесе одан да көп контурлар кіреді. 3 сұрақ Есептеудің графикалық әдістері. Графикалық әдіспен есептің екінші түрі, яғни кері есептер шешіледі. Есептеуде магнитті тізбектің кескіні және геометриялық өлшемдері, ферромагнитті материалдың магниттеудің қисығы (немесе қисықтары), сонымен қатар НС орамдары беріледі. Магитті өткізгіштің әр бөлігіндегі ағындардың (индукцияның) мәндерін табу қажет. Тап осы әдістер магнитті тізбектің сызықты және сызықты емес бөліктеріне Кирхгоф заңымен жазылған алгебралық теңдеулердің шешімін вебер - амперлі сипаттамаларын көрсетеді. Тармақталмаған магнитті тізбек үшін «кері» есеп. Осындай есепті шешу төмендегідей: 1. Ағындардың мәндері беріледі. 2. Алынған мәндер бойынша манитті тізбектің біраз бөлігі сипатталады, соның арқасында ағын анықталады. 7.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар: Практикада болаттың жоғалуы мен магниттеудің қуаты қалай анықталады? Комплексті магнитті өткізгіштік және комплексті магнитті кедергі түсініктерін түсіндіріңдер? Катушканы ферромагнитті өзекшемен орын ауыстырудың тізбектей және параллель жалғану тізбегін және сәйкес векторлық диаграммасын сызып беріңдер. Өзекшенің  және  шамалары қалай анықталады? 7.4 Әдебиеттер тізімі Негізгі әдебиеттер: /1-5/ Қосымша әдебиеттер: /6-10/ Дәріс -8 Дәріс тақырыбы: ТӨРТПОЛЮСТІК. ЭЛЕКТРЛІК ФИЛЬТРЛЕР. 8.1 Дәрістің мақсаты: Төртполюстікпен және электрлік фильтрлердің сипаттамаларымен таныстыру. 8.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар: 1 Төртполюстік теориясы 2 Электрлік фильтрлер. Дәрістің тезисі 1 сұрақ: Төртполюстік теориясы Электр тізбектерін анықтауда теориясы кеңінен қолданылады. Төртполюстік – деп екі кіретін және екі шығатын қысқышатары бар тізбектің элементі. Мысал ретінде трансформатор, күшейткіш, потенциометр және басқа да электротехникалық құрылғыларды жатқызуға болады. Жалпы оларды активті және пассивті деп бөлуге болады. Активтіге энергия көздері кіреді, ал пассивті де энергия көхдері болмайды.   ; .  ; 2 сұрақ: Электрлік фильтрлер Электр фильтрі деп қорек көзі мен жүктеменің арасында орналасқан төртполюстік. Өшпеген кезде фильтрмен өткізетін жиіліктер диапазоны өткізу жолағы деп аталады. Фильтрлік қасиеттері неғұрлым жоғары болса, соғұрллым фильтр сапалы болады. Пассивті фильтр орнына индуктивтік катушка мен конденсаторға жалғанған төотполюстік жатады. Өткізу жиілігінің диапазонына байланысты фильтрлердің түрлері:
8.3 Өзін - өзі бақылауға арналған тапсырмалар: 1 Төртполюстік теориясы 2 Электрлік фильтрлер. 8.4 Әдебиеттер тізімі Негізгі әдебиеттер: /1-5/ Қосымша әдебиеттер: /6-10/ Дәріс -9 Дәріс тақырыбы: ШОҒЫРЛАНДЫРҒАН ПАРАМЕТРЛЕРІ БАР СЫЗЫҚТЫ ЭЛЕКТР ТІЗБЕКТЕРІНДЕГІ АУЫСПАЛЫ ПРОЦЕСТЕР. 9.1 Дәрістің мақсаты: Шоғырландырған параметрлері бар сызықты электр тізбектеріндегі ауыспалы процестерімен таныстыру. 9.2 Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар: 1 Ауыспалы процестердің анықтамалары 2 Есептеудің классикалық әдісі 3 Коммутация әдісі 4 Сипаттау теңдеуінің түбірі. Дәрістің тезисі 1 сұрақ: Ауыспалы процестердің анықтамалары Электр тізбегін ажыратқанда немесе қосқан кезде оларда ауысу процестері жүреді. Олар лезде жүреді. Кейбір ауыспалы проец кезінде үлкен асқынкернеу немесе асқын ток, электромагнитті тербелістер пайда болып құрылғыны істеу шығару мүмкін. Бір жағынан ауыспалы процестер электронды генераторларда қолдануда пайдасы бар. Сызықты тізбектегі процестерді талдаудағы негізгі әдістер: 1 классикалық әдіс 2 операторлы әдіс 3 жиілікті әдіс 4 Дюамель интегралы 5 айнымалы жағдай әдісі 2 сұрақ Есептеудің классикалық әдісі Ауыспалы процессті сипаттайтын токтар мен кернеулердің теңдеулерін дифференциалдау классикалық әдіс болып табылады. Бұл әдіспен шешу кезінде Ома немесе Кирхгоф заңымен теңдеулер құрылады. 1 кесте. Электр тізбегінің элементтеріндегі ток пен кернеудің лездік мәндерінің арасындағы байланыс.
| |||||||||||||||||||||||||||
.
;
;