Өткізгіш ұлпа. глоссарий өткізгіш ұлпа. Глоссарий таырыбыткізгіш лпалар Орындаан Аликул Айдын, Асанхан Наима 150511 абылдаан Байсеитова Н. М. Шымкент 2022 Жоспар
 Скачать 0.64 Mb.
|
|
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ГЛОССАРИЙ Тақырыбы:«Өткізгіш ұлпалар» Орындаған:Аликул Айдын, Асанхан Нағима 1505-11 Қабылдаған:Байсеитова Н.М. Шымкент 2022 Жоспар: І.Кіріспе ІІ.Негізгі бөлім Үш тілді терминдерге анықтама ІІІ.Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер тізімі Кіріспе Жас өркен мен жапырақта түзілген органикалық заттар мен тамыр арқылы сорылған су мен минералды заттарды өсімдік бойымен тасымалдау қызметін атқаратын ұлпа өткізгіш ұлпа деп аталады.Кейде тасымалдаушы ұлпалар деп те аталады. Олар өсімдік мүшелерінің әр жерінде шашыранды болып жатса да, барлық мүшесінде, тамыр, сабақ, гүл, жеміс, тұқымдарда кездеседі.Жасушаларының іші қуыс түтікше тәрізді, өткізгіш ұлпа жоғары ағыс жолы және төменгі ағыс жолы деп екіге бөлінеді. Жоғары ағыс жолымен тамыр түктері арқылы топырақтан сорып алған су мен онда еріген минералды тұздардың ерітіндісі сабақ бойымен жоғары қарай көтеріліп өркендері мен жапырақтарына жеткізіледі. Оның өтетін немесе ағатын жолы сүрек (ксилема) бөлімі. Төмен ағыс жолымен (флоэма) фотосинтез процесінің нәтижесінде түзілген органикалық заттар жапырақтан басталып, тамыр, сабақ, жеміс, түйнек, т.б. мүшелеріне таралады. Қылқан жапырақтыларда органикалық заттар сүзгі тәрізді жасушалар арқылы, ал гүлді өсімдіктерде сүзгілі түтіктері арқылы қозғалады.Төменгі суретте олардың тасымалдану бағыты көрсетілген:  1)Су және минералды заттардың ксилема арқылы жоғары қарай тасымалдануы 2)Органикалық заттардың сүзгілі түтіктер арқылы төмен қарай тасымалдануы Ұлпа(ткань, tissue)- шығу тегі, құрылымы және қызметі жағынан ұқсас жасушалар жүйесі. Өткізгіш ұлпа(Проводящая ткань, Conductive fabric)– қоректік заттарды өсімдіктің бір мүшесінен екінші мүшесіне өткізеді. Тамырдың сорып алған минералды тұздарының судағы ерітіндісін жер үсті мүшелеріне жеткізеді. Жапырақта түзілген органикалық заттарды жер асты мүшесі тамырға өткізеді. Флоэма (флоэма,phloem) (грек.φλοῦς – қабық) – тамырлы өсімдіктерде органикалық заттарды тасымалдайтын өткізгіш ұлпа. Ксилема(ксилема, хylem) су мен минералды заттарды тасымалдайтын өткізгіш ұлпа. Протоксилема(протоксилема,protocilema)-өсу кезінде бірінші дамитын бастапқы ксилема. Протоксилема өсімдік мүшелері ұзартуды аяқтағанға дейін піседі. Метаксилема(метаксилема,metaxilema)-протоксилемадан кейін дамитын бастапқы ксилеманың бөлігі болып табылады. Бұл сабақтың ішкі бөлігінде болады. Камбий(камбий, сambium) - негізінен қосжарнақты және гимноспермді өсімдіктердің сабақтары мен тамырларындағы екінші реттік өткізгіш ұлпаларды тудыратын және олардың қалыңдығына өсуін қамтамасыз етеді. Прокамбий(прокамбий, рrocambium) - бастапқы тамырлы меристема. Біртекті прозенхималық жұқа қабырғалы әлсіз вакуолизацияланған жасушалардан тұрады. Трахея(трахея, trachea) - ксилеманың гүлді өсімдіктерге тән өткізгіш элементі. Трахеида(трахеида, tracheida) - ксилеманың ашық тұқымдаларға тән өткізгіш элементі Серіктес жасушалар немесе ілеспе жасушалар(кле́тки-спу́тницы,сompanion cells)Елек түтіктерінің сегменттерінің бүйір қабырғаларына іргелес, олармен жартылай қалқан өрістерімен байланысатын өсімдіктер. Плазмодесма (плазмодесмы.plasmodesmata) - көршілес өсімдік жасушаларын байланыстыратын цитоплазмалық көпірлер. Плазмодесмалар бастапқы жасуша қабырғасының кеуектіөрістерінің түтікшелері арқылы өтеді. Каллоза(каллоза, сallose) глюкоза қалдықтарынан тұратын және гликандарға жататын өсімдік полисахарид. Көптеген өсімдіктерде каналдың ашылуында ролик түзеді. Сүзгі тәрізді жасушалар(фильтровидные клетки,filter cells) ұзынша, ұшы сүйірленген. Оның серік жасушалары болмайды, майда саңылаулары жасуша қабықшасының жан-жағына орналасқан. Сүзгілі түтік жасушалары(фильтрующие трубчатые клетки ,filter tube cells) тірі, бірінің үстіне бірі қаланып жатқан жасушалардың көлденең перделерінде сүзгі тәрізді көптеген майда тесіктері бар флоэманың өткізгіш элементі. Өткізгіш шоқтар(проводящие пучки,conducting beams)- сүрек пен қабық өткізгіш элементтерінің шоғырлануынан кейде тек ксилемадан немесе флоэмадан ғана құралады. Шоқтың айналасында басқа да тірі және өлі жасушалар болады. Коллатералды шоқ(коллатеральный пучок,collateral bunch)-бүйірлік шоқ, өсімдік тапшықтарынан өтетін ауырлық. Ол бір-бірімен бір жақта бүйірлік жанасатын ксилемнен және флоэмнен тұрады. Биоколлатералды шоқ(биоколлатеральный пучок ,biocollateral bunch)-қос жарнақты өсімдіктердің көптеген түрлерінің сабағында бар,құрылысы біркелкі паренхималық клеткаларда топтанып орналасқан шоқ. Радиальды немесе сәулелі шоқ(радиальный пучок, radial crest)-өсімдіктердің тамыры мен сабақтарына тән,ксилемасы радиус бойлай орналасатын шоқ. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: Иллюстрации к книге Афанасьев, Самусев, Рогажинская - Терминологический словарь по цитологии, гистологии и эмбриологии,2002 г Т. Мұсақұлов, ОРЫСША-ҚАЗАҚША ТҮСІНДІРМЕЛІ БИОЛОГИЯЛЫҚ СӨЗДІК І-том ҚАЗАҚМЕМЛЕКЕТБАСПАСЫ, Алматы — 1959 |