|
|
фотосинтездин жылдам. Хемосинтез. Хемосинтез жне фотосинтез процестерін салыстыру
КМҚК «Екібастұз медициналық колледжі»
Оқу сабағының жоспары №____топ ____күні______
План учебного занятия №____ группа______ дата_____
Сабақтың тақырыбы /Тема занятия
Хемосинтез. Хемосинтез және фотосинтез процестерін салыстыру
Пән/модуль атауы"/ Наименование модуля/дисциплины
ООД 013 « Биология»
Дайындаған педагог /Подготовил педагог- Абдразакова Камшат Жекетаевна
Сабақтың түрі /Тип занятия теория
Сабақтың мақсаттары/Цели занятия
Студенттердің өткен тақырып бойынша ойларын тиянақтап, хемосинтез, оның биосферадағы ролі туралы білімдерін кеңейту.
Дамытушылық: студенттердің өздігінен оқып,ой-өрісін тереңдетуге баулу,ізденіске жетелеу, өз көзқарастарын дәлелдеп қорғай білу,шығармашылық және тез ойлау қабілетін дамыту.
Тәрбиелік: Хемосинтездеуші микроорганизмдердің маңызын түсіндіру арқылы студенттердің дүниетанымын кеңейтіп, табиғатты аялауға тәрбиелеу
Оқу-жаттығу процесінде білім алушылар меңгеретін күтілетін нәтижелер және (немесе) кәсіби дағдылар тізбесі/ Перечень ожидаемых результатов и (или) профессиональных умений, которыми овладеют обучающиеся в процессе учебного занятия
Пәнаралық байланыс/Межпредметные связи- Химия
Сабақтың жабдықталуы/Обеспечение занятия - Тірек-сызба «фотосинтез», Сызбанұсқа
Тарату материалдары/ Раздаточный материал- Сұрақ жауап, трек-сызбамен түсіндіру. кесте толтыру.
Материалдар, оқу-әдістемелік әдебиет, анықтамалық әдебиет/Материалы, учебно-методическая литература, справочная литература
№
|
Кезеңдер/ Этапы
|
Ұзақтығы /продолжительность
|
1
|
Ұйымдастыру/ Организационный момент
|
5 мин
|
2
|
Теориялық және тәжірибелік білімдерін қайталау және тексеру / Повторение и проверка теоретических и практических знаний
|
15 -20 мин
|
3
|
Тәжірибе жұмысын және манипуляцияны орындауды түсіндіру жіне көрсету әдістері/Объяснение и демонстрация техники выполнения практических работ, манипуляций
|
10-15 мин
|
4
|
Өздік жұмысын өткізу үшін қойылатын әдістемелік талап /Методические установки для проведения самостоятельной работы
|
10-15 мин
|
5
|
Өздік жұмысы/Самостоятельная работа
|
90-100 мин
|
6
|
Сабақты қорытындылау/Подведение итогов занятия. Бағалау/оценивание Рефлексия
|
15-20мин
|
7
|
Үй тапсырмасы/Домашнее задание
|
5 мин
|
Сабақ барысы/Ход урока
|
Сабақ кезеңдері/Этапы урока
|
Сабақтың элементтері (сұрақтар, оқулық әдістері) /Элементы занятия, учебные вопросы, формы и методы обучения.
|
Оқушылар іс-әрекеті/деятельность студентов
|
1
|
Ұйымдастыру/ Организационный момент
|
1.Оқу кабинетінің тазалығына көңіл бөлу.
2.Студенттердің сыртқы киімдеріне (калпак,халат) көңіл аудару.
3.Сабақта жоқ студенттерді белгілеу, сабаққа даярлығын тексеру.
4.Сабақтың мақсаты мен жоспарымен таныстыру.
5.Тақырыптың маңыздылығының мәнін атап өту
|
|
2
|
Теориялық және тәжірибелік біліміндерін қайталау және тексеру /
|
Үй тапсырмасын түрлі тапсырмаларды орындау арқылы тексереміз.)
2. Биологиялық диктант
1.Фотосинтез дегеніміз..............(хлоропласт) .арқылы Күн сәулесі энергиясының химиялық байланыс энергиясына айналу процесі
2.Энгельман: «Фотосинтез нәтижесінде .........(оттек) бөлінеді» деген.
3.Фотосинтез процесі ........ сатыға бөлінеді
4.Жарық фазасының реакциялары хлоропластың бетіндегі мембраналық түзілім.........(ламелла).. жүреді.
5.Қараңғы фаза реакциялары хлоропласт денесінде немесе........... (стромасында)
6.Фотосинтездің жарық фазасы реакцияларының элементарлық өлшем бірлігі..........(квантосомалар) болып табылады.
7.Жарық кванты хлоропласта орналасқан......(хлорофил пигменті) арқылы қабылданады.
8.Циклді фотофосфорлану жүретін құрылым.........(І фотожүйе) деп аталады.
9. Күн сәулесі әсерінен судың ыдырау процесі...........(фотолиз) деп аталады.
|
|
3
|
Тәжірибе жұмысын және манипуляцияны орындауды түсіндіру және көрсету әдістері/Объяснение и демонстрация техники выполнения практических работ, манипуляций
|
Хемосинтез процесін 1887 жылы орыс ғалымы С.Н.Вернадский ашты. Ол күн сәулесі қатыспаса да, көмірқышқыл газын ассимиляциялайтын хемосинтездеуші микроорганизмдерді тапқан. Осы микроорганизмдердің тіршілік әрекеті нәтижесінде күкірт және металл кен орындары пайда болды. Қазақстанда хемосинтездеуші микроорганизмдерді іздестіру жүргізілуде және оларды практикада су құрамында болатын ауыр металдарды бейтараптандыруға қолданады. Сол сияқты алтын, бағалы металл кендерін байыту мақсатында қолдану сияқты ғылыми зерттеу жұмыстарыда кеңінен жүргізілуде. Фотосинтез - өсімдіктің күн жарығының энергиясын пайдаланып судан жөне көмірқышқыл газынан органикалық зат-ты (қоректі) түзуі. Фотосинтез - жапы¬рак, жасушасының ерекше құрылысы -құрамында хлорофилі (жарық энергиясын сіңіруге қабілетті жасыл пигмент) бар хло-ропласта жүреді. Осы энергияны қолда-нып, өсімдіктер су жөне көмірқышқылы-ның молекуласынан глюкозаны синтездейді. Глюкоза - өсімдікке қажетті негізгі энергия көзі болатын қант. Осы реакция нөтижесінде өсімдік атмосфераға бөліп тұратын оттегі түзіледі. Жапырақ-тың құрылысы фотосинтездің жүруіне ерекше бейімделген: жапырақ тақта-сының беті жарықтың көп бөлігін сіңіреді, лептесік оның төменгі бетінде жапырақ ұлпасы мен ауа арасында еркін газ алма-суды қамтамасыз етеді, ал жүйкенің қою торшасы жапыраққа суды жеткізіп, одан өсімдіктің басқа бөліктеріне фотосинтез өнімдерін нуклеин кышқылдарының жөне т.б. синтезіне жұмсалады. Бұдан кейінгі реакцияларда көміртек оксиді (СО2) негізгі рөлді аткарады. Хлоропласта СО2-ні бес көміртекіі (С5) көмірсумен ферменттің жәрдемімен көміртек атомын тұту реакциясы жүреді. Реакцияның бастапкы заты ретінде пентоза (С5), СО2, энергиялы қосылыстар — АТФ ж\е НАДФ • Н қатысады. Осы реакцияның жиынтық тендеуі мынадай:
С5 + СО2 + 2АТФ + 2НАДФН -> 2С3 + 2АДФ+2Фн + 2НАДФ-
Бесбұрышты Үш көміртекті кант
Реакцияньщ бастапқы заты ретінде бес көміртекті көмірсу катыс-са, нөтижесінде үш көміртекті (С3) косылыс түзіледі. Үш көміртекті косылыс кайтадан жаңа бес көміртекті көмірсуға айналып отыратындығын реакция тендеуінен көруге болады. Бес көміртекті көмірсу кайтадан СО2-ні косып алып, үш көміртекті косылыскд (С3) айнальш отыратындыктан, көміртекті түту үзілмейтін цикл. Оны С3 цикл немесе Калвин циклі деп атайды. Бұл циклді ашқаны үшін 1961 жылы америкалық биохимик М.Калвинге Нобель сыйлығы берілді.
Қаранғы фазада молекуласыньщ құрамында алты атом көміртек бар глюкоза түзілу үшін Калвин циклі алты рет кайталануы к\к. Фотосинтездің қараңғы фазасында реакцияның бастапкы заты ретінде СО2 катысса реакцияның соңында энергиясы мол органикалық заттар — моносахаридтер, дисахаридтер және полисахаридтер синтезделеді. Реакциянын бастапқы заты ретінде сутек атомы НАДФ • Н-тан алынады.
Реакция тендеуі:
6CO.+ 24H↔ С6Н12О6+6Н2О глюкоза (моносахарид)
Дисахарид С12Н22О11 Полисахарид (С6Н10О5)л
Көмірсудын түзілуіне АТФ энергиясы жұмсалатындықтан, бүл процесс қараңгы фаза деп аталады.
Хемосинтез. Оларға бактериялар жатады.
Хемосинтез грекше «сһетеіа» — химия жене «synthesis» — қосылыс деген мағынаны білдіреді. Хемосинтездің фотосинтезден айырма-шылығы — мүнда бейорганикалық заттардың тотығуы кезінде түзілетін энергия пайдаланылады. Химиялык реакциялардың тотығуы кезіндегі энергияны пайдаланып, бейорганикалық заттардан органика-лык заттарды синтездеу кабілеті бар ферменттік реакцияларды хемосинтез деп атайды. Бүл процесті орыс микробиологі С.Н.Виноградский ашқан.
Хемосинтез де фотосинтез сияқты энергияны түрлендіреді. Хемо¬синтез процесіне тікелей қатысатын бактерияларға мыналар жатады: күкірт, нитрит, нитрат, темір, марганец пен көмір оксидін пайдалана¬тын бактериялар. Мысалы, азотфиксациялаушы жөне нитрификациялаушы бактериялар. Бұл бактериялардың бір тобы энергияны аммиактың азотты кышқылына тотығу реакциясынан алса, олардың екінші тобы азоттың азот кышқылына дейін тотығуы кезінде бөлініп шығатын энергияны пайдаланады. Реакция теңдеулері мынадай:
2NH3+3O2→ -2HNO2+2H2O
2HNO2+2O2→2HNO3.
Хемосинтез процесі кезінде темір бактериялары мен күкіртті бактериялардың да алатын орны ерекше. Реакция теңдеуі:
4FeO + ЗО2→ 2Fe,O3
H2S + 2О2 = H2SO4
Хемосинтездеуші бактериялардың шаруашылық салаларьгадағы маңызы зор. Мысалы, күкіртті бактериялар тоғандагы суларды күкірт қосылыстарынан тазартады, нитритті жөне нитратты бактериялар топырак шірігенде бөлінетін аммиактың азотын түтып калады. Темір бактериялары теңіздегі кендердің жөне жер бетіндегі темірдің қалыптасуына катысады.
|
|
4
|
Өздік жұмысын өткізу үшін қойылатын әдістемелік талап /Методические установки для проведения самостоятельной работы
|
2. «Кім жылдам?» Пысықтау сұрақтары
1-топ
1.Табиғаттағы заттар айналымының негізгі көзі (Фотосинтез)
2.Фотосинтездегі хлорофилдің ролін алғаш сипаттаған ғалым.(К. Тимирязов)
3.Электрондардың хлорофилге қайта оралу процесі қалай аталады? (циклдік фосфорлану)
4.І фотожүйе құрамында қандай хлорофиллдер түрі бар? (а,с)
5.Өсімдік жасушасындағы аэробты тыныс алудың жасуша орталығы (митохондрия)
2-топ
1.Фотолиз дегеніміз..... (Күн сәулесі әсерінен судың ыдырау процесі)
2.ІІ фотожүйе құрамына қандай хлорофил кіреді? (в,с)
3.Қандай процестің пайда болуы нәтиежесінде жоғары сатыдағы балдырлар мен жасыл өсімдіктер атмосфераға оттегі бөле бастады? (Циклдік емес фотофосфорлану)
4.Жарық квантын қажет етпейтін фотосинтез сатысы қалай аталады (қараңғы саты)
5. Көміртектің фотосинтездік ассимиляциялану жолын қалай атайды? (Кальвин жолы)
3-топ
1.Оттектің бөлінуі жарық фазасында жүретін реакция екендігін анықтаған ғалым (Р.Хилл)
2.Судың фотолизі қандай процесс барысында жүреді? (циклді емес фотофосфорлану)
3. Циклдік фосфорланудың қай жерде жүреді? (хлоропласт ламеллаларының квантосомаларында
4.Циклді емес фотофосфорлану жүретін құрылым қаталай аталады? (ІІ фотожүйе)
5.Фотосинтездің қараңғы сатысында көмірқышқыл газын синтездеу үшін қандай энергиялар жұмсалады? (АТФ және НАДФН)
6.Көмірқышқыл газын игеретін негізгі фермент қалай аталады? (рубиско)
|
|
5
|
Сабақты қорытындылау
Бағалау/оценивание / Рефлексия
|
Білімдеріңді тексеріңдер сұрақтарына жауап беру
Білемін Білдім Білгім келеді
|
|
6
|
Үй тапсырмасы/Домашнее задание
|
$13 73 бет
Білімдеріңді тексеріңдер сұрақтарға жауап
|
| |
|
|
Скачать 89.5 Kb.