химия өнеркәсіптері. Химия өнеркәсібіндегі ТЖ ЛЕКЦИЯ. Химия нерксібіндегі ттенше жадайлар пніне ысаша дріс

• Название: Химия нерксібіндегі ттенше жадайлар пніне ысаша дріс
• Анкор: химия өнеркәсіптер
• Дата: 24.05.2023
• Размер: 51.98 Kb.
• Имя файла: Химия өнеркәсібіндегі ТЖ ЛЕКЦИЯ.docx
• Тип: Документы; #1157323

«Химия өнеркәсібіндегі төтенше жағдайлар» пәніне қысқаша дәріс.

Дәріс 1. Кіріспе. ТЖ, қауіптердің жіктелуі. Қауіпті және зиянды факторлардың жіктелуі.
Дәрістің мақсаты: Пәннің мақсаты мен міндеттері және өндірістерде кездесетін төтенше жағдайлардың жіктелуі жайлы жалпы мағлұмат беру.

Кәсіпорындарда болатын төтенше жағдайдың түрлері:

— Өндіріс орындарында болатын апаттар (зауыт-тарда, шахталарда және т.с.с).

— Көлік жүйесіндегі апаттар.

— Түрлі жарылыстар мен өрттер (өндіріс орын-дарында, мүнай, газ қүбырларында, энергия жүйесінде, коммуналдық жүйеде және т.с.с).

Себептері: Бүгінде ғылыми-техникалық прогрестің шапшаң дамуынан өндіріс, қүрылыс, тау-кен байлығын өидіру, жаңа химиялық заттарды өндіріске енгізу сияқты іс-әрекеттер жүргізіліп жатыр. Бүндай қарқынды даму экономикаға әсер еткенімен, экологиялық апатқа әкеліп соғу қауіпі де туындап отырады. Кей жерлерде жаңа техниканы және технологияны, материалдарды пайда-лану ережелері сақталмайды, қауіпсіздік шаралары орындалмайды. Міне, осы сияқты қателіктердің салда-рынан апаттың болу қауіпі туындайды.

Авария бұл технологиялық процестің бұзылуы, механизмдердің, жабдықтар мен ғимараттардың бұзылуы.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Пәннің мақсаты мен міндеттері.
   
2. 
   Қауіпті және зиянды факторларды жіктеіз.
   
3. 
   ТЖ кезінде қолданылатын анықтамалар.
   
4. 
   Өндірістерде кездесетін ТЖ.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.
Дәріс 2. Зиянды заттардың қауіптілік класстарының сипаттамасы. Авариялық химиялық улы заттардың жіктелуі.

Дәрістің мақсаты: Зиянды және улы заттардың қауіптілік кластары бойынша және авариялық улы заттардың жіктелуі туралы сипаттамасы туралы мағлұмат беру.

Жалпы улағыш – ағзаның жеке жүйелерін зақымдау (ОЖЖ, перифериялық жүйке және қан жүйелері) немесе бүкіл ағзаның улануы, сонымен қатар бүйрек, бауырдың патологиялық өзгерістерді тудырады (көміртек оксиды, цианисты қосылыстар, қорғасын, сынап және т.б.)

- тітіркендіргіш – дем алу жолдардың шырышты қабатының, көздің, өкпелердің, тері жамылғының тітіркенуі (хлор, аммиак, озон, күкірт және азот оксиды және т.б.)

- сенсибиализациялайтын - аллерген ретінде әсер етеді (формальдегидтер, ерітінділер, лак және т.б.)

- мутагенді – генетикалық кодтың бұзылуына, тұқымдас ақпараттың өзгеруі әкеледі (қорғасын, марганец, радиобелсенді изотоптар және т.б.);

- канцерогенды – нашар сапалы жаңа қалыптастырғышты туғызады (хром, никель, асбест, хош иісті көмір сутегі және т.б.)

- репродуктивті (детородную) функцияларға әсер ететін (сынап, қорғасын, стирол, радиобелсенді изотоптар және т.б.)

Мутагенді, канцерогенді және репродуктивті (детородную) функцияларға әсер ететін адам ағзасына химиялық қосылыстар әсерінің алыстанған салдарына жатады. Адам ағзасына әсері жылдар және он жылдықтар бойы көрінеді. Кейінгі ұрпақтарда әр түрлі эффектердің әсері де көрінеді.

Әсер ету сипаттамасы бойынша бөлінеді: жүйке- паралитикалық (зарин, зоман, V-газы); тері-іріндегіш (иприт); тұншықтырғыш (фосген, дифосген); жалпы улағыш (синилді қышқыл, хлорциан); психохимиялық (би-зед); тітіркендіргіш (хлор, ацетофенон, си-эс, адамсит, хлорпикрин).

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Улы заттардың қауіптілік классы бойынша жіктелуі.
   
2. 
   Әсер ету түрлері бойынша жіктелуі.
   
3. 
   Авриялық химиялық қауіпті заттардың жіктелуі.
   
4. 
   Өндірістерде жиі қолданылатын улы заттардың түрлері.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 3. ТЖ зақымдаушы факторларының әсерінен қорғаудың негізгі әдістері. Адамды ауа соққы толқынынан қорғау әдістері.

Дәрістің мақсаты: Төтенше жағдай орын алған кезде зақымдаушы факторлардың әсерінен қорғаудың негізігі әдістері, ауа соққы толқынынан қорғау тәсілдері туралы мәлімет беру.

Халықтың ұжымдық қорғану құралдарына жатады:

- Баспана - бейбiт және соғыс уақытының ТЖ қатты әсер ететiн барлық факторынан қорғайтын герметикалық тәрізді қорғаушы ғимараттары. Жасырынған адамдардар баспанада жеке қорғану құралдаымен қолданылмайды.

- Радиацияға қарсы тасалары (РҚТ) - бұл адамдардың иондалған сәулеленуден, радиобелсенді заттарының, АҚХЗ тамшыларынан және биологиялық құралдардың аэрозолдерінен жұқтырудан қорғайтын ғимараттар.

- Қарапайым тасалар – бұл саңылау, траншея, жер үйлер. Олардың тұрғызуына уақытты көп керек етпейді, бiрақ олар адамдардың ТЖ нақтылы факторларынан тиiмдi қорғай алады.

Қорғаныс ғимараттар жіктеледі:

- Тағайындау бойынша (қалалар және ауылшаруашылық жердегi тұрғынның қорғауына) жалпы тағайындауды қорғаныш имараты және арнайы тағайындаулар танып бiледi - басқару органы, хабарлау және байланыстың жүйелерiнiң орналастыруы, емдеу мекемелерi үшiн.

- Орын-орнымен орналастырылуларына қарай кiрiстiрiлген және бөлек тұрған танып бiледi.

- Уақытына қарай тұрғызулар алдын ала тұрғызылған тез тұрғызылатын болып бөлінедi.

- Тығылатын жерлер қорғайтын қасиеттер бойынша 5 класстарға жiктеледi. Тығылатын жердiң қабiлеттiлiгiн қорғайтын қасиеттер, оның қоршаушы құралымдары қиратушы толқынның қысымының нақтылы артық шамаларын шыдауға анықталады.

- Сыйымдылықтар бойынша (600 адамға дейiн) аз сыйымдылықтың тығылатын жерi, (600-2000 адам) орташа сыйымдылық және (2000iрек адам) үлкен сыйымдылықтар танып бiледi.

- тығылатын жерлер ТЖ барлық қатты әсер ететiн факторларынан сенiмдi қорғауды қамтамасыз етуi керек;

- қоршаушы құралымдар биiк температуралардан қорғауға арналған қыздыру кедергiлердi алуы қажет;

• 
  тығылатын жерлер сәйкесiнше екi тәулiктердiң кемiнденiң адамдардың оларында болуына жабдықтаған болуы керек;
  
• 
  ПРУ иондайтын шығаруды әлсiретудi есептi еселiлiктi қамтамасыз етуi керек;
  
• 
  ПРУ адамдардың оларында ұзақ болуға арналған санитарлық-техникалық құрылымдармен қамтамасыз етуi керек;
  

- тасаның қарапайым олар адамдардың жарық арқылы шығаруы, енетiн радиация және қиратушы толқынның әсерiнен қорғай алу үшiн сайып келгенделермен сайланады. [1, б. 95-100; 2, б.392- 406; 3, б. 301-312].

Қорғаныс ғимараттар жіктеледі:

- Қорғаныс ғимараттарды тағайындау бойынша (қалалар және ауылшаруашылық жердегi тұрғынның қорғауына) жалпы тағайындауды және арнайы тағайындаулар танып бiледi - басқару органдарын, хабарлау және байланыс жүйелерiн, емдеу мекемелерiн орналастыруы үшiн керек.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   ТЖ қорғау әдістері мен құралдары.
   
2. 
   Панаханалардың жалпы сипаттамасы.
   
3. 
   Соққы толқын дегеніміз не?.
   
4. 
   Соққы толқынынан қорғану әдістері.
   
5. 
   Соққы толқынының салдары мен себептері.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 4. Кәсіпорындарындағы төтенше жағдайлардың орын алу ықтималдылығын болжау әдістері.

Дәрістің мақсаты: Төтенше жағдайлардың орын алу ықтималдығын болжау әдістері туралы мәліметтер беру.

Төтенше жағдайларды болжау- бұл болжаудың сөзсіз қиын бағыты, авариялар мен апаттардың болжамдарын қалыптастыру үшін қалыптастырылған және сараптамалық әдістердің сәйкестігін пайдалану керек.

1Болжаудың қалыптастырылған әдістері

1.1. Экcтpaпoляция

1.2. Экoнoмикo-мaтeмaтикалық

болжау

1.3. Экoнoмикo-статистикалық

болжау

1.4. Имитaциялық моделдеу

2. Интyитивті (экcпepтті) болжау әдістері

2.1. Экcпepтті болжау

2.2. Логикалық модельдеу және болжау

Бақылау сұрақтары:

1. 
   ТЖ болжау дегеніміз не?.
   
2. 
   Болжау әдістеріне жалпы сипаттама.
   
3. 
   Болжау әдістерінің құралдары.
   
4. 
   Заманауй әдістер мен бқрыннан келе жатқан классикалық әдістер.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 5. Кәсіпорындарындағы төтенше жағдайлардың салдарын бағалау және жою шаралары.

Дәріс мақсаты: Төтенше жағдайлардың салдарын бағалау және жою бойынша шаралар кешенін құру және қолдану бойынша мағлұматтар беру.

Химиялық жағдай деп ауаның, жердің, су қоймаларының, құрылыстардың, техниканың және т. б. улы заттардың немесе авариялық химиялық қауіпті заттардың (АХҚЗ) зақымдану ауқымы мен дәрежесі түсініледі.
Химиялық жағдайды бағалау бұл – ҚЗ немесе АХҚЗ зақымдану ауқымы мен сипатын анықтау, оның халық шаруашылығына және экономика нысандары мен АҚ төтенше жағдайлар күштерінің қызметіне әсерін талдау, өндірістің қызметкерлері мен тұрғындар үшін қауіптілік дәрежесін анықтау.

Химиялық жағдайды бағалау химиялық барлау деректері және басқа да бақылаулар бойынша кейіннен нақтылаулармен болжау әдісімен жүргізіледі.

Жалпы жағдайда, АХҚЗ зақымдану ауқымын болжау үшін бастапқы деректер қажет:

1. 
   Нысандағы АХҚЗ жалпы көлемі және олардың қорларын технологиялық сыйымдылықтар мен құбырларда орналастыру туралы деректер;
   
2. 
   Атмосфераға шығарылған АХҚЗ көлемі және олардың төселетін бетке төгілу сипаты ("еркін"," тұғырға " немесе "қоршалған");
   
3. 
   Метеорологиялық жағдайлар (ауаның тік тұрақтылығының дәрежесі инверсия, изотермия, конвекция бағыттары; жерге жақын желдің жылдамдығы және ауа температурасы);
   
4. 
   Нысандағы персонал мен халықтың қорғау құралдарымен қамтамасыз етілуі.
   

Бақылау сұрақтары:

1. 
   ТЖ болжау дегеніміз не?.
   
2. 
   Болжау әдістеріне жалпы сипаттама.
   
3. 
   Болжау әдістерінің құралдары.
   
4. 
   Заманауй әдістер мен бқрыннан келе жатқан классикалық әдістер.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 6. Мұнай өндіретін және химиялық кәсіпорындарда өрттерді оқшаулау және сөндіру ерекшеліктері.

Сабақ мақсаты: Мұнай өндіретін және химиялық кәсіпорындарда өрттерді оқшаулау және сөндіру ерекшеліктері мен құралдары туралы мәліметтер беру.

Химиялық және мұнайхимиялық объектілеріндегі өртті сөндіру жедел ден қоюды қажет етеді. Бұл жарылыс қаупінің жоғарылауымен және атмосфераға зиянды заттардың шығарылуымен байланысты, бұл жақын маңдағы елді мекендерде адамдардың улануына әкеледі. Бұл жағдайда өртті сөндірудің физикалық және химиялық негіздері өндірістің нақты жағдайларына байланысты.

Химиялық өрт сөндіру құралдары

Химиялық өнеркәсіп объектілеріндегі өртті сөндірудің күрделілігі отарды таңдаудан тұрады. Өндірістің нақты жағдайларына және цехтар мен қоймаларда сақталатын өнімдерге байланысты құтқарушылар отты басу құралдарына жеке жақындауға мәжбүр.

Өрттерде қолданылатын барлық Өрт сөндіру құралдары 4 санатқа бөлінеді:

Салқындатқыш құралдары.

Олар өрт аймағындағы температураны едәуір төмендетеді және көрші аудандарға өрттің таралу қаупін азайтады. Бұл топқа су мен қатты қышқыл кіреді. Химия өнеркәсібі объектілеріндегі су шашыранды ағын түрінде және тек сыртқы температураны төмендету мақсатында пайдаланылады. Химиялық реакцияның даму қаупіне байланысты оны тікелей технологиялық қондырғыларға беру мүмкін емес.

Оқшаулау әрекетін бөлу.

Олардың міндеті-өрт ошағына оттегінің жетуін болдырмау. Бұған құрғақ ұнтақтар мен ауа-механикалық көбік кіреді. Олардың әрекеті оттегі мен жанғыш заттардың концентрациясын бір уақытта төмендету болып табылады. Бұл топқа инертті және көмірқышқыл газдары, булар кіреді. Жану процесінің химиялық реакциясының белсенділігін төмендететін ингибиторлық агенттер. Нәтижесінде өрт қарқындылығын жоғалтады және толығымен сөнеді. Ингибиторларға құрамында галоид бар көмірсутектер жатады.

Химиялық және мұнай-химия кәсіпорындары жағдайында инертті газдардан азот жиі қолданылады. Олар өрт немесе жарылыс болған бөлмені толтырады. Азоттың кемшілігі алюминий құрылымдары, магний, цирконий және литий концентрациясы болған кезде оны қолдану мүмкін еместігі. Осы металдармен азот жарылыстарды тудырады.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Химия және мұнай өндіретін кәсіпорындарда өрттердің сөндіру ерекшеліктері
   
2. 
   Өрт сөндіру құралдарының түрлері.
   
3. 
   Химия кәсіпорындарда қолданылатын өрт сөндіру құралдарының сипаттамасы.
   
4. 
   Заманауй әдістер мен бұрыннан келе жатқан классикалық әдістер.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 7. Кәсіпорындарда тәуекелді талдау және баға беру.

Дәріс мақсаты: Кәсіпорындарда тәуекелді талдау әдістері және баға беру шаралары туралы мәліметтер беру.

Тәуекел-бұл салдардың ықтималдығы мен ауырлығының жиынтығы. Басқаша айтқанда, тәуекелдің маңыздылығы әрқашан оның салдарының ауырлығына көбейтілген зиян ықтималдығының мәнімен анықталады.

Тәуекел = Ықтималдық × зиян салдарының ауырлығы

МЕМСТ-та "Тәуекел" ұғымы "залал келтіру ықтималдығы (немесе жиілігі) мен осы зиянның ауырлығының үйлесімі (көбейтіндісі) ретінде айқындалады."Жалпы жағдайда, тәуекел UI қызметкерінің денсаулығы мен өміріне келтірілген ықтимал дискретті мәндердің көбейтіндісін олардың Pi пайда болу ықтималдығына қосу арқылы есептеледі:

(1)

мұндағы R-тәуекел

N-ықтимал залалдардың (бір типті, бір өлшемді) немесе оларды біріктіретін топтардың дискретті мәндерінің саны.

1. 
   формула бойынша есептелетін мән дискретті кездейсоқ шаманың – қызметкердің денсаулығы мен өміріне келтірілген зиянның математикалық күтуі болып табылады. Егер u шығыны F(U) ықтималдылықтың таралу тығыздығына ие үздіксіз кездейсоқ шама болса, онда тәуекел формула бойынша есептеледі:
   

(2)

Интеграл u залалының өзгеруінің барлық аралығы бойынша алынады.

Кездейсоқ сандардың сипаттамалары, оның ішінде ықтималдық пен залал мәндері, әдетте, көлемі мен уақыты бойынша шектеулі үлгіні анықтайды. Бұл жағдайда формула (1) келесі түрге ие болады:

(3)

мұндағы R * - қатерді статистикалық бағалау;

Pi * - қызметкердің денсаулығы мен өміріне Ui зиян келтіру жиілігі.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Тәуекелді талдау әдістерінің түрлері.
   
2. 
   Талдау әдістерінің сипаттамасы.
   
3. 
   Тәуекелді бағалау кезінде қолданылатын есептеулер.
   
4. 
   Тәуекелді талдауда қолданылатын сценарийлер ағашы.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 8. ТЖ зақымдаушы факторларының әсерінен қорғаудың негізгі әдістері.

Дәріс мақсаты: ТЖ зақымдаушы факторларының әсерінен қорғаудың негізгі әдістері мен тәсілдері және шаралары туралы мәлімет беру.

Халықты корғаудың ұжымдық құралдары - тұрғындарды апат, зілзала салдарынан, сондай-ақ қазіргі заманғы қырып-жою құралдарының зақымдағыш факторларынан қорғаудың ең негізғі тәсілдерінің бірі. Солардың бірі - адамдарды ұжымдық қорғау құралына жататын қорғаныс ғимараттарына жасыру. АҚ және ТЖ жүйесінде пайдаланылатын мұндай ғимараттарға панаханалар, радиациядан қорғау орындары (РҚО) және қарапайым жасырыну орындары жатады.

Панахана толқын соққысынан, жарық сәулесінен, өткіш радиациядан және радиоактивті зақымданудан - ядролық жарылыстың зақымдағыш факторларынан, сондай-ақ улағыш заттардан (УЗ), бактериалдық құрал- дар мен қатты әсер ететін улы заттардан (ҚУЗ) сенімді қорғауды қамтамасыз етеді.

Өндіріс күштерін қазіргі заманғы қырып-жою құралдарынан, зілзаладан, радиациялық және химиялық қауіпті обьектілердегі апаттардан қорғау - маңызды мемлекеттік міндеттердің бірі.

Қорғаныс ғимараттары адамдар жасырынуға тиіс жерлерге мүмкіндігінше жақын орналасуга тиіс.

Қорғаныс ғимараттары салыну мерзімі бойынша бейбіт уақытта болсын, қауіп төнген кезде болсын жылдам тұрғызылуы керек.

Мақсаты бойынша халықты жасыру немесе басқару және байланыс тораптарын орналастыруға ыңғайлы болуы қажет.

Қорғану жолдары: Ядролық қарудың ауа толқынының соққысынан, тек осы күшті есептеп салынған баспана немесе панахана (убежище) ғана сақтай алады.

Бақылау сұрақтары:

5. 
   Зақымдау факторлардан қорғану шаралары.
   
6. 
   Қорғану әдістерінің түрлері.
   
7. 
   Зақымдаушы факторлардың сипаттамасы.
   
8. 
   Зақымдаушы факторлардың ағзаға әсері.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 9. Химиялық қауіпті нысанда авария (қирау) кезінде химиялық жағдайды болжау.

Дәріс мақсаты: Химиялық қауіпті нысанда авария (қирау) кезінде химиялық жағдайды болжау бойынша мәліметтер беру.

КӘУЗ тобына хлор, аммиак, күкіртті ангидрид, күкірт көміртегі, көміртегі окисі, синильді қышқыл, сынап т.б. жатады. Осы заттар апат кезінде атмосфераға өтіп, көпшілік адамдардың зардабына әкелу мүмкін. КӘУЗ қысқаша сипаттамасы 18 кестеде келтірілген [1, с. 89].

Химикалық, мұнай өңдеу салалары, қағаз өнеркәсібі, ас өндіруші саласы, су өткізгіші және тазалағыш құрылысы КӘУЗ өндеушісі мен тұтынушысы болып табылады. ҚР жалпы КӘУЗ объекті 400 жуық, сонымен қатар Алматы - 14.

КӘУЗ зияндылығының сипаттамасын анықтау үшін келесі көрсеткіштері қолданылады:

- алғашқы концентрация – физиологиялық эффектін сезінуін және алғашқы зардап алу қасиетін туғызатын минималды концентрациясы, бірақ зардап шеккен адам жұмыс өабілеттілігін сақтайды.

- шыдамдылық шегі – адам тұрақты емес зардапсыз анықталған уақыт бойы шыдамдылығының минималды концентрациясы.

ҚӘУЗ жоғары концентрациясы дем алу ортасының рефлекті тежелеуінің нәтижесінде лезде өлімге әкелу мүмкін. Мысалы, 5…10 мг/л болу кезінде хлор үшін, 50-100 мг/л үшін болып табылады. [1, с. 88-90]

Бақылау сұрақтары:

1. 
   КӘУЗ- дегеніміз не, ол топқа қандай улы заттар кіреді?
   
2. 
   КӘУЗ дің әсер ету сипаты.
   
3. 
   КӘУЗ ден қорғану шаралары.
   

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 10. ТЖ кезінде мұнай өндіретін және химиялық кәсіпорындарда жұмыс тұрақтылығын қамтамасыз етудің негізгі бағыттары.

Дәріс мақсаты: ТЖ кезінде мұнай өндіретін және химиялық кәсіпорындарда жұмыс тұрақтылығын қамтамасыз етудің негізгі бағыттары жайлы мағлұмат беру.

Тұрақтылықты арттыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеуге олардың техникалық, экономикалық және экономикалық орындылығын жан-жақты бағалай отырып, өте мұқият қарау керек. Егер іс-шаралар объектінің апатсыз жұмысын қамтамасыз ету, еңбек жағдайларын жақсарту, өндірістік процесті жетілдіру мақсатында дағдылы жағдайларда шешілетін міндеттермен барынша ұштасқан жағдайда, олар экономикалық тұрғыдан негізделген болады.

Жұмыс істеп тұрған объектілерде олардың жұмысының тұрақтылығын арттыру жөніндегі іс-шараларды қайта жаңарту немесе басқа да жөндеу-құрылыс жұмыстарын орындау процесінде жүргізген орынды.

Өнеркәсіптік объектілер жұмысының тұрақтылығын арттыру міндеттерін шешудегі негізгі іс-шаралар:

• жұмысшылар мен қызметкерлерді жаппай қырып-жою қаруынан қорғау;

• объектілердің маңызды элементтерінің беріктігі мен орнықтылығын арттыру және технологиялық процесті жетілдіру;

• материалдық-техникалық жабдықтаудың тұрақтылығын арттыру;

• объектіні басқару тұрақтылығын арттыру;

• зақымданудың және олардан болатын залалдың қайталама факторларының туындау ықтималдығын азайту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу;

• объектіні зақымдағаннан кейін өндірісті қалпына келтіруге дайындық.

Объект жұмысының тұрақтылығын арттыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу және жүзеге асыру көп жағдайда әдеттегі жағдайларда жүргізіледі. Орындалуы ТЖ жағдайында жүргізілетін жұмыстардың бөлігі Алдын ала жоспарланады, ал ТЖ туындау қаупі төнген кезде орындалады.

Бақылау сұрақтары:

1. Тұрақтылықты арттыру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу.

2. Тұрақтылықты қамтамасыз етудің негізгі бағыттарын атаңыз.

3. ТЖ кезінде мұнай өндіретін және химиялық кәсіпорындардың жұмыс істеу ерекшеліктері.

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 11. ТЖ орын алғанда халықты көшіру жоспарының мазмұны дәне дайындау реті.

Дәріс мақсаты: ТЖ орын алғанда халықты көшіру жоспарының мазмұны дәне дайындау реті жайлы мәлімет беру.

Халықты эвакуациялау мен қоныстарндырудың қамтамасыздығының маңызды түрлерінің бірі. Халықты қауіпсіз (қала сыртындағы) аймаққа тез арада эвакуациялау қажетті жағыдайлар жасау мақсатында жүргізілетін, олардың эвакуациялық жинақтау пункттерінде, эвакуациялау маршруттарында және орналастыру аудандарында ТЖ зақымдаудан қорғаудың тиімділігін арттыру мақсатында сонымен қатар орналастыру аудандарында қажетті инженерлік қамтамасыздық болып табылады (6.1-сурет). Халықты эвакуациялау мен қоныстандырудың инженерлік қамтамасыздығының мақсаттарына бірқатар міндеттерді атқара отырып қол жеткізуге болады, олардың негізгілері төмендегілер:

- эвакуацияланған халықты орналастыратын ауданды, эвакуация маршруттарын және жинақтау ауданның инженерлік барлау;

- эвакуациланатын халықтың отырғызып түсіретін пункттерін эвакуациялау жинақтау пунктерінің инженерлік жабдықтары;

- эвакуациялау жолдарын дайындау және дайындықта ұстау;

- эвакуацияланған халықты орналастыру ауданның инженерлік жабдықтары;

- эвакуациялық шаралардың жасырындығы бойынша инженерлік шаралар.

Бақылау сұрақтары:

1. Халықты эвакуациялау мен қоныстарндыруға әзірлеу.

2. Эвакуациялау жолдарын дайындау және дайындықта ұстау.

3. ТЖ зақымдаудан қорғаудың тиімділігін арттыру.

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 12. : Резервуарды герметикалық тұрақсыздығы орын алғанда мұнай өнімдерінің төгілуі кезіндегі өрттерді жою бойынша жүргізілетін операцияның алгоритмін (ретін) дайындау.

Дәріс мақсаты: Резервуарды герметикалық тұрақсыздығы орын алғанда мұнай өнімдерінің төгілуі кезіндегі өрттерді жою бойынша жүргізілетін операцияның алгоритмін (ретін) дайындау туралы мәліметтер беру.

Резервуардағы өрт көп жағдайда бу-ауа қоспасының жарылуынан басталады. Резервуарлар ішіндегі жарылғыш концентрациясының пайда болуына сақталатын мұнай мен мұнай өнімдерінің физико-химиялық қасиеттері, цистернаның құрылымы, технологиялық жұмыс режимдері, сондай-ақ климаттық және метеорологиялық жағдайлар әсер етеді. Резервуардағы жарылыс қақпағының бұзылуына әкеледі (жиі бұзылады), содан кейін жанғыш сұйықтықтың бүкіл бетінде жануы пайда болады. Сонымен бірге, алғашқы кезеңде де резервуардағы мұнай мен мұнай өнімдерінің жануы қоршаған ортаға қуатты жылулық сәулеленумен қатар жүруі мүмкін, ал жалынның жарқыраған бөлігінің биіктігі жанып тұрған бактың 1-2 диаметрін құрайды. Желдің жылдамдығы шамамен 4 м × с-1 кезінде тік осьтен жалынның ауытқуы 60-70 ° құрайды.

Өрттер келесі деңгейлерге бөлінеді:

бірінші (а) - көрші резервуарларға әсер етпей, бір резервуарда өрттің пайда болуы және дамуы;

екінші (Б) - өрттің бір топ ішінде таралуы;

үшінші (В) - жанып жатқан және онымен көршілес резервуарларды ықтимал бұзып, оны резервуарлардың көрші топтарына және резервуарлық парктен тыс жерлерге көшіру арқылы өрттің дамуы.

Бақылау сұрақтары:

1. Резервуардағы өрт көп жағдайда қандай себептерге байланысты болады?

2. Резервуарлар ішіндегі жарылғыш концентрациясының пайда болуы.

3. Резервуардағы жарылыс қақпағының бұзылуы.

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 13. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң негiзгi принциптерi.

Дәріс мақсаты: Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң негiзгi принциптерi туралы мәлімет беру.

Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі принциптерi:

нормалау принципі-иондаушы сәулелендірудің барлық көздерінен азаматтардың сәуле алуының жеке дозаларының жол берілетін шектерінен асып кетпеу;

негіздеу принципі-иондаушы сәулелендіру көздерін пайдалану жөніндегі қызметтің барлық түрлеріне тыйым салу, бұл ретте адам мен қоғам үшін алынған пайда табиғи радиациялық фонға қосымша сәулелендіру арқылы келтірілген ықтимал зиян қаупінен аспайды;

оңтайландыру принципі -иондаушы сәулеленудің кез келген көзін пайдалану кезінде сәулеленудің жеке дозалары мен сәулеленетін адамдар санының экономикалық және әлеуметтік факторларын ескере отырып, мүмкіндігінше төмен және қолжетімді деңгейде ұстап тұру.

Радиациялық авария кезінде халықтың радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мынадай принциптерге негізделеді:

1) кедергі болу дәрежесі сәулеленудің ерте және кейінгі медициналық салдарларын болдырмауды қамтамасыз етуі тиіс;

2) радиациялық аварияның салдарын жою жөніндегі болжамды іс-шаралар

зияннан гөрі көп пайда әкелу;

3) радиациялық аварияның салдарын жою жөніндегі қызметтің түрлері мен ауқымы көрсетілген қызметтен келтірілген зиянды қоспағанда, сәулелену дозасын төмендету, максималды болды.

Бақылау сұрақтары:

1. Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі принциптерiнің бірі -нормалау принципі.

2. Оңтайландыру принципі туралы сипаттама беріңіз.

3. Радиациялық аварияның салдарын жою жөніндегі іс-шаралар.

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 14. Биологиялық қаупі және зиянды өндірістік факторлардың алдын алу

Дәріс мақсаты: Биологиялық қаупі және зиянды өндірістік факторлардың алдын алу шаралары жайлы мәліметт беру.

Биологиялық қауіп тірі объектілерден пайда болады. Биологиялық қауіп тасымалдаушы бүкіл өмір сүру ортасы (ауа, су, топырақ), өсімдік пен жануарлар әлемі, адамдардың өздері, адаммен және басқа объектілерімен жасалынған жасанды әлем болып табылады. Тірі әлемнің бүкіл объектілерін бірнеше әлемге бөлуге болады: микроағзалар, саңырауқұлақтар, өсімдіктер, жануарлар, адамдар.

1 Микроағзалар – микроскоппен көрінетін бірталшықты кішігірім жан. Микроағзалар табиғаттағы заттар айналымында жағымды орын алады, микробиологиялық дәне ас өнеркәсіптерінле қолданылады. Микроағзалардың кейбір түрлері науқасты (патогенды) болып табылады. Нәтижесінде олар аурудың қоздырғыштары болып табылады: алапес, чума, оба, тырысқақ, безгек және т.б.

Патогенді ағзалар арасында бөледі:

-бактериялар – кезбе және төзімді, олардың кейбіреулері уранды кендерде , ядерлі реакторлардың суларында, 100º аса температурасымен және мәнгі тонда гейзерлердің суларында мекендейді.

-вирустар – нуклеинды қышқылдан (ДНК – дизоксирибонуклеиновая кислота или РНК –рибонуклеинды қышқыл) және ақуызды қабықшасынан тұратын кішігірім талшықсыз бөлшектер. Олар тірі талшықтардан тыс өмір сүре алмайтын ішкі талшықты паразиттер болып табылады (жындану, қорасан, тымау, корь, вирусты гепатит және т.б.)

1981 жылы өкпе ұшығының және тері ісігінің ерекше формасымен науқас жағдайлары көбейді, оның балығы өліммен аяқталды. Осымен зардап шеккен адамдарда иммунитет төмендеген және олар әдетті жағдайларда жеңіл ауруды туғызатын микробтарынан қайтыс болды. Ауруды ИДҚС (иммунодифицит қабылдаған синдром деп атады. Ол АИДВ (адам иммунодифицит вирусы)аталатын вирустан пайда болады.

Бақылау сұрақтары:

1. Биологиялық қауіп тірі объектілерден төнетінін дәлелдеңіз.

2. Оңтайландыру принципі туралы сипаттама беріңіз.

3. Бактериялар, рикетсилар, вирустардың адам ағзасына әкелетін қауіптері қандай?

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.

Дәріс 15. Гидродинамикалық қауіпті нысандардағы ТЖ

Дәріс мақсаты: Гидродинамикалық қауіпті нысандардағы ТЖ келетін салдары мен зардаптары жайлы мағлұмат беру.

Гидродинамикалық авариялардың салдары:

- гидротораптардың зақымдануы мен бұзылуы және олардың өз функцияларын орындауын қысқа мерзімді немесе ұзақ мерзімді тоқтату;

– биіктігі 2-ден 12 м-ге дейін және қозғалыс жылдамдығы 3-тен 25 км/сағ-қа дейін (таулы аудандар үшін-100 км/сағ-қа дейін) гидротехникалық құрылыстың бұзылуы нәтижесінде пайда болатын бұзылу толқынымен адамдардың зақымдануы және құрылыстардың бұзылуы);

- 0,5-тен 10 м-ге дейін және одан да көп су қабатымен ауқымды аумақтарды апатты су басу . Әдетте жалпы және арнайы гидротехникалық құрылыстарды біріңғай комлекске гидроузелге біріктіреді.

  Төмендегі плотиналардың бүлініп-бұзылуы орасан үлкен қауіп төндіреді:

– Ертіс өзеніндегі /Шығыс Қазақстан облысы/ Бұқтырма су қоймасы;

  Теріс өзеніндегі /Жамбыл облысы/ Теріс-Ащы-бұлақ су қоймасы;

-Шу өзеніндегі /Жамбыл облысы/ Тас-Өткел су қоймасы;

-Таласөзеніндегі/Қырғызстандағы/Кировсу қоймасының бұзылуы Тараз қаласына және Жамбыл облысының 3 ауданына қауіп төндіреді;

-Есіл өзеніндегі Вячеслав су қоймасы /Ақмола облысы/;

-Қарғалы өзеніндегіҚарғалы су қоймасы /Ақтөбе облысы/.

Бақылау сұрақтары:

1. Гидродинамикалық авариялардың салдары.

2. Адамдардың зақымдануы және құрылыстардың бұзылуының себертері.

3. Плотиналардың бүлініп-бұзылуы қандай қауіп төндіреді?

Ұсынылған әдебиеттер

1. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях / Б.С. Мастрюков. - Москва: Высшая школа, 2015. - 336 c.

2. Мастрюков, Б. С. Безопасность в чрезвычайных ситуациях в природно-техногенной сфере. Прогнозирование последствий / Б.С. Мастрюков. - М.: Academia, 2016. - 368 c.

3. Мугин, О. Г. Безопасность жизнедеятельности. Чрезвычайные ситуации / О.Г. Мугин. - М.: Мир, 2015. - 651 c.

4. Оноприенко, М. Г. Безопасность жизнедеятельности. Защита территорий и объектов экономики в чрезвычайных ситуациях. Учебное пособие / М.Г. Оноприенко. - М.: Дрофа, 2017. - 400 c.

5. Саво, И. Л. Как вести себя в чрезвычайных ситуациях / И.Л. Саво. - М.: Детство-Пресс, 2015. - 942 c.

6. Сергеев, В. С. Защита населения и территорий в чрезвычайных ситуациях / В.С. Сергеев. - М.: Академический проект, 2016. - 464 c.