ЭССЕ. Ы. Алтынсарин гімелеріні трбилік мні
 Скачать 18.44 Kb.
|
|
ЭССЕ «Ы.Алтынсарин әңгімелерінің тәрбилік мәні» Кез келген халықтың атаулары бар, олар айтылғанда бүкіл әлемді білдіреді. Қазақ халқы қашанда сүйікті ұл-қыздарын атымен атаған. «Абай» десек, Абай Құнанбаев, «Дина» – Дину Нұрпейісова, «Шоқан» – Шоқан Уәлиханов, «Әлия» – Әлия Молдағұлова. «Ыбырай» десек, бірден Алтынсарин еске түседі. Ол жарық дүниені ашты ... Оны ағартушы дейді. Білімге «нұрын» түсірді, мектеп ашты, көп баланың көзін ашты, қазақ оқуының іргетасын қалады. Ол бірінші болды ... және бірінші болу әрқашан қиын ... Әкесінен ерте айырылған ол атасы Балғожа бидің тәрбиесінде болады. Ыбырайдың дүниетанымының қалыптасуына зор ықпал еткен ата. Балқожа бидің әділдігін, адалдығын, инабаттылығын немересі иемденді. Ыбырай бала кезінен дербестігімен, мақсаттылығымен, ізденімпаздығымен ерекшеленді. 19 жасында қазақ балалары үшін бастауыш мектеп ашуды тапсырып, орыс тілі пәнінің мұғалімі болып тағайындалады. Ыбырайдың еңбегі еленіп, бағаланды. Одан әрі барды: екі оқулық жазды, төрт екі жылдық мектеп ашты, әйелдер мектебін, бір кәсіптік-техникалық училищені, бес болыс мектебін, орыс балаларына арналған екі мектеп ашты. Тіпті байлығын Қостанайда ауылшаруашылық мектебінің құрылысын салуды өсиет етіп қалдырды. Алтынсарин жан-жақты білімді адам: ұстаз, жазушы, аудармашы, этнограф, фольклоршы, қоғам қайраткері болды. Ыбырай Алтынсарин – қазақ балалар әдебиетінің поэзиясының да, прозасының да негізін салушы. Ең алдымен оның шығармалары балаларға арналған, өйткені ол түсінді: балаларға білім керек. Білім - көптеген жабық есіктердің кілті. Балалары білімді болса, ондай халықтың болашағы бар. Білім дамуға, жетілдіруге жол ашады. Мен кейде бір адам қалай жан-жақты болады деп ойлаймын. Туған халқын шексіз сүю, олардың жақсырақ, білімді болуын тілеу керек шығар. «Қазақ халқы – өз алдына, тәрбиенің құнарлы жері», – деп жазды Ы.Алтынсарин. Мүмкін сіз көп нәрсені қалауыңыз керек, мақсатқа жетуге тырысуыңыз керек, содан кейін бәрі орындалады. Осындай шексіз ұмтылыстың үлгісі – Ыбырай Алтынсарин. Ол «өз халқының, оның рухының, мінез-құлқының, мінезінің және жалпы өмірінің ең жақсы көрінісі». Алтынсариннің өзі 1864 жылы: «Олардың (жігіттердің) адамгершілігіне, кейін парақор болмас үшін бар күшімен әсер етуге тырысу» деп жазды. Алтынсарин өмір бойы әділдікті жақтады, «парақорлыққа, парақорлыққа, қиянатқа жол бермеді». Ыбырайдың бүкіл өмірі күрес, ерлік. Ерліктердің әрқашан өмірде алатын орны бар. Сіз соғыста, жаумен күресіп, немесе әділетсіздікке апаратын қараңғылықпен күресіп, қаһарман бола аласыз. Ағартушының барлық ойлары, идеялары бүгінде өзекті. Біздің өміріміз де, болашағымыз да білімге, ағартушылыққа, білімге байланысты. Қоғамның дамуын осы құрамдас бөліктерсіз елестету мүмкін емес. Ыбырай Алтынсарин Қазақстан тарихында өшпес із қалдырды. Оның сан қырлы мұрасының барлығы зерделеніп, зерттеліп, өскелең ұрпақ арасында насихатталуы керек. Ыбырайдың үндеуі: «Кел балалар оқылық!». – деген әрбір ұстаздың аузынан шығуы керек. отырықшы өмір салтының артықшылығы, өскелең ұрпақты тәрбиелеу. Кішкентай кезімізден туған ауылынан қалып қойған екі ұлдың әңгімесі бәрімізге белгілі. Жазушы олардың бастан кешкен шытырман оқиғаларын айта отырып, жігіттердің мінез-құлқын олардың өмір салтына, тәрбиесіне, дағдысы мен әдетіне, әлеуметтік жағдайына байланысты көрсетеді. Үсен бейнесін талдай отырып, автор еңбектің кез келген кедергіні жеңе алатын нағыз тұлғаны тәрбиелейтінін үйрететінін түсінемін. Алтынсарин ұстаз қазақ халқын өркениетті елдердің қатарынан көргісі келді. Ол білім беруді мақсат емес, қоғамды өзгертудің ең маңызды құралы ретінде қарастырды. Алтынсарин педагог-ғалым және педагог-практик бола отырып, жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқытудың теориясы мен тәжірибесіне өзіндік көзқарасы бар ұстаз-тәлімгер бола білді. Оның ойынша, әрқайсымыз белгілі бір білімнің арқасында ғана дүниені танып, жақсы мен жаманды, пайдалы мен зияндыны ажырата аламыз. Алтынсарин: «Ғалым ағысқа қарсы жүзеді» деген екен. Расында, сауатты адам ешбір кедергіден қорықпайды! Ыбырай Алтынсарин қай кезде де қайнаған шығармашылық ғұмыр кешіп, замандастарының істерін жіті қадағалап отырды. Бәлкім, оның шығармаларында сол немесе басқаша көрініс таппаған кез келген маңызды оқиғаны табу қиын. Бұл оның шығармашылығының жан-жақтылығы. Оның әрбір кейіпкері бізге рухани әлемімен, бақытқа ұмтылуымен, адамгершілік ізденістерімен қызықты. Бізді елең еткізетін, шығармаларын қайта-қайта оқуға итермелейтіні де осы болса керек. |