дифференциалды психология 7. И. П. Павлов зіні классификациясында бастапыда ш негізгі асиетті сипаттады
 Скачать 20.36 Kb.
|
|
Жүйке жүйесі қасиеттері туралы жалпы түсінік және олардың пайда болуының типологиялық ерекшеліктері. Жүйке жүйесінің қасиеттері – орыс ғалымы И.П.Павлов ұсынған термин, жүйке жүйесінің жауап беруі мен қызметінің туа біткен ерекшеліктерін сипаттайды. Бұл қасиеттер оның жағдайларға қалай жауап беретінін анықтайды. қоршаған орта, адам мінез-құлқы. Жүйке жүйесінің барлық қасиеттерінің жиынтығы фенотип деп аталады. Дәл осы тұжырымдама негізінде психолог адаммен жұмыс жасайды. Фенотип генетикалық түрде анықталғанымен, қоршаған орта жағдайына байланысты өзгеруі мүмкін. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ И.П.Павлов өзінің классификациясында бастапқыда үш негізгі қасиетті сипаттады: күш; тепе-теңдік; ұтқырлық. Жүйке жүйесін одан әрі зерттей отырып, бұл қасиеттерге тағы үш жаңасы қосылды: динамизм- мидың қоршаған ортаның өзгеретін жағдайларына, атап айтқанда оның құрылымдарының қозу және тежелу процестеріне тез жауап беру қабілеті; оның негізгі сипаттамасы жеке адамда шартты рефлекстердің қалыптасу жылдамдығы; лабильділік- жаңа процестің пайда болу және тоқтау жылдамдығы; белсенділік- мида тежелу және қозу процестерінің қаншалықты оңай белсендірілетінін білдіреді. ЖҮЙКЕ ПРОЦЕСТЕРІНІҢ КҮШІ анықтайтын жүйке жүйесінің негізгі қасиеттерінің бірі одан әрі дамытумінез және темперамент, жүйке процестерінің күші болып табылады. Бұл қасиет жүйке жүйесінің сыртқы тітіркендіргіштердің әсеріне төтеп бере алатынын көрсетеді. Жүйке процестерінің күштілігінің негізгі сипаттамасы - оған әсер ететін ұзаққа созылған сыртқы тітіркендіргішпен жүйке жүйесі трансцендентальды тежелусіз қанша уақыт ұстай алатындығы. Бұл патогенге қалыпты жауап болуы керек. Егер біз жүйке жүйесін тежейтін процесс туралы айтатын болсақ, онда күштің негізгі сипаттамасы осы ынталандырудың ұзақ әсер етуіне төтеп беру қабілеті болады. Сонымен қатар, физиологтар күш адамның өнімді қызметімен емес, оның ең үлкен белсенділігіне жету жолдарымен сипатталады деп дәлелдейді. Осы қасиет негізінде адам мінезінің мынадай қасиеттері қалыптасады: төзімділік; батылдық; өзгермелі сыртқы ортаға бейімделу, яғни бейімделу қабілеті; әсерленушілік. ЖҮЙКЕ ПРОЦЕСТЕРІНІҢ ТЕПЕ-ТЕҢДІГІ МЕН ҚОЗҒАЛҒЫШТЫҒЫ Жүйке жүйесінің табиғи қасиеттерінің басқа екі негізгі құрамдас бөлігі - салмақтылық пен қозғалғыштық. Тұрақтылық – қозу мен тежелу (негізгі жүйке процестері) арасындағы тепе-теңдік немесе тепе-теңдік. Егер адамның реакциясы динамикалық болса, оны тыныштандыру, қажетсіз ойлардан бас тарту оңай. Мұндай адамдар үшін ақымақ тілектерді жеңу және жағдайды байсалды түрде бағалау қиын емес. Баланс адам мінезінің шоғырлану және алаңдаушылық сияқты қасиеттерін біркелкі біріктіреді. Ұтқырлық – жаңа және ескі жүйке процестерінің пайда болуы және жойылу жылдамдығы. Қабілет оның қоршаған ортаның жаңа өзгерістеріне тез бейімделуімен, бір шартты рефлекстерді басқаларына өзгертуімен анықталады. Мобильді жүйке процестері бар адамға ескі стереотиптер мен белгілерден құтылу оңайырақ, өзін жаңа нәрсеге ашу оңайырақ. Мұндай адамдардың есте сақтау қабілеті өте жақсы, олар тез сөйлеуімен ерекшеленеді. Процестердің мобильділігі төмен болғандықтан, жеке адамға бейтаныс жағдайға тап болу, жаңа дағдыларды игеру оңай емес. Ол өзінің туған жерінде болғанды жөн көреді. НЕГІЗГІ ДЕҢГЕЙЛЕР Психологияда жүйке жүйесі қасиеттерінің жеке иерархиялық классификациясы ажыратылады. Барлығы үш деңгей бар: жоғарғы - бүкіл мидың қасиеттері, оның бүкіл денеге әсері; орта – мидың жеке құрылымдарының қасиеттері және осы құрылымдарды құрайтын интегралдық топтар; түбі – жеке жүйке жасушаларының (нейрондардың) қасиеттері. Бұл деңгейлердің барлығы оқшауланбайды, бірақ бір-бірімен үнемі әрекеттестікте болады. Олардың әрқайсысының адамның мінез-құлқы мен оның психикалық процестерімен байланысы аз зерттелген. |