физиология. Изо , гипожне гипертониялы ерітінділерді сипаттау
 Скачать 1.26 Mb.
|
|
5 Изо -, гипо-және гипертониялық ерітінділерді сипаттау. Түсінуге болатын ең оңай шешім - изотоникалық ерітінділер. Суға орналастырылған жасушаларға келетін болсақ, олар осмос арқылы су алмайды немесе жоғалтпайды, өйткені жасушадағы еріген заттардың концентрациясы селективті өткізгіш мембранадан тыс еріген заттарға тең. Нәтижесінде жасуша сыртындағы судың еріген заттардың концентрациясы жасуша ішіндегі еріген заттарға тең болғандықтан ештеңе болмайды. Осыған байланысты екі жақтағы судың концентрациясы да тең. Изотоникалық ерітінділер әдетте медициналық жағдайларда қолданылады. Мысалы, ауруханалар пациенттерге IV үшін изотоникалық тұзды ерітінділерді пайдаланады. Контактілі линзаларды тазаласаңыз, линзалардағы ақуызды тазарту үшін изотоникалық тұзды ерітіндіні қолданасыз. Біздің денеміздегі жасушалардың көпшілігі изотоникалық болып табылады. Гипотониялық: Жасушада [өтпейтін ерітінділер] қарағанда жоғары болған кезде шешім &rarr су жасушаға ағып, оның ісінуіне әкеледі. А гиперосмотикалық ерітінді болуы мүмкін гипертониялық, изотониялық немесе гипотониялық жасушадағы салыстырмалы [еніп кетпейтін ерітінділерге] байланысты және шешім. Гипертониялық пен гипотониялықтың айырмашылығы неде? Гипертониялық үлкен концентрацияны білдіреді. Биологияда А гипертониялық Ерітінді - жасуша ішіндегіге қарағанда жасушаның сыртында еріген заттардың концентрациясы жоғары. Гипотониялық аз концентрациясын білдіреді. Биологияда А гипотониялық ерітіндіде жасушаның сыртындағы еріген заттардың концентрациясы жасуша ішіндегіге қарағанда төмен болады. Гипотониялық ерітінділер Гипо- IV сұйықтықтар жағдайында еріген заттар аз және сұйықтық көп болатын төмен дегенді білдіреді. Бұл сұйықтықтардың жасуша ішінде қозғалуына әкеледі, нәтижесінде жасуша кеңейеді немесе ісінеді. Гипотоникалық ерітінділердің осмолярлығы төмен болғандықтан, жасуша сыртындағы сұйықтық гомеостазға жету үшін жасуша ішіне енеді. Бұл ісінуге, тіпті жасушалардың жарылуына әкелуі мүмкін. Сондықтан ол дене қалдықтарын шығаруға, жасушалық сусыздандыруды жоюға және жасуша ішіндегі сұйықтықты ауыстыруға көмектеседі. Еріген заттардың жалпы концентрациясы: 250 мЭк/л немесе одан аз IV гипотониялық сұйықтықтар: 0,45% NaCl / 0,45% натрий хлориді 0,33% NaCl / 0,33% натрий хлориді 0,225% NaCl / 0,225% натрий хлориді Судағы 2,5% декстроза / D25W Гипертониялық Гипер: шамадан тыс Тоник: ерітінді концентрациясы Жасушада жасушадан тыс еріген заттың шамадан тыс мөлшері бар және осмос судың жасуша ішінен жасушадан тыс аймаққа шығуын тудырады, бұл КІШІРУ ҮШІН ЖАСУША. Гипертоникалық ерітінділер 3% тұз 5% тұз Судағы 10% декстроза (D10W) 0,9% тұзды ерітіндідегі 5% декстроза 0,45% тұзды ерітіндідегі 5% декстроза Лактатталған Рингердегі 5% декстроза Гипертониялық ерітінділерді қолданғанда (өте сақтықпен….көбінесе өкпе ісінуі/шамадан тыс жүктеменің жанама әсерлеріне байланысты ЖТҚ-да беріледі). Сонымен қатар, гипертониялық ерітінділер веналарда везикант болуына және инфильтрация қаупіне байланысты орталық сызық арқылы гипертониялық ерітінділерді берген жөн. АВО жүйесіндегі қан топтарын сипаттау. Агглютиногендер (А және В) эритроциттерде, агглютининдер (α және β) плазмада болады. Сыйыспайтын қанды құйғанда эритроциттер агглютинацияланып (желімденіп), кейін гемолизге ұшырайды, себебі плазмада гемолизин бар. Бір топқа жататын қанды құйғанның өзінде алдымен биологиялық сынама жүргізіледі: науқас сарысуының тамшысын және донор қанының тамшысын алады (10:1) Агглютиногендер 3-4 айлық ұрықта, ал агглютининдер – туылғаннан кейінгі 3-6 айда анықталады.  Ландштейнер мен Винер (1940 ж.) макака қанын қоянға құю кезінде АВО жүйесіне жатпайтын агглютиногенді анықтады, ол агглютиноген резус (Rh) деп аталды. Резус-оң қан (Rh+) – эритроциттерде резус-агглютиногені бар. Резус-теріс қан: резус агглютиногені жоқ. Резус агглютиногенге табиғи агглютинин (антирезус-агглютинин) болмайды, бірақ олар резус-конфликт кезінде пайда болады Суреттегі белгілерді жазыңыз. Нефронның физиологиялық маңызы.  Бүйрек артериясы Эфферентті артериола Бүйрек венасы Генле ілмегі Шумлянский- Боумен шумағы Капсула Проксималды иілгіш түтік Дистальды иілгіш түтік Жинағыш түтік 6 Денедегі қан айналымының рөлі Қанайналым жүйесі — денедегі қан немесе гемолимфаның үздіксіз қозғалысын қамтамасыз ететін тамырлар мен қуыстардың жүйесі. Көптеген омыртқасыз жәндіктерде қанайналым жүйесі тұйықталмаған, яғни қан тамырларының аралықтарында қан құйылатын саңылаулы қуыстар болады. Адам мен барлық омыртқалы жануарларда және кейбір жоғары сатыдағы омыртқасыз жәндіктерде қанайналым жүйесі тұйықталған, яғни қан тек бір-бірімен толық байланысып жалғасып жатқан қан тамырлары арқылы ғана қозғалады тасымалдау (қан тамырларын бойлай ағып, организм үшін көптеген қызмет атқарады. Ол оттекті жасушаларға тасып, көмірқышқыл газын тыныс алу мүшелеріне жеткізеді); терморегуляторлық (организмдегі жылуды таратады); қорғаныш (қанды лейкоциттер мен нәруыз плазмасымен қамтамасыз етеді); гуморальды реттелу (гормондарды және басқа биологиялық заттарды тасымалдау).[2] Соматикалық және автономды жүйке жүйелерінің анықтамасы Соматикалық жүйке жүйесі (лат. systemа nervosum somatіcum) - организмнің сыртқы ортамен байланысын қамтамасыз етеді. Соматикалық жүйке жүйесі сезім (көру, есту) органдары мен тері рецепторлары арқылы сыртқы тітіркендіргіштерді қабылдап, оларға көлденең жолақты бұлшық еттерді жиыру арқылы жауап береді. Бұл қаңқа және кейбір ішкі органдардың (тіл, көмей, жұтқыншақ) көлденең жолақты бұлшық етті жүйкелендіруі арқылы іске асады. Соматикалық жүйке жүйесінің вегетативтік жүйке жүйесінен айырмашылығы – адамның еркіне бағынатын органдарды (мысалы, мимикалық бұлшық еттерді) жүйкелендіреді. Соматикалық жүйке жүйесінің орталық бөлігіне: ми қыртысындағы сезімтал және қозғалтқыш орт-тар; ортаңғы мида, ми көпірінде, сопақша мида орналасқан бассүйек (ми) жүйкелерінің сезімтал, қозғалтқыш ядролары; жұлынның 31 сегментіндегі сезімтал және қозғалтқыш ядролар жатады. Соматикалық жүйке жүйесінің шеткі бөлігін (31 жұп) жұлын және бассүйек жүйкелері құрайды. Организмнің өзінен және сыртқы ортадан келетін тітіркендіргіштер (жүйке импульстері) жұлын, бассүйек жүйкелері, өткізгіш жолдар арқылы ми қыртысындағы (сұр затындағы) сезім орталықтарына келеді. Мысалы, есту орталық – самайлық жоғар қатпарда; көру орталық – шүйделік бөлікте орналасқан. Бұл сезім орталықтарынан шығатын жүйке импульстері орталық алдындағы қатпарға беріледі. Бұл қатпарда қозғалтқыш жүйке клеткалары (алып пирамидалық – Бец клеткалары) орналасқан. Осы ми қыртысынан шығатын импульстер бассүйек және жұлын жүйкелерінің қозғалтқыш ядролары арқылы бұлшық еттерді қозғалысқа келтіріп, организмнің қимылын, сыртқы ортада бір жерден екінші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Соматикалық жүйке жүйесінің қозғыштығы мен импульсті өткізу жылдамдығы вегетативтік жүйкемен салыстырғанда жоғары болады. Соматикалық жүйке жүйесінің миелиндік қабығы қозғалтқыш ядроларының орталық жүйке жүйесінде орналасуына байланысты олардан шығатын шеткі жүйкелер органдарға еш жерде үзілмей жетеді. Автономдық жүйке жүйесі (грек, autos — өзім, өздігінен; nomos — заң; systema nervosum autonomicum) — адам мен жануарлар организміндегі тамырлар жүйесі (қан айналым жүйесі, лимфа айналым жүйесі, қантүзу) мүшелерінің, ішкі ағзалардың (ас қорыту, тыныс алу, зәр бөлу, көбею жүйелері ағзаларының), эндокринді (ішкі секреция) және экзокринді (сыртқы секреция) бездердің, бірыңғай салалы ет ұлпасының қызметтерін реттейтін жүйке жүйесінің тәуелсіз бөлігі. Адам мен жануарлар жүйке жүйесінің бұл бөлігін вегетативтік (лат. vegeto — коздырамын, тірілтемін, жандандырамын) жүйке жүйесі деп те атайды. Өсімдіктер тұқымының тыныштық жағдайынан жанданып өсіп шығу құбылысы, яғни адам мен жануарлар организмдеріндегі өсімдіктер организмдеріне тән: зат алмасу, көбею, өсу сияқты қызметтерді реттейтін жүйке жүйесінің бөлігі. Вегетативтік жүйке жүйесі өз кезегінде бір-бірімен тығыз байланыста қызмет атқаратын симпатикалық және парасимпатикалық екі бөліктен тұрады. Парасимпатикалық жүйке жүйесінің ұштары ішкі мүшелер қабырғаларындағы етті қабықтар мен қабаттарды және бездерді, ал симпатикалық жүйке жүйесінің ұштары — қан және лимфа тамырлары қабырғаларындағы етті қабықтар мен қабаттарды жүйкелендіреді. Автономдық жүйке жүйесі жүйке жүйесінің басқа бөлімдері сияқты нейроциттерден және жүйкелік глиядан (нейроглиядан) құралған. Суреттегі рефлекторлық доғаның бөлімдерін белгілеп, сипаттаңыз.  Рецептор Афференттік нейрон ОЖЖ (Жұлын) Эфференттік нейрон Эффектор Рефлекс доғасы, жүйке доғасы — рефлекс процесіне қатысатын жүйкелік құрылымдар жиынтығы. ң қарапайым доға бес буыннан: рецепторлар, орталыққа тепкіш жүйке, жүйке орталығы, орталықтан тепкіш жүйке және атқарушы орган — эффектордан тұрады. Орталық жүйке жүйесінің негізгі қызметі рецепторлар мен эффекторлар арасын шапшаң және тиімді түрде байланыстыру, яғни сыртқы орта мен организмнің жауап реакциясының арасындағы үйлесімдікті қалыптастыру. Кез келген рефлекс дұрыс өту үшін Рефлекс доғасының тұтастығы қажет. Егер бұл тұтастық бұзылса, рефлекс туындамайды. Кез келген рефлекс атқарушы органның тітіркеніске қайтарған жауабымен ғана шектелмейді. Тітіркенуге жауап берілгеннен соң эффектордан орталық жүйке жүйесіне афференттік сигналдар, қайтарымды импульстар жіберіледі. Осы импульстар арқылы орт. жүйке жүйесі эффектор қызметінің тітіркеніс сипатына сәйкестігін анықтап, оның әрекетін бақылап, қажет болса қосымша импульстер жіберіп, түзетулер енгізіп отырады. Осыған байланысты соңғы кезде Рефлекс доғасы деген ұғым рефлекс сақинасы деген ұғыммен алмастырылып жүр. Рефлекс сақинасы рефлекс доғасынан қосымша буындардың болуымен ерекшеленеді. Сақина қосымша афференттік жолмен аралық нейрон арқылы тұйықталады. Бұл құрылымдар арқылы тітіркеніс мүшенің өзіндегі рецепторлардан қозғағыш нейрон орталығына қайта оралуын қамтамасыз етеді. 7 Үлкен және кіші қанайналым шеңберлерінің морфофункционалды ерекшеліктері Кіші немесе өкпе қанайналым шеңбері — жүректің оң қарыншасынан басталып, өкпе бағаны артериясы (бұлармен вена қаны ағады), өкпе, өкпе веналары (бұлармен артерия қаны ағады) арқылы жүректің сол жүрекшесіне дейінгі қанның жүретін жолы. Өкпеде газ алмасу процесі жүріп, жүректен келген вена қаны көмірқышқьш газын ауаға бөліп, ауа құрамындағы оттекпен қанығып, артерия қанына айналады. Үлкен қанайналым шеңбері Үлкен немесе жүйелік қанайналым шеңбері жүректің сол қарыншасынан (артерия қаны) қолқамен барлық артериялар арқылы организмнің барлық мүшелер жүйелеріне барып, қан капиллярларына таралып, одан әрі веналар арқылы (вена қаны) жүректің оң жүрекшесіне дейінгі қанның жүретін жолы. Үлкен қанайналым шеңбері организмнің барлық мүшелер жүйелеріндегі зат және газ алмасу процестерін қамтамасыз етеді. Аталған процестер микроайналым арнасы қан тамырларының қабырғалары арқылы қан мен қоршаған ұлпалар арасында үздіксіз жүріп отырады. Адам мен жануарлар ұрығының эмбриондық дамуы кезеңінде іштегі нәресте мен жануарлар іштөлі организмдері қан тамырлар жүйесінде бірін-бірі ауыстырып отырып жетілетін екі: сарыуыздық және ұрықжолдастық (плаценталық) қанайналым шеңберлері болады. Ерекшеліктері: Кіші қан айналым шеңбері үлкен қанайналым шеңбері алып келген көмірқышқыл газына толы қанды өкпеге жеткізіп, оттегіге қаныққан қанды әкеледі. Үлкен қанайналым шеңбері кіші қан айналым шеңбері алып келген оттегіге қаныққан қанды барлық мүшелерге жеткізіп, көмірқышқыл газын алып келеді. Тоқ ішек пен аш ішік бөлімдері мен айырмашылықтары Аш (ащы, жіңішке) ішек ас қорту жүйесін құратын ағзалардың ең ұзын және өте қозғалмалы бөлігі болып табылады. Ол асқазанның пилорикалық бөлігінен басталып, соқыр ішектен жоғары тұста (илеоцекальді бұрышта) тоқ (жуан) ішекпен жалғасады. Анатомиялық құрылысы мен физиологиялық қызметіне қарай аш ішектің он екі елі ішек, аш ішек және мықын ішек атты бөліктері ажыратылады. Тоқ (жуан) ішек соқыр ішектен және аш ішектің тоқ ішекке келіп жалғасатын жерінен (илеоцекальді бұрыш) басталады да, тік ішекпен аяқталады. Аш ішек сияқты тоқ ішектің де бірнеше бөліктерін ажыратады. Олар: соқыр ішек (соесит), жоғары бағытталған бөлік (colon ascendens), көлденең жатқан бөлік (colon transversum) пен төмен бағытталған бөлік (colon descendens), сигма тәрізді бөлік (colon sigmoideum) және тік ішек (rectum). Соқыр ішек пен тік ішек тоқ ішектің өзалды жеке бөліктері болып есептеледі Тоқ ішектің жалпы ұзындығы 180-200 см, ал диаметрі 5-6 см-ге тең. Оның бірнеше иілімдері бар. Біріншісі бауыр (flexura coli dextra), екіншісі көкбауыр (flexura coli sinistra) иілімдері және сигма тәрізді бөлігі мен тік ішек шекарасындағы иілім. Алғашқы аталған екі иілімдер тұсында тоқ ішекті бекітіп тұратын арнайы байламалар бар. Тоқ ішектің ерекшеліктері Тоқ ішектің көлемі, жіңішке ішектін көлеміне қарағанда жуандау. Тоқ ішектің сыртқы бетінде, бұлшықеттік қабығының жинақталып орналасу нәтижесінде түзілген үш таспасы, teniae coli, орналасқан. а) шажырқайлық таспа, tenia mesocolica, ол тоқ ішектің көлденең жиек ішегі мен сигма тәрізді жиек ішектің шажырқайларының, mesocolon, бекитін жерлеріне сәйкес орналасқан. а) шажырқайлық таспа, tenia mesocolica, ол тоқ ішектің көлденең жиек ішегі мен сигма тәрізді жиек ішектің шажырқайларының, mesocolon, бекитін жерлеріне сәйкес орналасқан. ә) шарбалық таспа, tenia omentalis, таспа үлкен шарбының, omentum majus, бекитін жері болып саналғандықтан, шарбалық тас¬па деп аталады. Ол тоқ ішектің жоғарылаған, төмендеген және көлденең жиек ішектерінің алдыңғы бетінде орналасқан. б) бос таспа, tenia libera, ол тоқ ішектің соққыр ішек пен жоғарылаған жиек ішектің алдыңғы бетінен өтеді және тоқ ішектің көлденең жиек ішектің өз білігі айналасында бұрылуына байланысты артқы бетке өтеді. Описание слайда: а) шажырқайлық таспа, tenia mesocolica, ол тоқ ішектің көлденең жиек ішегі мен сигма тәрізді жиек ішектің шажырқайларының, mesocolon, бекитін жерлеріне сәйкес орналасқан. а) шажырқайлық таспа, tenia mesocolica, ол тоқ ішектің көлденең жиек ішегі мен сигма тәрізді жиек ішектің шажырқайларының, mesocolon, бекитін жерлеріне сәйкес орналасқан. ә) шарбалық таспа, tenia omentalis, таспа үлкен шарбының, omentum majus, бекитін жері болып саналғандықтан, шарбалық тас¬па деп аталады. Ол тоқ ішектің жоғарылаған, төмендеген және көлденең жиек ішектерінің алдыңғы бетінде орналасқан. б) бос таспа, tenia libera, ол тоқ ішектің соққыр ішек пен жоғарылаған жиек ішектің алдыңғы бетінен өтеді және тоқ ішектің көлденең жиек ішектің өз білігі айналасында бұрылуына байланысты артқы бетке өтеді. Суреттегі нейронның бөлімдерін белгілеңіз. Нейронның маңызы.  Дендриттер Жасуша денесі Ядро Аксон Шванн жасужасы Аксон тармақтары Ранвье үзіктері Миелиндік қабықша 8 Жүрек қызметіндегі клапандардың рөлі. Әрбір жүрекше мен қарыншаның шекарасында жақтаулы қақпашалар (valva tricuspidalis) бар. Бұл қақпақшалар жабылғанда қан жүрекшеге қарай ауысып өтпеуі үшін тесікті дәл жауып тұрады. Оң жақ жүрекше мен оң жақ қарыншаның арасында үшжақтаулы, сол жағында қосжақтаулы (митральды) қақпақшалар орналасқан Қарыншадан шығатын екі ірі артерияның түбінде дәнекер ұлпадан жасалған екі айшық қақпақтар бар. Бірі оң жақ қарынша мен өкпе артериясы, екіншісі сол жақ қарыншамен қолқа арасында орналасқан. Бұл қақпақшалар да қанның жүректен тамырға қарай ағуын реттеп отырады.  Шығару органдарын атаңыз. Бүйректің экскреторлық, эндокриндік және метаболикалық функциялары. Бүйрек, қуық, несепағар, зәр шығару өзегі І. Экскреторлық. Зат алмасу өнімдерінің сыртқа шығарылуы (несеп арқылы). Бұл процесс барысында су мен онда ерітілген кейбір заттар қаннан гломеруланың мембранасы арқылы өтеді. Бұл жағдайда бастапқы зәр деп аталатын түзіледі, ол құрамы жағынан қан плазмасына ұқсас, мұндай зәрде тек ақуыздар болмайды. Содан кейін ол нефронды түтікшелер жүйесіне түседі. Олардың қызметі - су мен кейбір қосылыстарды қайта сіңіру (реабсорбция). Бұл натрий, калий, кальций, хлор иондары, витаминдер, глюкоза, амин қышқылдары. гер олардың концентрациясы нормадан асқан жағдайда ғана олар несеппен кетеді. Реабсорбция процесінде ақырғы немесе қайталама несеп түзілуі жүреді, ол денеден шығарылады. Сонымен, зәр шығару кезінде бүйректің мұндай функциялары орындалады: қан плазмасын азотты метаболизм өнімдерінен тазарту, мысалы, мочевина, несеп қышқылы, креатинин, ағзадан бөгде улы қосылыстарды жою, мұндай функцияның жарқын мысалы дәрілердің ыдырауы нәтижесінде пайда болатын заттардың шығарылуы, органдар мен ұлпалардағы жасушааралық сұйықтықтың тұрақты көлемін сақтау. Бұл жағдай гомеостаз деп аталады. Денедегі барлық жүйелердің жұмысын тұрақты қолдайтын адам натрий, калий, магний, хлор және кальций сияқты электролиттердің тұрақты концентрациясын ұстап тұру, қан қысымының тұрақты деңгейін қамтамасыз ету, ақуыздардың, көмірсулар мен липидтердің метаболизміне қатысу. Алғашқы зәрден кері фильтрация процесінде бұл қосылыстар реабсорбциялайды.Мысалы, кейбір жағдайларда дененің әртүрлі функцияларын сақтау үшін қажет глюкоза бүйректе глюконеогенез жолымен шығарылады. ІІ. Эндокриндік: Биологиялық заттардың өндірісі. Бүйректе келесі гормондар түзіледі: Эритропоэтин - сүйек кемігімен В12 дәрумені, темір мен мыс қабылдауды ынталандыратын гормон. Қандағы осы заттың көбеюі қан қысымын жоғарылатады және қанның тұтқырлығын арттырады, Тромбопоэтин - бұл бауыр мен бүйректер шығаратын ақуыз, сүйек кемігінен алынған тромбоциттер мөлшерін ынталандырады, Кальцитриол - бұл Д витаминінің өңделген түрі, ол калий мен фосфат алмасуының реттегіші ретінде әрекет етеді. Баланың денесінде кальцритиол өндірісінің болмауы рахитке әкелуі мүмкін. ІІІ. Метаболикалық : Қан қысымының тұрақты деңгейін ұстап тұру функциясы зәр шығару кезінде артық сұйықтықты кетіру арқылы ғана ішінара жүзеге асырылады Бұл тамыр қабырғаларының тонусын реттеуге, натрийдің тұрақты балансын және қан айналымының көлемін сақтауға байланысты.+ Бүйректегі рениннен басқа эритропоэтин шығарылады. Бұл гормонның негізгі қызметі - эритропоэзді ынталандыру, яғни қанның қызыл элементтерін, қызыл қан жасушаларын қалыптастыру. Бүйректегі эритропоэтиннің түзілуі организмнің жүйке және эндокриндік жүйелерімен басқарылады. Сонымен, оның секрециясы қан жоғалту, анемия жағдайлары, темір мен В дәрумендерінің жетіспеушілігімен артады. Бұл гормон қан қысымын реттеуге де қатысады. Қан фильтрациясы. Адам ағзасында бүйректер қан сүзгісі қызметін атқарады, сонымен қатар артық сұйықтықты, мочевинаны, токсиндерді, креатининді кетіреді. Күні бойы бүйректен шамамен 1,5 литр қан өтіп, 0,5 литрден шығарылады. 2 литрге дейін зәр шығару. Көмірсуларға, липидтерге, ақуыздар алмасуына қатысыңыз Суреттегі ми бөлімдерін белгілеңіз Үлкен ми сыңарлаы       Көк – Аралық  МишықЖасыл – Ортыңғы ми Ми көпірі Сопақша ми |