Жергілікті жер бедерін горизонтальдармен бейнелеу. Жергілікті жер бедерін горизонтальдармен бейнелеу
 Скачать 6.45 Mb.
|
|
Жергілікті жер бедерін горизонтальдармен бейнелеу Жербеті ойлы-қырлылығының жиынтығы жер бедері (рельф) деп аталады. Оның табиғи көрінісі жазық, тау, қазан шұңқыр,жота, алқап, белес сияқты болады. Жер бедері геодезиялық құжатнамада кескінделу керек. Егер, жер бедері геодезиялық құжатнамада кескінделмесе, жер бетін игеру және оны халық шаруашылығы қажеттілігіне пайдалану мүмкін емес. Жер бедерін кескіндеудің геодезиялық тәсілі горизонталь иректерін алумен байланысты. Горизонталь деп биіктігі бір деңгейде орналасқан жер беті нүктелерін өзара тұйықтаудан ирелеңдеп шығатын ирек сызықты атайды. Бұл анықтаманы геометриялық тұрғыдан былайша айғақтауға болады; егер жер бедері табиғи көрініс өзара тең биіктікте орналасқан Q-қима жазықтығымен қиып өткенде пайда болатын сызықты із ортогональдық тәсілмен H – горизонталь жазықтығы деңгейіне салындыланса, онда осы жазықтық бетінде горизонталь ирегі кескінделіп шығады. Горизонталь иректерінің геометриялық мағынасынан туатын негізгі ұғым – беткей, оның үш элементі h,d және v. Қабаттас қима жазықтықтар аралығындағы көлбеу жатқан жер беті беткей деп аталады. Осы жазықтықтар аралығындығы тіке қашықтық h жер бетінің қима биіктігі, қаталас горизонталь иректері аралығындағы көлденең қашықтық d салынды, беткей мен салынды арасындағы сүйір бұрыш еңістік деп аталады.  Осы суреттегі геометриялық көріністен горизонталь иректеріне тән мынадай қасиеттерді аңғаруға болады : Әрбір горизонталь белгілі бір биіктікке ғана не Горизонталь иректері өзара қима биіктік шамасына өзгешеленеді ; Қатарлас жаткан горизонталь иректері өзара неғұрлым жакын орналасса , соғұрлым беткейдің тіке болғаны . Керісінше , олар өзара негұрлым алшақ орналасса , соғұрлым беткейдің жатық болғаны ; Беткейдің ылдилау бағыты арнаулы еңкеріс ( бергштрих ) сызықшасымен ( ұзындығы 0,3 мм ) белгіленеді . Топокарта немесе топоплаңда жер бедері тұрпаты осы еңкерiс белгісі арқылы ажыратылады . Егер ол горизонтал , ирегін сырттай орналасса , онда жер бедерінің тау , төбе , жота , жон , қыра тұрпатты болғаны . Керісінше , егер ол іштей орналасса , онда жер бедерінің казан шұңқыр , ойпаң , алқап , қойнау , өзек , жыра тұрпатты болғаны ; Горизонталь иректері өзара қиылыспайды . Олардың көрнектілігі қоңыр түспен беріледі ; Жер бедеріне тән айрықша нүктелер мен сызықтар бар . Төбе басы , шұңқыр түбі , беткей аралық иілу нүктелері айрықша нүктелер болса , суайрық пен суағар- айрықша сызықтар болмақшы . Жотаның ең жоғарғы орналасқан нүктелерін өзара жалғастырушы сызық суайрық , ал қойнаудың ең төмен орналасқан нүктелерін жалғастырушы сызық суағар деп аталады . Жұмыстың мақсаты : берілген биіктік нүктелерді аралық интерполяциялау аркылы горизонталь иректерін жүргізуге машықтану , жер бедері кескінін алу . профиль салуды білу . Керекті құрал - жабдықтар : тапсырма - қағаз , сызғыш , қарындаш , өшіргіш , түйреуіш , 10х10 см аумақты мөлдір қағаз (кілька ) . Жұмыстың орындалу жоспары : Жер бедері каңқасын құру ; Параллель сызықты палетка дайындау ; Биiстiктердi интерполяцалау , Горизонталь иректерін жүргізу . Жер бедерінің кескінін алу ; Профиль салу . Жұмыстың орындалу тәртібі 1. Жер бедері каңкасын кұру дағы қажеттілік - интерполяциялау бағытын анықтау . Бұл үшін тапсырма кағаздағы ( 2 - сурет ) биіктік нүктелерді торт - тортен топтастырып , оларды өзара ең тоте тартылган сызық қоссак дұрыс үшбұрышты тізбек пайда болады(3 - сурет ) . Міне , осы тізбектегі әрбір қабырға сызығы интерполяциялау бағыты болмақшы .   2. Аумағы 10х10 см мөлдір қағазды тор слыкты дәптер бетіне жайғастырып , дәптер сызығын бойлай отыра параллель түзулер жүргізіледі . Әрбір түзу сызығына карама - қарсы кима биіктік hei метрге еселі биіктіктер : 47 , 48 , 49 , 58 сандары жазылады , мұнда : 47 және 58 тапсырма қағаздағы кіші және үлкен мәнді биіктіктер . Параллель сызықты палетка осылай дайындалады ( 3 - сурет ) . 3. Биіктіктерді интерполяциялау дегеніміз биіктігі қима биіктікке еселі нүктелерді табу . Оның екі тәсілі бар : графикалық және аналитикалық Параллель сызықты салеткага вегінделген графикалық интерполяциялау былайша орындалады . Палеткалы интерполяция бағытымен ( мысалы , 52,5 және 57,7 биіктік нүктелеріне ) сәйкестіріп қойған сон , интерполяция бағытының палстка сырыктарымен қиысу нүктелері түйреуіштеледі . Осы түйреуіштелген нүктелерге назар аударсақ , олар кума биіктікке еселі 53 , 54 , 55 , 56 , 57 - ші биіктік нүктелері екені анықталады ( 3 - сурет ) . Осындай иштеріолярлық әрекеттер жер бедері қаңқасындагы ( 3 - сурет ) барлық үшбұрыштар кабырғалары бағытымен түгенделіп болған соң , тапсырма - қағаз бетінде әркылы биіктік нүктелері пайда болады . Биіктіктерді периояпишау осылайша аяқталады . 4.Тапсырма - қағаз бетіндегі аттас биіктік нүктелерін қудалап , оларды очара ирелең сызыкпен жалғастырсақ , жер бедерінің горизонталь иректерімен кескінделген бейнесі шығара ( 4 - сурет ) . Горизонталь нрегінің түсі қоныркіt , ендік жіңішкелігі 0,3 мм болып келеді . Жер бедерінің ерекше нүктелері мен салықтары ексріс слышаларымен белгіленіп , биіктігі « б » саңлаша еселі горизонталь ирегі жазбаша айрыкталанады . 5. Профиль - жер бедерінің тіке тіліктегі көрінісі . Оны салу горизонталь және вертикаль масштабтары аркылы былайша орындалады : тапсырманкағаз бетіндегі AB сылығына ( 5 - сурет ) сызғып қыры жинастырылады да , оған горизонталь иректерінің осы AB сызығымен киысу нүктелеріндегі биіктіктер : 52 , 53 , 54 , 56 сандары белгіленіп , жазылады . Бұдан кейін , осы сандар сыпыш қырынан 3 - суреттегі шартты деңгей ссыына биіктік нүктелері есебіне түсіріледі . Ескерту . Шартты дена ей биіктігі ( Н ... -50 ) AB сызығы бойындағы ең кіші мәнді биістік санынан ( He52 ) 2-5 метр шамасында мем алынады . - жарты сантиметрлік тiке аралық шартты денгей сызыгаа пиране нь түзулер жүргізіледі . Бұл тіке ара иқтар 1 : 200 вертикаль масштабы бойынша қабылданған ким биіктіктерді helм ) береді . Со име , денге сығына парадаедь жүргізілген түзулер жиынтым биіктіктер дешейін кұрады ( 5 - сурет ) - шартты деңгейде берiленген биіктік нүктелерден тіке сызықтықтар тұрғызылады . Олардың созылымдылыты шартты десейдегі нүктелердің биіктігіне сай анықталады . Мысалы , алғашқы нүктеден тұрғызылатын тіке сызык 52 - ші деңгейімен түседі . Осылайша тұрғызылатын тіке сызықтар қалган 54 , 55 , 56 , 58 - ші деңгейлерге дейін созылады . Енді , осылайша тұрғызылатын тіке сызықтар басын өзара сынық сызықпен қоссақ , ізделіп отырған , АВ бағытының профилі салынып шығады ( 5 - сурет ) .   2. Жердің бедері және оны пландар мен карталарда бейнелеу Жер бетіндегі таулардың , сайлардың , жота - ойнаттардың жинағын жердің бедері дейді . Ал , жер бетіндегі әртүрлі құрылыстар , жолдар , т.б. жиынтығын геодезняла ситуация дейді . Жер бедері ерекшеліктеріне байланысты мекен - жай , таулы және жарық болып бөлінеді : тау , қазаншұңқыр , жота , өзен , кайкы бел . Таудың ең биік жері - шын , ал тау табаны тау етегі деп аталады . Жер бетінің бедері топографиялық карталар мен пландарда горизонтальдар , шартты белгілер және биіктерді жазу арқылы бейнеленеді Құрлық бетіндегі абсолют биіктіктері бірдей нүктелерді біріктіретін кисык - тұйық сызықты горизонтальдар деп аталады. 6  - суретте таудың горизонталь сызықтармен қалай бейнеленгені көрсетілген . Тау бір - біріне параллель жазықтармен қиылып , біркелкі қиылысу нүктелері планда тұйық сызықтар арқылы бейнеленген . |