Статья Әуе транспорты. Статья Әуе транспорты copy. лфараби атындаЫ аза лтты университеті экономика жне бизнес жоары мектебі Бизнестехнологиялар
 Скачать 0.81 Mb.
|
|
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ЖОҒАРЫ МЕКТЕБІ «Бизнес-технологиялар» кафедрасы  Баяндама атауы Шетелдік тәжірибелер негізінде ҚР-ның «Әуе транспортын» реформалаудағы инновациялық бизнес-технологиялар мен системалар Мамандық: Логистика К2 Курс: 2 Авторлардың аты-жөні: Ерсинали Самал Ахметжанқызы Сәрсемхан Сымбат Мұратқызы Шора Айша Құрманғазықызы Өміржан Даурен Серікұлы Ғылыми жетекші: Абдикул Шынар Нурмухаметовна Алматы, 2022 Шетелдік тәжірибелер негізінде ҚР-ның «Әуе транспортын» реформалаудағы инновациялық бизнес-технологиялар мен системалар Кіріспе Азаматтық авиация қазіргі таңда ең консервативті салалардың бірі болып табылады. Себебі біз қазіргі таңға дейін ескі технологияны қолданамыз және көп салада ештеңе өзгерген жоқ. Алайда, адам санасының ерекшелігінің арқасында көптеген жетістіктерге жету бұрынғыдай мүмкін емес көрінбейді. Адамдар жетістігінің арқасында мыңдаған салалар күннен күнге дамып,жаңа инновациялық технологиялар енгізіліп,өмір сүру деңгейі жоғарылауда.Осы салалардың ішіндегі кез келген елдің экономикасында елеулі орын алатын “Әуе транспортын” талдаймыз. Осы мақсатта шетелдік тәжірибелерді негізге ала отырып, ҚР-ның “Әуе транспортын” дамытуға қажет реформалар мен системаларды ұсынамыз. Негізгі бөлім Қазіргі уақыттағы Қазақстан Республикасының әуе саласын автоматтандыру дәрежесі әлемдік тәжірибемен салыстырғанда айтарлықтай төмен. Мәселен, ұшаққа отыру алдындағы тіркеудің ұзақ уақыт алуы, төлқұжаттық бақылаудың ұзақ уақытты талап етуінен кезектегі адамдардың көптігі, сонымен қатар осы мәселелердің пайда болуына байланысты ұшу кестелерінің және “time management”-тің бұзылуы. Әсіресе, бұл проблемалар соңғы уақытта орын алған пандемиялық жағдай кезінде өршіп кетті. Себебі, пандемия кезінде адам санының шектеулігін талап ету, карантиндік шараларды ұстану енгізілген болатын. Бұл мәселелер еліміздің әуе саласындағы цифрландырудың төмен деңгейінен туындаған болатын. Алайда, қазіргі уақытта көптеген мемлекеттер осы мәселелердің шешімін ұсынды. Солардың ішінде Қазақстанға оң ықпалын тигізе алатын бірнеше бағдарламаларды қарастырған болатынбыз. ADS-B, яғни Аutomatic dependent Surveillance-Broadcast — автоматты тәуелді бақылау-хабар тарату дегенді білдіреді. Ол әуе қозғалысын ұйымдастыру технологиясы болып табылады және радиосигналмен емес, GPS сигналымен жұмыс істейді. Бұл ұшу туралы деректерді жердегі орталықтарға диспетчерлер мен басқа ұшақтарға барынша дәл анықтауға және нақты уақыт режимінде таратуға мүмкіндік береді. ADS-B төмен биіктікте де, жерде де жұмыс істей алатындықтан, бұл технология әуежайлардың ұшу-қону жолақтары мен рульдеу жолдарындағы трафикті бақылау үшін де қолданылады. Сонымен қатар, ADS-B радар шалғай аудандарда немесе таулы жерлер сияқты әлсіз жерлерде де жұмыс істейді. Оны жаппай пайдалану кезінде әуе қозғалысын басқарудың қауіпсіздігін, икемділігі мен тиімділігін арттыруға, ұшақтар арасындағы бойлық эшелондау аралықтарын, шуды, сәулеленуді және отын шығынын азайтуға болады. Қазіргі таңда салалар қарқынды цифрландырылуда, z ұрпағынан шыққан адамдар, любимые ағылшын тіліндегі әдебиеттерде "digital natives" деп аталатын адамдар экономикалық белсенді бола бастады. Олар үшін смартфондар мен интернетке деген қол жетімділігі әрқашан бар. "Аналогтық" ұрпақтардан айырмашылығы, олар адаммен тірі қарым-қатынасты емес, хабарлама алмасуды жөн көреді. Сондықтан әуежайлардағы кассалар, тіркеу сөрелеріндегі агенттер мен байланыс орталықтары өткенде қалып, олардың орнын багажды автоматты қабылдау тіректерінен бастап, қонуға дейінгі турникеттер, қол жүгінің мөлшерін дербес өлшеуге дейін смартфон камерасының көмегімен тез арада өтетін сандық қызметтермен алмастырылып жатыр. Шетелде автоматтандырылған паспорттық бақылау белсенді енгізілуде. SITA-ның 2019 жылғы вирусқа дейінгі деректеріне сүйенсек, әлемнің 25%-дан астам авиакомпаниялары жолаушылардың сұрақтарына жауап беретін чат-боттарды қолданған. Осындай боттарды Қазақстанға да әкелу керек деп есептейміз. Цифрландырумен биометриялық сәйкестендіруді енгізу де тығыз байланысты болып табылады. Коронавирустық індетке дейін әлем авиакомпанияларының 70% – ы 2021 жылға қарай биометриялық деректер бойынша жолаушыларды сәйкестендіруді ең болмағанда пилоттық жобалар түрінде енгізуді жоспарлады, ал әуежайлардың 50% - ы бақылаудың барлық кезеңдерінде жолаушыларды толассыз авторизациялау үшін блокчейнді пайдалануды бастады. Енді блокчейн мен таңбалауыштар IATA Travelpass-тің "сандық төлқұжаттары" күйінде келеді. Бұл бастапқыда вакцинацияны бақылау үшін ұсынылған, бірақ кез-келген басқа деректерді бақылау функциясымен оңай толықтырылады және қауіпсіз таңбалауышта жеке мәліметтер де, биометриялық мәліметтер де болуы мүмкін. Сондықтан оны қазір жолаушыларды бет-әлпетімен танитын құрылғы ретінде қолданады. Бұл жүйе қазір АҚШ, Катар, Қытай және т.б мемлекеттерде қолданыста. Жуықта әуежай мен ұшақтың ақпараттық жүйелері, содан кейін әуе саласының барлық басқа қатысушылары жолаушыны автоматты түрде "face id-мен"танитын болады, жеке ұсыныстар жасайды және қоршаған ортаны әуежайда да, бортта да оның қалауына автоматты түрде бейімдейді. Ұшу кезіндегі тиісті ойын-сауық жүйелері мен Wi-Fi жұмысын қамтамасыз ету мәселелері шешіліп, қазіргі таңда белсенді түрде енгізілуде. Тренд тек пандемия әсерінен билет құнын төмендету қажеттілігіне байланысты дамитын болады. Авиакомпаниялар мұны әуежайда және ұшақ бортында көбірек қызметтерді сату арқылы өтей алады. Жолаушылардан басқа, цифрландыру тасымалдаушыларға да қатысты. Рейстердің жүктелуін, жолаушылардың қозғалысын бақылау үшін көптеген авиакомпанияларда борттық планшеттер қолданылады. Менеджерлерде менеджерлердің мониторлары бар. Стюардессаларда әр нақты жолаушы туралы тамақтану, трансплантация, қондыру, сүйемелдеу және тағы басқалар туралы ақпарат бар планшеттер бар. Ұшқыштарда-экрандарында электрондық құжаттаманы көруге, жеке құрылғылар, инженерлік-штурмандық есептеулердің орындалуын автоматтандыруға, бақылау камераларынан суретті шығаруға болатын персоналды құрылғылар бар. Бұл құрылғы қызмет көрсету сапасының өсуінен басқа, бортсеріктерді 10 кг қағаз құжаттамасынан құтқарды. Бұл жүйелер вирус кезінде өте көп көмегін тигізді. Сонымен қатар, шығындарды азайтып, мобильді жұмыс атқаруға мүмкіндік берді. Шетел тәжірибесінде сыналған идеялар. Жаңа нәрсені енгізгеннен әбден сыналып, сенімге кірген илеяларды қолданған жөн деп санаймыз. Авиацияның қоршаған ортаға тигізетін әсері авиациялық қозғалтқыштардың жылу, шу, қатты бөлшектер мен газдар шығаратындығына байланысты. Азаматтық авиацияда шу деңгейі және зиянды заттар эмиссиясы бойынша ICAO (International Civil Aviation Organization — Халықаралық Азаматтық Авиация ұйымы) нормалары қолданылады. Қазбалы отынның жануы нәтижесінде пайда болған басқа шығарындылар сияқты , авиациялық қозғалтқыштар шығарындыларды шығарады, бұл олардың экологияға әсеріне және жергілікті ауа сапасына әсер етуіне байланысты экологиялық қауіп тудырады. Ұшақтар бір-бірімен және атмосферамен өзара әрекеттесетін газдар (CO₂ , су буы, азот оксиді немесе көміртегі оксиді-шығарылған кезде CO₂ болу үшін оттегімен байланыстыру) және атмосфералық бөлшектер (толық жанбаған көмірсутектер , күкірт оксидтері , қара көміртек) шығарады. Бұл шығындар тек Қазақстан Республикасының ғана емес,бүкіл әлемнің алдында тұрған үлкен мәселелердің бірі болып табылады.Осы мәселені шешу мақсатында дамыған АҚШ,Еуропа елдері балама(альтернативті) отын түрлерін енгізуді жүзеге асырып жатыр.Мысалы, Boeing ұшақтарды 2030 жылға қарай мұнайдан емес, өсімдік шикізатынан (мысалы, жеуге болмайтын өсімдіктер) және органикалық өнеркәсіптік қалдықтардан (компосттан Ағаш өңдеу қалдықтарына дейін) жасалған биоотынға ауыстыруды жоспарлап отыр. Бұл атмосфераға көмірқышқыл газының шығарылуын 80%-ға төмендетеді. "Экологиялық таза отын – бұл азаматтық авиациядағы CO2 (көмірқышқыл газы) шығарындыларын алдағы 20-30 жылда төмендетудің ең тиімді және қол жетімді тәсілі", –деп Boeing компаниясы өз идеясын ұсынды. Биоотын көптеген сынақтардан өткен қауіпсіз отын болып табылады. Биоотынмен әлемде 4 миллионнан астам рейстер жүзеге асырылған және олардың саны күннен күнге өсуде. АҚШ Энергетика министрлігінің мәліметінше, экологиялық таза авиациялық отын CO2 шығарындыларын 80% – ға төмендете алады. Boeing 777 жүк көлігін қолдана отырып, әлемдегі алғашқы коммерциялық биоотын рейсі 2018 жылы сәтті жүзеге асырылды. Сертификаттау талаптарына сәйкес тек 50/50 қатынасында керосинмен араластыру арқылы биоотынды қолдануға болады. Биоотынды пайдалану керосинмен салыстырғанда 4 есе қымбат болып табылады. Дегенмен,керосиннің экологияға тигізетін зияны биоотынға құртылатын шығындардан асып түседі. ҚР-на әуе саласын жаңа деңгейге көтеру үшін экологияны ластайтын заттармен күресу қажет. Сол себепті, АҚШ және Еуропа елдері секілді Қазақстанға да балама отынды пайдалану жолдарын қарастыру қажет. Статистикалық ақпараттарға сүйенсек, ҚР ауа сапасы бойынша бүкіл әлемде 106 мемлекет арасында 32-ші орында тұр. Бұл көрсеткіш өкінішке орай біздің еліміз үшін жағымсыз болып табылады. Ауа сапасы мен экологияны тазарту үшін әуе көліктерін биоотынға ауыстыру міндеті өте маңызды болып табылады. Егер де Қазақстан керосинді пайдалану көлемін азайтатын болса, есептеулерге сәйкес, авиациялық отын шығарындыларын 70%-ға қысқарта алады. Қорытынды Қорытындылай келе, жұмысымызды түйіндей отыра ҚР әуе көлігінің келесідей күшті жақтарына тоқтала аламыз: біріншіден, азаматтық авиация қызметінің тиісті түрдегі заңнамалық қамтамасыз етілгені, екіншіден, азаматтық авиацияның халықаралық стандарттарға сәйкес жұмыс істеуге көшкені, үшіншіден, әуе көлігі үшін әуежайлар желісінің болуы. Ал, әлсіз жақтарына: азаматтық авиация қызметтеріне ішкі төлем қабілеттілігіне төмен сұранысы; білікті авиация кадрларының тапшылығы;бірыңғай ірі ұлттық авиа тасымалдаушының болуы; авиакеросиннің тапшылығы және қымбаттығы. Осы факторларды ескере отырып, біз ҚР әуе көлігінің бірнеше мүмкіндіктерін қарастыра аламыз: азаматтық авиация қызметтеріне сұраныстың артуы,яғни «FlyArystan» бюджеттік авиакомпаниясы авиациялық қызметтері тұтынушылар тізімін кеңейтуге мүмкіндік берді,әуе компанияларының жаңа заманауи әуе кемелерін сатып алуы,оған дәлел ретінде отандық «Air Astana» мен SCAT әуе компаниялары әуе кемелері паркін жаңарту бойынша шаралар қабылдауда,отын шығынын азайтуға мүмкіндік беретін жаңа модернизацияланған ұшақтарға бағыт алуда. Бұл «Air Astana» ұлттық тасымалдаушысының ұшақтарының орташа жасын 8,5 жасқа дейін, ал «FlyArystan» бюджеттік авиакомпаниясының 6 жасқа жетуге мүмкіндік берді. Сонымен қатар,халықаралық хаб құру және транзитті дамыту,бұл жерде "Air Astana" ұлттық тасымалдаушысын мемлекеттік қолдаудың эксклюзивті шаралары қазіргі уақытта компанияның халықаралық нарықта бәсекеге қабілетті жалғыз тасымалдаушы болып табылатындығына әкелді. "Ашық аспан" режимі жағдайында "Air Astana" авиакомпаниясы ішкі нарықта бәсекеге қабілетті жалғыз тасымалдаушы болуы мүмкін, байланысты әуе билеттерінің құнын төмендету авиакомпаниялардың тікелей шығындарын азайту есебінен.Және де,мүмкіндігі жоғары қауіптерін де ескерген жөн деп білеміз, яғни: авиациялық қауіпсіздік және қауіпсіз рейстер; «ЕАЭО мүше мемлекеттердің біртұтас аспаны» ережелерді жедел қабылдау; Өзбекстанның Еуропа бағытындағы әуе компанияларының бәсекеге қабілеттілігінің артуы. ҚР әуе көлігінің даму жолындағы кедергілердің барлығын ескеріп,біздің ұсыныстарымызға құлақ түсе,алдағы уақытта әуе тасымалы дамыған мемлекеттерін қатарына қосылатынымзға кәміл сенеміз! Пайдаланылған әдебиеттер, интернет ресурстар тізімі: Специфика влияния авиационного транспорта на окружающую среду [Электронный ресурс]: http://diplomba.ru/work/131236 Совещание комитета ИКАО по охране окружающей среды от воздействия авиации [Электронный ресурс]. URL: http://www.favt.ru/novosti-novosti/?id=2412 https://issek.hse.ru/trendletter/news/211410732.html https://www.google.kz/amp/s/www.gminsights.com/blogs/top-challenges-of-aviation-industry/amp https://www.faa.gov/nextgen/programs/adsb/ https://www.sita.aero www.kapital.kz Темиргалиев Б.Б. Основы внешнеэкономической деятельности Казахстана. Алматы, 2014 Antiplagiat.ru сайтынан тексерістен өтті: https://users.antiplagiat.ru/report/print/11?v=1&short=true&c=0  |