Лекция. Лекция 2 Автомобиль клігіні жылжымалы рамы. Жіктелуі Табалау жне техникалы сипаттамасы лекция 2
 Скачать 69.7 Kb.
|
|
Лекция №2 Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамы. Жіктелуі Таңбалау және техникалық сипаттамасы ЛЕКЦИЯ №2 Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамы. Жіктелуі Таңбалау және техникалық сипаттамасы Жылжымалы құрамның қауіпсіздігі Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамы автомобильдер, автомобиль пойыздары, тіркемелер және жартылай тіркемелер деп аталады. Жылжымалы құрам көліктік және көліктік емес жұмыстарды: жүктерді, жолаушыларды және әртүрлі операцияларды жүргізуге арналған арнайы жабдықтарды тасымалдауға қызмет етеді. Автомобиль көлігінің жылжымалы құрамы өте алуан түрлі. Оны мақсатына және патенттілігіне қарай жіктеуге болады (сурет.1) Жалпы мақсаттағы жылжымалы құрам әртүрлі көлік тасымалдарын орындау үшін қызмет етеді, мамандандырылған — тек белгілі бір көлік тасымалдары үшін, ал арнайы — әртүрлі көліктік емес жұмыстарды жүргізу үшін. Сур. 1. Мақсаты және жүріп өту мүмкіндігі бойынша автомобиль көлігінің жылжымалы құрамы типтерін жіктеу Жолаушылардың жылжымалы құрамы адамдарды тасымалдауға арналған. Оған автомобильдер мен автобустар кіреді. Жеңіл автомобильдер жолаушыларды жеке тасымалдау үшін қолданылады (2-ден 8 адамға дейін). Жалпы мақсаттағы автомобильдердің жабық және ашық денелері бар. Мамандандырылған автомобильдер белгілі бір санаттағы жолаушыларды тасымалдауға арналған. Мамандандырылғандарға жедел жәрдем көліктері, такси және т. б. жатады. Арнайы автомобильдер көліктік емес жұмыстарды орындау үшін қолданылады. Олар жеңіл автомобильдердің шассиі негізінде шығарылады және арнайы құрылғылармен, аппаратурамен және т. б. жабдықталады. Автобустар жолаушыларды жаппай тасымалдауға қызмет етеді. Жалпы мақсаттағы автобустар-бұл қалалық, қала маңындағы және қалааралық автобустар. Мамандандырылғандарға санитарлық, туристік және мектеп автобустары кіреді. Автобустардың вагон және капот типтерінің шанақтары бар және әдетте жүк автомобильдерінің агрегаттары негізінде орындалады. Жеңіл автомобильдер негізінде шығарылатын микроавтобустар кең таралған. Арнайы автобустар жалпы мақсаттағы автобустардың шассиі негізінде орындалады, арнайы шанақтары болуы мүмкін және арнайы құрылғылармен, аспаптармен, аппаратурамен және т. б. жабдықталады. Жылжымалы жүк құрамы әртүрлі жүктерді тасымалдауға қызмет етеді. Оған жүк автомобильдері, тартқыш автомобильдер, автопоездар, тіркемелер және жартылай тіркемелер жатады. Жүк көліктері жалпы мақсаттағы, мамандандырылған және арнайы болуы мүмкін. Жалпы мақсаттағы жүк автомобильдері сұйық (ыдыссыз) қоспағанда, жүктердің барлық түрлерін тасымалдауға арналған. Олардың борттық платформалар түрінде жүк шанақтары бар. Мамандандырылған жүк көліктері тек белгілі бір типтегі жүктерді тасымалдауға қызмет етеді. Олардың осындай тасымалдауға бейімделген шанақтары болады және тиеу мен түсіруге арналған арнайы құрылғылармен және құрылғылармен жабдықталады. Мамандандырылғандарға самосвалдар, цистерналар, фургондар, рефрижераторлар, өзін-өзі тиегіштер жатады. Арнайы жүк көліктері әртүрлі көліктік емес жұмыстар мен операцияларды орындауға арналған. Олар арнайы құрылғылармен, механизмдермен, құрылғылармен жабдықталған, жүк автомобильдерінің шассиі негізінде жасалады және арнайы шанақтары болуы мүмкін. Арнайы жүк автомобильдеріне коммуналдық (қоқыс жинау, қар жинау, суару және т.б.), өрт сөндіру, жөндеу шеберханалары, автокрандар, автомұнаралар, автокомпрессорлар, автобетонараластырғыштар жатады. Автопоездар жылжымалы құрамның өнімділігін арттыруға және тасымалдаудың өзіндік құнын төмендетуге мүмкіндік береді. Осылайша, пайдаланудың бірдей жағдайларында 25-ке автопоезбен тасымалдаудың өзіндік құны... 30% төмен, ал өнімділігі орташа есеппен бір көлікке қарағанда 1,5 есе жоғары. Автопоездар тартқыш автомобильдерден, тіркемелерден және жартылай тіркемелерден тұрады. Автопоездар тіркемелі, ершікті және ұзартылатын болып бөлінеді. Тіркемелі автопоезд жүк автомобилінен және бір немесе бірнеше тіркемеден тұрады. Ершікті автопоезд ершікті автомобиль-тартқыштан және алдыңғы бөлігі тартқышқа бекітілген жартылай тіркемеден тұрады. Тарату автопоездары жүк автомобилінен және ұзын жүктерді (ағаш, құбыр, сорттық металл және т.б.) бекіту үшін тірек арқалықтармен (кониктермен) жабдықталған тарату тіркемесінен тұрады. Тіркемелі жылжымалы құрамға автомобильдер сияқты жалпы мақсаттағы, мамандандырылған және арнайы болуы мүмкін тіркемелер мен жартылай тіркемелер кіреді. Сонымен қатар, тіркемелер жеңіл және жүк болуы мүмкін. Жүк тіркемелері мен жартылай тіркемелердің айырмашылығы-тіркемелер автомобиль-тартқышқа Ілмек — ілмек немесе ілмек — ілмек сияқты тартқыш — ілінісу құрылғысымен, ал жартылай тіркемелер тірек-ілінісу құрылғысымен қосылады. Тіркемелер мен жартылай тіркемелердің дизайны өте әртүрлі. Олар қандай жүктерді тасымалдауға арналғанына байланысты бір осьті, екі осьті және көп осьті болуы мүмкін. Сонымен қатар, тіркемелер мен жартылай тіркемелер белсенді жетекпен де, онсыз да болуы мүмкін. Белсенді жетек кезінде тіркемелер мен жартылай тіркемелерде жетекші дөңгелектер болады, оларға автомобиль-тартқыштың қозғалтқышынан қуат пен момент жеткізіледі, ал белсенді жетексіз — жетекші дөңгелектер болмайды. Жылжымалы құрамның өткізгіштігі (нашар жолдарда және жолдан тыс жерлерде қозғалу мүмкіндігі) оның түрі мен мақсатына байланысты әр түрлі. Өтімділігі бойынша Жылжымалы құрам бөлімшесінің негізіне автомобиль дөңгелектерінің жалпы санын және жетекші дөңгелектер санын цифрлық индекспен білдіретін дөңгелекті формула салынған. Өтімділігі шектеулі автомобильдер қатты жабындысы бар және құрғақ топырақты жолдармен жүруге арналған. Бұл автомобильдерде екі көпір бар, олардың біреуі жетекші (алдыңғы немесе артқы). Өтімділігі шектеулі автомобильдердің доңғалақ формуласы 4x2 индексімен белгіленеді, мұнда бірінші Сан (4) доңғалақтардың жалпы санын білдіреді, ал екінші сан (2) жетекші доңғалақтардың санын көрсетеді. Егер автомобильдің жетекші дөңгелектері екі жақты (қосарланған) болса, онда доңғалақ формуласы 4x2 индексімен де белгіленеді. Өтімділігі жоғары автомобильдер негізінен ауылдық жерлерге арналған. Оларды лас жолдарда да, қатты жолдарда да пайдалануға болады. Бұл автомобильдер тіпті жолдан тыс жерлерде де жүре алады және батпақты, сазды және қарлы жерлерді, сондай-ақ су кедергілері мен тік көтерілістерді жеңе алады. Өтімділігі жоғары автомобильдерде бірнеше жетекші көпірлер бар. Олардың доңғалақ формулалары 4x4, егер автомобильде екі көпір болса және екеуі де жетек болса, ал 6 x 4, Егер автомобильде үш көпір болса, олардың ортаңғы және артқы жағы жетек болады. Жоғары көлік құралдары арықтарды, шұңқырларды және басқа да осындай кедергілерді жеңе алады. Бұл барлық жетекші көпірлері бар автомобильдер, олардың саны үш немесе одан да көп. Өтімділігі жоғары автомобильдердің доңғалақ формулалары - 6x6 және 8x8. Таңбалау және техникалық сипаттамасы Барлық автомобильдер түрі мен мақсатына байланысты сыныптарға бөлінеді, соған сәйкес олар белгіленеді. Әрбір автомобиль моделі оның негізгі немесе модификациясына байланысты өз белгісіне ие. Негізгі-автомобиль моделі, оның негізінде оның модификациялары шығарылады. Бұл көп мөлшерде шығарылатын автомобильдің негізгі моделі. Көліктің негізгі моделіне төрт таңбалы сандық индекс тағайындалады, онда алғашқы екі Сан сыныпты, ал кейінгі екеуі автомобиль моделін білдіреді. Бұл ретте цифрлық индекстің алдына дайындаушы зауыттың әріптік белгісі қойылады. Модификация-бұл белгілі бір талаптар мен жұмыс жағдайларын қанағаттандыратын негізгі кейбір көрсеткіштерден (дизайн және пайдалану) ерекшеленетін автомобиль моделі. Мысалы, модификациялар қозғалтқыш, корпус, ішкі әрлеу және т. б. қолданылатын негізгі модельден өзгеше болуы мүмкін. Модификацияларда бес таңбалы сандық индекс бар, онда бесінші Сан негізгі модельдің модификация нөмірін білдіреді. Жеңіл автомобильдер Қозғалтқыш цилиндрлерінің (литражының) жұмыс көлеміне байланысты бес сыныпқа бөлінеді: КлассЛитраж, лИндекс Аса кіші 1,211 Шағын 1,2-ден 1,821-ге дейін Орташа 1,8-ден жоғары 3,531-ге дейін Үлкен 3,541 жоғары Жоғары реттеледі41 Жеңіл автомобильдерді таңбалау мынадай түрде жүргізіледі. Мысалы, ВАЗ-2105 және ВАЗ — 21053 мынаны білдіреді: ВАЗ — Волга автомобиль зауыты, 21 саны — шағын класты автомобиль, 05 саны — бесінші (базалық) модель, 3 саны-үшінші модификация. Тіркемелер мен жартылай тіркемелерді таңбалау мынадай. Мысалы, ауыр жүк тіркемесі ЧМЗАП-8390 дегеніміз-Челябі автомобиль тіркемелері машина жасау зауыты, толық салмағы 24 тоннадан асатын жүк тіркемесі. Жылжымалы құрамның техникалық сипаттамасы оның визит карточкасы болып табылады. Онда алдымен автомобильді тұтастай сипаттайтын Параметрлер, содан кейін қозғалтқыш, беріліс, суспензия, тежегіш механизмдер, шиналар мен шанақтар көрсетілген. Техникалық сипаттамада автомобиль класы, орындар саны (жүргізушіні қоса алғанда), доңғалақ формуласы, меншікті және толық массасы, габариттік өлшемдері (ұзындығы, ені, биіктігі), автомобиль базасы, алдыңғы және артқы доңғалақтардың табаны, ең кіші жол саңылауы, ең кіші айналу радиусы, ең жоғары жылдамдық, автомобильді орнынан үдету уақыты, тежеу жолы, отынның бақылау шығыны, қозғалтқыш түрі, оның жұмыс көлемі, ең жоғары (номиналды) қуат, ең жоғары айналдыру сәті, беріліс қорабының, беріліс қорабының және негізгі берілістің беріліс, алдыңғы және артқы тежегіш механизмдерінің түрі, Дене түрі. Жылжымалы құрамның қауіпсіздігі Жылжымалы құрам жоғары конструктивті қауіпсіздікке ие болуы керек: белсенді, пассивті және экологиялық. Белсенді қауіпсіздік-автомобильдердің жол-көлік оқиғаларының алдын алу қасиеті. Автомобильдің белсенді қауіпсіздігін оның жоғары тартылу-жылдамдық және тежеу қасиеттері, жақсы орнықтылығы мен басқарылуы, жүрістің жоғары тегістігі, жақсы көрінуі мен жайлылығы қамтамасыз етеді, жүргізушінің шаршауын күрт төмендетеді және ұзақ апатсыз жұмыс істеуге жағдай жасайды. Пассивті қауіпсіздік (ішкі және сыртқы) — автомобильдердің жол-көлік оқиғалары салдарының ауырлығын азайту қасиеті. Автомобильдердің пассивті қауіпсіздігін жолаушылар салонының жоғары беріктігі қамтамасыз етеді, ол апат кезінде оның деформациясын, қауіпсіздік белдіктерін, жылдам үрленетін қауіпсіздік жастықтарын, қауіпсіз рульдік басқаруды, бас киімдерді, қауіпсіз шыныларды, кузовтың қауіпсіз ішкі жабдығын, жүргізуші мен жолаушылардың жарақаттануын азайтады, кузовтың қауіпсіз сыртқы пішінін, жаяу жүргіншілердің жарақаттануын азайтады. Экологиялық қауіпсіздік-автомобильдердің жолаушыларға, жүргізушіге және қоршаған ортаға келтіретін зиянды азайту қасиеті. Автомобильдің экологиялық қауіпсіздігі автомобильдер шығаратын шуды төмендететін және пайдаланылған газдардың уыттылығын төмендететін жеке механизмдердің, жүйелер мен элементтердің дизайнымен қамтамасыз етіледі. Автокөліктердің классификациясы. Автокөлік транспортының жылжымалы құрамы пайдалану мақсатыпа қарай жүк тасымалдайтын құрамы, жолаушы тасымалдайтып құрамы және арнаулы автокөліктср құрамы болып бөлінеді. Автокөліктің жылжымалы құрамы жұмыс жасау қызметтеріне қарай: Жүк тасымалдайтын автокөліктерге: жүк автокөліктері, автокөлік - тартушы, тіркемелер және жартылай тіркемелер жатады. Жолаушылар тасымалдайтын автокөліктерге: жеңіл автокөліктер, автобустар, тіркеме мен жартылай тіркемелі автобустар, шағын автобустар жатады. Автокөліктер жаңа технологиямен  жасалған мықты және қуатты қозғалтқышпен жабдықталған, барлық жүйелерін сапалы қамтамасыз етеді.Автокөліктердің жылдамдығы жоғарылап, жүру және епін алу дәрежесі жоғарылатылды. Өзбекстанда шығарылатын Daewоо Nехіа автокөлігі екі түрлі қозғалтқышпен шығарылады. Көлемі 1.5 литр, қуаты 80 ат күш және көлемі 1.6 литр, қуаты 108 ат күшіне тең. Арнаулы автокөліктерге: өрт сөндіруші автокөліктер, автокөтергіштер, тез жәрдем,бетонараластырушы, цистерналар және Т.б. жатады. Жүк автокөліктері толық салмағы бойынша жеті класқа бөлінеді:  класс ( 1,2) тоннаға дейін класс (1,3-2) тоннаға дейін класс ( 2,1 - 8,0) тоннаға дейін класс ( 9,0 - 14) тоннаға дейін класс ( 15 - 20) тоннаға дейін класс (21 -40) тоннаға дейін класс ( 40 тоннадан жоғары) Автокөліктің өздігінен түсіретін бортты кузовымен жабдықталған түріне автосамосвал деп атайды. Автокөлік тіркемелермен немесе жартылай тіркемемен жабдықталса., оған автокөлік тартушы деп атайды. Автокөлік бірнеше тіркемелермен жұмыс жасаса, мұны автопоезд деп атайды. Жеңіл автокөліктер қозғалтқышындағы цилиндрдің жұмыс көлеміне қарай (литр) мына сыныптарға бөлінеді: Ең төменгі 1,2 л дейін Төменгі (1,3-3,5) л Орташа (1,9-3,5) л Жоғары (3,5 л-ден жоғары) Кузов – тасымалданатын жүкті орналастыруға арналған. Жеңіл автокөліктердің және автобустың кузовына жүргізуші мен жолаушылар жайғасады. Жүк автокөліктердің кузовы жүкке арналған платформадан (жүк кузовы) және жүргізуші кабинасынан тұрады. |