Лекция 7 Блшек несие беру процесін йымдастыру арастырылатын негізгі сратар мен ысаша мазмны
 Скачать 17.25 Kb.
|
|
Лекция №7 Бөлшек несие беру процесін ұйымдастыру Қарастырылатын негізгі сұрақтар мен қысқаша мазмұны: Несие беру туралы шешім қабылдау Жеке тұлғаларды несиелеу процесінің ерекшеліктері Кепілдегеніміз қарыз алушы кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені орындамаған жағдайда несие беруші (кепіл ұстаушы) кепілге берілген мүлік құнынан өзінің талаптарының орындалуына құқы болатын міндеттемелердің орындалу тәсілі. Ол үшін несие берушіге сотқа жүгінудің қажеті жоқ. Қарыз алушы міндеттемелерін орындамағанда несие берушінің кепілге қойылған мүлікті өткізуге соттан тыс құқығы бар. Кепіл беруші мен кепіл ұстаушы кепілдік құқықтық қатынастар жақтары болып табылады. Кепіл беруші кепілге берілген мүліктің иесі немесе мүлікті толық басқара алатын (иемдену, қолдану және басқару құқығы) тұлға. Кепіл ұстаушы кепіл берушіге қарыз берген жеке тұлға немесе ұйым және оның кепіл беруші міндеттемелері орындалмаған жағдайда мүлікті иемденуге құқы бар. Кепіл мүлкінің берілуі (берілусіз) Кез-келген мүлік кепілге беріледі, заттар және мүліктік құқықтар (талаптар). Алименттер және адам өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянға байланысты талаптар, сонымен қатар заңмен тыйым салынған құқықтар кепілге алынбайды. Кепіл зат екі критерийге сәйкес келуі керек: 1 – құпталуы, кепілдің сапасы және кепілзаттың сақталуына бақылау жасау мүмкіндігі, 2 – жеткіліктігі. Кепіл затқа келесі талаптар қойылады: 1 – кепілзатқа жеке меншік құқы, 2 – басқа тұлғалардың талаптарының болмауы, 3 – сапасының сәйкес келуі, 4 – санының жеткіліктігі, 5 – заңды рәсімделуі. Нақты кепіл ретінде тұтас кәсіпорындар (немесе өндірістік кешен) , негізгі қорлар (ғимарат, құрылғылар және жабдықтар), тауарлы-материалдық құндылықтар, тауарлы-көліктік құжаттар (теміржол құжаттары, коносаменттер, варранттар, қоймалық куәліктер, келісімдер), валюталық құралдар, бағалы қағаздар(акциялар, облигациялар және т.б). Кепіл зат ретінде тез бұзылатын шикізат, аяқталмаған өндіріс, тамақ өнімдері, тұтынушылар тарапынан сұранысы жоқ тауарлы-материалдық құндылықтар қолданылмайды. Кепілдің екі негізгі түрлері: 1 – кепіл зат кепіл берушіде, яғни қарыз алушыда қалатын кепіл, 2 – кепіл зат кепіл ұстаушыға басқаруға берілетін кепіл(кепілсалым). Аталған екі түрлер қосылып аралас кепіл пайда болады. 10-сурет. Кепіл түрлері Мүлік кепіл берушіде қалатын кепіл түрі кепіл берушіге кепіл затпен иемденуге және қолдануңа мүмкіндік береді. Бұл жағдайда кепіл беруші кепілзатты оның толық құнына өзінің есебінен сақтандыру керек, оның сақталу шараларын орындау керек және қажет болған жағдайда кепіл ұстаушыға кепілзаттың жалға берілгенін айту керек (келісімшартта ескерілген жағдайда). Сызбада көрсетілгендей, кепілзат кепіл берушіде қалатын кепілдің бірнеше түрлері бар – айналымдағы тауарлар кепілі, қайта өңдеудегі тауарлар кепілі және жылжымайтын мүлік кепілі (ипотека). Айналымдағы тауарлар кепілі қарыз алушыға кепілге қойылған бағалықтарды қарыздың белгілі бөлігі өтелгенде сатуға немесе сапасы бірдей тауарлармен ауыстыруға құқық береді. Қарыз алушы бағалықтардың есебі мен сақталуына толық жауапты. Қайта өңдеудегі тауарлар қарыз алушыға өзінің өндірісіндегі кепілге қойылған шикізатты, материалдарды, жартылай фабрикаттарды қайта өңдеуге мүмкіндік береді, бірақ кепіл құқы жасалған жартылай фабрикаттарға, аяқталмаған өндіріске, дайын өнімге және жөнелтілген тауарларға кепіл құқығының қатысы бар. Жылжымайтын мүлік кепілі (ипотека) мүліктің кепіл берушіде немесе үшінші тұлғада иеленуде және қолдануда болатынын білдіреді. Ипотека заты ретінде құрылыстар, пәтерлер, ғимараттар, жер телімдері немесе жерді пайдалану құқығы алынады. Банк кепіл затының нақты бар болуын, көлемін, жағдайын, сақтау шарттарын тексереді. Кепіл зат жоғалғанда және кепіл беруші оны басқа мүлікпен ауыстырудан бас тартатын болса, кепіл ұстаушы міндеттердің мерзімінен бұрын орындалуын талап етуге құқылы. Кепіл құқы келесі жағдайларда тоқтатылады: 1 – кепілмен қамтамасыз етілген міндеттеменің аяқталуы, 2 – кепілге берілген мүліктің жойылуы, 3 – кепілді ұстаушы кепілге қойылған затқа меншік құқын алуы, 4 – қарыз затына деген құқықтың тоқталуы. Негізінен кепілдің аяқталуы кепілзатпен қамтамасыз етілген міндеттеменің орындалуы болып табылады. Негізгі қарыздың орындалуы арнайы құжаттармен расталуы керек (несие берушінің қарызды алу қолхаты, кепілзатты қабылдау-тапсыру акті және т.б.). Міндеттеме толық орындалмаса, кепіл құқы оны орындап біткенше сақталады. Клиенттердің мүлкінің кепілі банктік несие қайтарылуын қамсыздандырудың кең тараған түрлерінің бірі. Мүлік кепілі кепіл туралы келісімшартпен рәсімделеді. Келісімге несие беруші мен қарыз алушы қолдарын қояды және қарыз алушы өзінің міндеттемелерін орындамаған жағдайда несие беруші өзінің талаптарын кепілге берілген заттың құны есебінен өтеуге құқылы. Кепіл механизмінің орындалу кезеңдері: – кепіл заттары мен түрлерін таңдау, – кепіл затын бағалау, – кепіл туралы келісім дайындау және оның орындалуы, – кепілге шара қолдану тәртібі. Несиелеудің негізгі кезеңдерінің бірі кепілзат ретіндегі меншікті бағалау. Мүлікті дұрыс бағалау өте маңызды. Жылжымайтын мүлікті бағалау өте қиын, себебі ол көптеген факторларға байланысты. Басқа белгілерін тура анықтау мүмкін емес. Бағалау процесі ғимараттың орналасу жерін, жағдайын жалпы қараудан және бағаланатын меншіктің ерекшеліктерін белгілеуден басталады. Содан кейін объектілерді қолдану жолдары талданады. Келесі кезең – құнды анықтау. Құнды анықтау жалпы жылжымайтын мүлік нарығына да, қарастырылып отырған меншікке де әсет ететін барлық факторлады ескере отырып жүргізіледі. Жылжымайтын мүлік құнын анықтауда негізгі үш әдіс қолданылады: – шығын әдісі, – табыс әдісі; – сатылымдарды тікелей салыстырмалы талдау әдісі. Үш әдісті қолданып бір объектінің үш түрлі құнын анықтауға болады. Ары қарай салыстырмалы талдау арқылы қолданылған әр әдістің артықшылықтары мен кемшіліктерін тауып, объектінің қорытынды бағасын табуға болады. Енді аталған әдістерді қарастырамыз. Айта кететін жағдай, төмендегі дәстүрлі процедуралар қазақстандық жылжымайтын мүлік нарығының ерекшеліктеріне байланысты бағалау процесінде аздап өзгертілді. 1. Шығын әдісіинвестордың жылжымайтын мүлікті иемдену мүмкіндіктерін зерттейді Бұл әдіс объективті нәтижелерге әкеледі, егер объектінің құны мен тозуы жылжымайтын мүлік нарығындағы сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдігі жағдайында дұрыс анықталса. Шығынды әдіс ғимараттың тозуын шегергендегі қалпына келтіру құнының бағасын көрсетеді. Осы әдістегі бағалау процедурасының негізгі кезеңдері: – Жерді тұрақты қолдану құқының есебі немесе қалалық жер комитетінің актін қоса жер телімінің сатып алу - сату келісімі. – Жаңа ғимарат пен құрылғылар тұрғызу құнының есебі, қалпына келтіру құнын алу. – Ғимараттың физикалық және моральдық тозуының көлемін анықтау. – Ғимараттың нақты құнын алу үшін қалпына келтіру құнын тозу сомасына азайту. – Ғимараттың есептелген құнына жердің құнын қосу. Ғимараттардың құрылыс құнын есептеуге негіз ретінде дайын үйлер, кеңселер, пәтерлер, қонақ үйлер, дүкендер және өнеркәсіп ғимараттарының ағымды бағалары; құрылыс объектісін қабылдау туралы мемлекеттік актілер; жобалық-сметалық құжаттар. Қолдану процесінде ғимараттар мен құрылғылар тозып, жылдар өткен сайын олардың құны төмендейді. Бағалау кезінде олардың қалдықты құнын анықтау керек болады, яғни қалпына келтіру құнынан тозуын шегеру керек. Ғимараттың тозуына көптеген факторлар әсер етеді: климаттық өзгерістер, жөндеу жұмыстарының жиілігі мен сапасы, өндірістік сілкіністер және т.б. Бағалау тәжірибесінде тозудың екі түрі бар: физикалық тозу және функционалды (моральды) тозу. Физикалық тозу объектіні қолдану процесінде оның физикалық мүмкіндіктерінің төмендеуі. Бұндай тозуға ғимараттар, құрылғылар, машиналар мен жарақтар және басқа материалдық активтер бейім. Физикалық тозу ұлғайған сайын объекті шекті жағдайға жетіп, оны жөндеуге немесе толық қолданыстан шығаруға тура келеді. Жөндеу жүргізу кезінде тозудың бір бөлігін жойылады, сондықтан тозу жойылатын және жойылмайтын болып бөлінеді. Физикалық тозу белгілерін негізінен қарап тексеру тәсілімен байқайды. Өзін-өзі тексеру сұрақтары 1. Несиені «қайтару» және «қамтамасыз ету» түсініктеріне анықтама беріңіз. 2. Кепілзат және кепілгерлікке қандай ерекшеліктер тән. 3. Несиені сақтандыру ерекшеліктерін қарастырыңыз. 4. Цессия және оның түрлеріне сипаттама беріңіз. |