Лекция_5_каз. Лекция Электр корреляция дісі
 Скачать 1.35 Mb.
|
|
Лекция_5. Электр корреляция әдісі Электр корреляция әдісі (МЭК) Свердловск тау-кен институтінде профессор А. К. Козыринмен ұсынған. МЭК-ті екі түрде қолданады – ұңғымалық және іздеу-карта (картировочный) жасау. Ұңғымалық түрінің негізгі пайдалану саласы – әр түрлі ұңғылардағы рудалық интервалдарын бір бірімен байланыстыру, іздеу-карта жасаудың – үңғыма аралығындағы өткізгіштерді іздеу және борпылдақ тау жыныстардың астында геоэлектр біртекті еместіктерді карталау. 5.1 Әдістің физикалық негіздері МЭК-тің ұңғымалық вариантінің мағынасы 5.1 суретінде көрсетілген.  5.1-сурет —С-1 және С-2 ұңғымаларындағы кен кесінділерінің электр байланысы бар (а) және ол болмаған жағдайда (b) МЭК ұңғыма нұсқасындағы өлшеулер мен потенциал қисықтарының сұлбасы С-1 ұңғымадағы рудалық (өткізгіш) интервалына ток көзінің "+" арқылы А токты электродты қосады. Екінші В электродты үлкен қашықтықта (шексіздікте) орнатады. Рудалық интервалды өткен көрші С-2 ұнғымасы бойымен М электродының орынын ауыстырып, М және С-2 ұңғымасының ауызына жақын және жер бетінде орнатылған N электрод арасындағы потенциал айырмасын өлшейді. Егер екі ұңғымадағы рудалық интервалдар арасында электр байланысы болса, онда ток жақсы өткізгіш бойынша заряд беретін С-1 ұңғымасынан зерттелетін С-2 ұңғымасына қарай таралып, рудалық интервалда потенциал максимумын тудырады (а қисығы). Егер электр байланыс болмаса және ұңғылар арасындағы орта біртекті және изотропты болса, онда максималды потенциал мәні М электроды А ток көзіне ең жақын орналасқан жерде, яғни OП нүктесінде, байқалады. ОП – заряд нүктесінен зерттелетін ұңғыма өсіне түсірілген перпендикуляр табаны (б қисығы). Осылайша, руда интервалдарын байланыстыру немесе анықтаудың негізгі критериі ретінде корреляциялық қисықтың потенциал максимумының ОП нүктесінен зерттеліп жатқан ұңғымадағы рудалық интервалына ауысуы болып табылады. МЭК-тің іздеу-карталау вариантында А токты электродты ұңғыма ауызынан өтетін сәулелерде және одан әр түрлі қашықтықта жер бетінде орналастырып, потенциал өлшеулерін ұңғымалық вариантқа ұқсас жасайды (Сурет 5.2, а).
5.2 Интерпретация және нәтижелерді көрсету түрлері МЭК деректерін интерпретация процесі геометриялық принциптерге негізделген, атап айтқанда: зерттелетін ұңғымалардың осьтерінің өзара орналасуын, заряд нүктелері мен ОП перпендикулярларының табандарын, сондай-ақ потенциал қисықтарындағы максимум, минимум нүктелерін және тең мәндердің аудандарын талдау. Зерттелетін ұңғыма зарядталған өткізгіштікпен қиылысу нүктелерінде МЭК қисықтарындағы потенциал максимумдары қалыптасады (сурет 5.1). Өткізгіштің жоғары қасиеттерінде оның үстінде потенциалдың мәні бірдей аландары пайда болады, себебі осындай жағдайда өткізгіштің барлық қалыңдығында потенциалдың орташаланған мәні қалыптасады. Зерттелетін ұңғыма зарядталған өткізгіштікпен қиылыспаса да потенциал максимумы пайда болуы мүмкін, егер ұңғыма жақсы өткізгіштік әсерінен токтің эмиссия зонасында орналасқан болса (сурет 5.3, С-4 ұңғыма).  5.3 сурет – Ағып кету және ток эмиссиясы аймағында потенциал қисықтарының қалыптасуы Термоэлектрондық эмиссия – қатты денеден, металдан және жартылай өткізгіштерден жоғары температураға дейін қызған кезде бос кеңістікке электрондардың сәулеленуі. Потенциал максимумның болуы заряд пен зерттелетін ұңғыманың арасында жақсы өткізгіштің орналасқанын немесе ұңғыманың жанында зарядталған өткізгіштің ұшы бар екенін көрсетеді. Өткізгіштің ұңғыдан қашықтығын анықтау үшін геометриялық интерпретациялау әдістері жасалған. Корреляциялық қисықтардың өте маңызды ерекшелікпен минимум нүктелері болып табылады. Олар өткізгіштікке токтың ағып келу зоналарында пайда болады (5.3 суреттегі С-2 ұңғымасы). Токтың ағып келу құбылысы руда интервалымен байланысы жоқ және заряд нүктесіне ең жақын орналасқан өткізгіш орындарында бақыланады. 5.3 суретке сәйкес, ток сызықтары өткішгішке өтіп жатқан секілді қисайяды. Потенциал изосызықтары ток сызытарына перпендикуляр болғандықтан, өткізгіштің үстінде потенциалдың минимумы пайда болады. Осылайша, корреляция қисығында минимумның болуы, біріншіден, зерттелетін ұңғымадағы өткізгіштің зарядпен электр байланысының жоқтығын және екіншіден, бұл өткізгіштің зарядқа қарама-қарсы бағытта созылып жатқанын көрсетеді. МЭК бақылауларының нәтижелері корреляциялық схемалар, корреляция профильдері және корреляция осьтерінің пландары ретінде көрсетіледі. Корреляциялық схемалар рельефті ескере отырып құрастырылады. Кен интервалдары бар ұңғымалардың түзетілген осьтері, геологиялық бағаналары және олардың КС диаграммалары алынады, заряд нүктелері мен МЭК қисықтары турғызылады (5.4-сурет).
Максимумның руда интервалының ортасынан оның жабынына ауысуын шоғырдың ілулі жағындағы (в висячем боку залежи) кеннің электр өткізгіштігінің жоғары болуына байланысты. Осы заряд нүктесінде С-402 ұңғымасында максимумы руда интервалынан едәуір жоғары орналасқан максимумы бар 1б потенциал қисығы бақыланады. Бұл жағдай осы руда интервалының С-352 және С-399 ұңғымаларымен қиылысатын дене арасында электрлік байланыстың жоқтығын көрсетеді. Профильдің батыс бөлігінде бұрғыланған С-395 ұңғымасында осы заряд нүктесінде 1c потенциал қисығы тіркелген, оның максимумы руда интервалынан айтарлықтай төмен орналасқан. Бұл максимум зарядталған өткізгіштің жоғарғы ұшының ток эмиссиясының әсерінен қалыптасады. С-395 және С-352 ұңғымаларында кен байланысының жоқтығы туралы қорытынды С-395 ұңғымасының кенінде орнатылған ЗП-2 зарядымен расталады. С-352 ұңғымасындағы 2 потенциал қисығы бойынша бұл зарядпен потенциалдың максимумы кеннің үстінде емес, заряд нүктесінен зерттелетін С-352 ұңғымасының осіне түсірілген перпендикуляр негізінде орналасады. 5.5-суреттегі кен денелерінің контурлары электр корреляция нәтижелерін ескере отырып салынған. Тағы бір МЭК нәтижесі 5.6 суретте көрсетілген.  6.6-сурет – Орта Оралдың мыс колчеданы кен орындарының біріне электрлік корреляция әдісінің нәтижелері (А.К. Козырин бойынша) Корреляциялық профильдер – бұл кез-келген профиль бойымен сызылған әдеттегі геологиялық және геофизикалық қималар. Оларда ұңғымаларды каротаж жасау нәтижелері сызылған, біздің жағдайымызда МЭК өлшеулері. Олар МЭК зерттеген барлық ұңғымалар бір учаскеде жатқан жағдайда құрастырылады.  1 профиль бойынша корреляция сұлбасы Корреляциялық осьтердің пландары МЭК нәтижелерін көлденең жазықтықта бейнелейді. Ұңғыма сағалары планда көрсетіліп, олардың арасында көрсеткі түріндегі корреляциялық осьтер сызылады. Көрсеткі бағыты заряд нүктесі қай ұңғымада орналасқанын көрсетеді. Қара көрсеткілер (стрелки) электр байланысының бар болуын, ал пунктир көрсеткілері – оның жоқтығын көрсетеді. Осы нәтижелерді ескере отырып, кен денелерінің контурлары планда сызылады. Корреляциялық осьтер планының мысалы 5.6 суретте көрсетілген.
Бақылау сұрақтары 1. МЭК іздеу және карталау нұсқасы не үшін арналған? 2. Электр корреляция әдісінің ұңғылық нұсқасының мақсаты қандай? 3. Корреляциялық ұңғымалардағы кен кесінділерін байланыстыру белгісін атаңыз. 4. Корреляция қисығында потенциалдық минимумның болуы нені көрсетеді? 5. МЭК нәтижелері қалай ұсынылған? | ||||||||||
