Документ культурология. Мдениет тілі тсінігі
 Скачать 18.57 Kb.
|
|
Мәдениет тілі түсінігі Мәдениет тілі кең мағынада адамдарға бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, мәдениет кеңістігінде шарлауға мүмкіндік беретін құралдар, формалар, белгілер, мәтіндер деп түсіндіреді. Мәдениет тілі - шындықты түсінудің әмбебап формасы, оған «жаңадан пайда болған немесе бұрыннан бар барлық идеялар, қабылдаулар, ұғымдар, бейнелер және басқа да мағыналық құрылымдар (мағынаның тасымалдаушылары) де айналысады. Мәдениет тіліндегі кейіпкерлер жиынтығы (алфавит, сөздік қоры) және олардың тіркесу ережелері (грамматика, синтаксис) әрқашан ақырлы, демек, шындық пен мағынаның құбылыстарының алуан түрлілігіне қатысты шектеулі. Демек, тілдегі мағынаның шоғырлануы, оның мағынасы формализацияны ғана емес, сонымен қатар метафоралануды, белгілі бір бұрмалануды, таңбаланғанға гравитацияны білдіреді. Бұл жағдай ақпаратты бір тілден екінші тілге «аудару» кезінде қиындайды, ал бұрмалау неғұрлым маңызды болса, бұл тілдердің мағыналық принциптері соғұрлым өзгеше болады. Мәдениет тіліні экспрессивті құралдарының әртүрлілігі, демек, олардың мағыналық принциптері олардың "аударылатындығы " мен " басымдығы " мәселелерін өте қиын етеді. Мәдениет тілінің қызмет етуінің тағы бір маңызды аспектісі - түсіну. Мәдениет артефактілер әлемі ретінде Мәдениеттің практикалық әлпетінде әртүрлі заттарды, әрекеттерді және оқиғаларды артефакты деп аталуы қабылданған. Бұлар нақтылы заттық өнім, жүріс-тұрыс актісі, әлеуметтік құрылым, ақпараттық хабарлар, немесе бағалау пікірлері түрінде бола алады. Бұлар өте ұсақ және мәдениеттің бөлінбейтін бірлігі. Тіптен адамның өзі артефактіге жатады, өйткені ол тек қана биологиялық тіршілік иесі болумен қатар, мәдениеттілі жан иесі. Кез-келген артефакті заттық немесе рухани мазмұн түрінде көрініп сипаттала алынады. Артефактінің материалдық формасы адам мен қоғамның мүмкіншіліктеріне байланысты пайдалылық сапасымен анықтала алады. Рухани мазмұн (мағына, мән) әртүрлі ойлардың айтылу қажеттілігіне, эстетикалық талғамына, әлеуметтік статусын белгілеуіне және т. б. байланысты. Артефактілер белгілі бір айқын бүтіндікті, жүйені құрайды, және соған байланысты: әйтеуір бір мәдениетте олардың бірі орталық орынға немесе фундаментальдық орынға ие болады және өзге біреулері — қосалқы немесе туынды орынға, ал қайсы біреулері глобальды немесе жергілікті мағынаға ие болады. Артефактілердің маңыздылық мөлшерлері тұрақты емес, олардың бағалануы келе-келе өзгере алады, мәдениетте сондықтан әр уақытта кейбір элементтер жойылып олардың орнына басқалары көрініп отырады. Кейбір мәдени жетістіктер өз мағынасын жоғалтады, олардың қолданылуы қысқарады, ал басқаларға сұраныстар жоғарылайды және өседі. Жасанды тілдер және олардың мәдениет дамуындағы рөлі Жасанды тілдерді екі үлкен топқа бөлуге болады. Бірінші топқа табиғи тілдердің негізінде (бірнеше тілдердің араласуы) пайда болған жасанды тілдер жатса, екінші топқа қолданбалы мақсатта арнайы міндеттерді шешу үшін қолданылатын жасанды тілдер жатады. Жасанды тілдердің жіктелуі төмендегідей болып келеді: Бағдарламалау тілі мен компьютерлік тіл — электронды есептеуіш машиналардың көмегімен ақпараттарды өңдеуге арналған тілдер. Ақпараттық тілдер — əртүрлі ақпараттық өңдеу жүйелерінде қолданылатын тілдер. Формализацияланған ғылым тілдері — математика, логика, химия жəне басқа ғылымдардың деректері мен теорияларын символикалық белгілеу тілдері. Көркем əдебиет, кино немесе ойын-сауық мақсатында жасалған жоқ тілдер. Ең танымалы: Дж. Толкин ойлап тапқан эльфий тіл немесе «Star Trek» фантастикалық сериялындағы клингон тілі т.б. Халықаралық көмекші тілдер — табиғи тілдер элементтерінен құрылған жəне ұлтаралық қарым- қатынасты жеңілдету негізінде ұсынылатын тілдер. Жасанды тілдердің ғылымда белең алған бірнеше түрі бар. Олар: волапюк, эсперанто, идо, новиаль, лингва франка нова, словио, универсалглот, оксиденталь т.б. Жасанды тілдердің ішінде ең көп тарағаны, адамдар көп қолданатыны — эсперанто. Бұл термин «кімде-кім үміттенетін болса» деген аударманы береді. Бұл тілді 1887 жылы варшавалық окулист- дəрігер Л.М. Заменгоф ойлап тапқан. Оған он жылдай уақыт жұмсады. Оның əмбебап тіл жасаудағы негізгі мақсаты кез келген жер шарындағы адамдардың бір-бірімен оңай қарым-қатынас жасауын көздеді. Ең алдымен эсперантоға «бір дыбыс — бір əріп» қағидаты тəн. |