Спикинг. 12.+Мінез+және+келбет. Мінез жне келбет Мінез адам баласыны ішкі жан дниесіні сырты крінісі деуге болады. Сондытан, лФараби бабамыз Мінез жанны айнасы
 Скачать 13.56 Kb.
|
|
Мінез және келбет Мінез – адам баласының ішкі жан дүниесінің сыртқы көрінісі деуге болады. Сондықтан, әл-Фараби бабамыз «Мінез – жанның айнасы» деген екен. Әдетте, біз адамдарға қарап мінезі жақсы екен немесе жаман екен деп баға беріп жатамыз. Жақсы мінезді адамдарға ақкөңіл, яғни үнемі көңілді жүретін, жайдары адамдарды жатқызамыз. Көбінесе олар ашуланбайды, қайрымды, мейрімді және сабырлы келеді. Мәселен, мінезі жақсы ұстаз оқушыға мүлдем дауыс көтеріп ұрыспайды. Ондай адамдардың ашуға беріліп айқайлағанын немесе қатты сөздер айтқанын естімейміз. Осыған қарап, қытай халқының «Үлкен өзендер ақырын ағады, ал ақылды адамдар ақырын сөйлейді» деген мақалы рас екен деген ойға қаласың. Кейде адамның өмір сүру стилі, тағдыры, қоғамдағы орны өз мінезіне байланысты сияқты. Мәселен, көптеген психологтар адамның мінез-құлқы оның өмір сүруін анықтап береді дейді. Яғни, мінезі ашық, ақкөңіл адамдар тез достасып, кез келген адамдармен жылдам дос болып кетсе, мінезі тұйық адамдар өзгелермен қарым-қатынасқа түсуі өте қиын. Әрине, «Бес саусақ бірдей емес» дегендей барлық адамдардың мінезі жақсы бола бермейді. Мінезі жаман адамдарды кекшіл, өзімшіл, қырсық, ашуланшақ ретінде байқауымызға болады. Ұлы Абайдың айтқан «адамды тәрбиелеуге, өзгертуге болмайды дегеннің тілін кесу қажет» деген сөзі адам мінезін кез келген жаста, кез келген жағдайда өзгертуге болатынын көрсетеді.Жақсы, жаман мінездің негізі неде? Бәрі ақылдан бастау алады дейді белгілі ресейлік теолог Александр Хакимов. Бхагавад Гитада «ақыл адамның ең жақын досы, әрі ең қатерлі дұшпаны, егер адам ақылын бағындыра алса, ол оның ең жақын досына айналады, ал бағынбаған ақыл адамның ең қатерлі дұшпаны болады» деп айтылған. Индустарда «ақылды таңертең жүз рет басынан таяқпен ұр, кешкілік жүз рет кебіспен ұр» деген нақыл бар екен. Яғни, ақылды үнемі қатаң бақылауда ұстап, дегеніңе көндіру қажет. Жаман мінездің қалыптасуында ақыл қандай рөл атқарады? Бетінен сөз асырмай, кім көрінгенге ұсақ-түйек үшін тиісіп, жанжалдаса кетуге даяр тұратын адамға ақылы айтады: «басыңнан сөз асырма, әйтпесе жұрт мойныңа мініп алады, ә десе, мә деп жағасынан ал, сонда сені сыйлайтын болады» дейді. Ал бүгінгі шаруасын үнемі ертеңге қалдырып жүретін жалқауға ақылы «өмір алда, ертең де үлгіресің, асығып қайтесің, бүгін демал» деп алдарқатады. Ертеңіне ол тағы да осындай уәжбен, шаруаны кейінге ысыра салады.Кейбір адамдар – ата-анасын, туғандарын, бала шағасын алдап, жаман жүріс жасаудың теріс қылық екенін іштей сезінгенмен, ақылы оны былай деп алдарқатады: «өмір адамға бір-ақ рет беріледі, сондықтан өмірде бәрінің дәмін татып, күліп-ойнап, қызық көріп қалу керек».Ақыл осылайша, адамның бойындағы жаман мінездің өз дегенін істетіп, теріс жолға салуын әрдайым адвокатша ақтап, жаман әрекетті онан әрі жалғастыруға мәжбүрлейді. Тапсырма. Мәтінді түсініп оқып аударыңыз (ауызша). Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз (жазбаша). Мінез дегеніміз не? Мінез – адам баласының ішкі жан дүниесінің сыртқы көрінісі деуге болады. Адамның мінезі қайда және қалай танылады? Мінез – жанның айнасы.Бұл біздің мінез-құлқымыз адамдарға көрсететін жанымыз екенін білдіреді.Әр адамның мінез-құлқы бар.Менің ойымша, бұл әрқайсымыздың жанымызда жасырылған. Мінез-құлық адамдардың қарым-қатынасына әсер ете ме? Әдетте, біз адамдарға қарап мінезі жақсы екен немесе жаман екен деп баға беріп жатамыз.Жақсы мінезді адамдарға ақкөңіл, яғни үнемі көңілді жүретін, жайдары адамдарды жатқызамыз. Адам өз мінезін өзгерте ала ма? Қалай? Ұлы Абайдың айтқан «адамды тәрбиелеуге, өзгертуге болмайды дегеннің тілін кесу қажет» деген сөзі адам мінезін кез келген жаста, кез келген жағдайда өзгертуге болатынын көрсетеді. Өзіңді қандай адамдардың қатарына жатқызар едің? Өз мінезіңді сипаттап жаз. Менің ойымша, менің мінезім жақсы.Мен әрқашан адамдарға мейірімді және ақкөңіл болуға тырысамын.Мен өте ортақпын бұл маған тез достар табуға көмектеседі. 2-Тапсырма. Төменде берілген өсиет әңгімелерді оқы, әрқайсысынан түйген ойыңды жаз. Өз ойыңды орыс не қазақ тілінде жеткізуге болады. 1) Бір адам Ұстазға келіп: «Мен Адамзатты, бүкіл әлемді шын беріліп сүйгім келеді, маған соның жолын көрсетіңізші» депті. Ұстаз одан: «Сен бір адамды шын беріліп сүйіп көрдің бе?» деп сұрапты. «Бұл мені қызықтырмайды, маған күллі адамзатқа барар жолды көрсетіңіз» дейді ол. Ұстаз: «Бұл жол сен үшін жабық. Сен әуелі бір адамды сүйе білуге тиіссің. Бір адамға, яғни ең жақыныңа деген махаббат – алғашқы баспалдақ. Алғашқы баспалдақты баспай жоғарғы сатыға қалай шықпақсың. Адамзат, бүкіл әлем – бұл жолдағы ең соңғы саты» деп жауап берген екен. (Өсиет әңгіме). (кем дегенде 40-50 сөз) Бұл мәтін бір нәрсені бастау қаншалықты маңызды екенін айтады.Адам бәрін бірден біле алмайды, ол үшін кем дегенде бәрінің негіздерін білу керек. Бұл әңгімедегі мұғалім ең жақсы кеңес беретін кеңесші рөлін атқарады. 2) Бір кісі баласымен тауда серуендеп жүр еді, баласы шалынып құлап түседі. Ауырған жері жанына батқандықтан «А-а-а!» деп айқайлап жібереді. Жандарындағы таудан «А-а-а!» деген дауыс естілгенінде бала таңқалады. Еш нәрсені түсінбеген бала: «Сен кімсің?» деп айқайлайды. Алған жауабы тағы да: «Сен кімсің?» болып келеді. Бұл жауапқа ашуланып: «Сен қорқақсың!..» деп айқайлайды. Таудан келген дауыс «Сен қорқақсың!» деп жауап береді. Бала әкесінен: «Әке бұл не?» – деп сұрайды. Әкесі: «Балам тыңда да, үйрен!» деді де, тауға қарап: «Мен саған қайран қалдым!» деп айқайлайды. Қайтқан жауаптағы да: «Мен саған қайран қалдым!» деп келеді. Әкесі қайтадан айқайлайды: «Сен өте әдемісің!..» Жауапта: «Сен өте әдемісің» болып келеді. Бала қатты таңқалады, бірақ әлі не болғанын түсінбейді. Әкес іоған: «Балам, адамдар мұны «жаңғырық» деп атайды, бірақ негізінде бұл өмір. Өмір әрқашан сенің бергендеріңді өзіңе қайтарады. Өмір – жасаған ісіміздің айнасы. Өзіңді өзгелер жақсы көрсін десең, алдымен өзің жақсы көр! Саған өзгелер жақсы көз қараста болуын қаласаң, өзің басқалар мен жақсы қарым-қатынаста бол! Адамдардан құрмет көргің келсе, адамдарды өзің құрметте! Адамдардың сабырлы болуын қаласаң, сен де сабырлы болуды үйрен! Бұл қағида өмірдің барлық кезеңі үшін бірдей. Өмір кездейсоқтық нәрсе емес, жасаған әрекеттеріміздің айнадан кері шағылысуы ғана». (Өсиет әңгіме). (кем дегенде 50-60 сөз) Бұл оқиғаның мәні-адамдарға бумерангтың белгілі бір қағидасы бар екенін жеткізу.Бұл дегеніміз, бәрі сізге қайта оралады.Бұл шынымен де солай.Олар сізге қайтып келуі үшін әрқашан жақсы ниет болуы керек. 3-Тапсырма. А) Берілген сын есімдерді аудармасымен бірге екі бағанға бөліп жазыңыз, жұрнақарын белгілеңіз. Жаңа сөздерді жаттап алыңыз. ҮЛГІ:
Сабырлы, ашуланшақ, қатал, өзімшіл, тәкаппар, кешірімді, тентек, ұқыпты, дөрекі, мақтаншақ, жауапты, ызақор, шыдамсыз, ынталы, әдепті, сотқар, қайырымды, салақ, сенімді, еріншек, қыдырымпаз, шыншыл, сылтаушыл, батыл, немқұрайлы, жомарт, қатыгез, сенімсіз, еңбекқор, кішіпейіл, тойымсыз, сыпайы, дөрекі, адал, қорқақ, опасыз, батыл, екіжүзді, шыншыл, өтірікші, мақтаншақ, әділ, шыдамды, жігерсіз, сараң. Б) Жазылған сөздердің орнына орысша баламасын тауып сәйкестендіріп жазыңыз. Рахмет Спасибо Жолыңыз болсын! Счастливого пути! Оқасы жоқ! Ничего (это было не сложно)! Жарайсың! Молодец! Құрметтеу! Уважать Ғафу етіңіз! Простите! 8. Аударыңыз (жазбаша). Есте сақтаңыз! Ұлы ойшыл Абай адамның өсіп, жетілуіндегі тәрбиенің рөліне ерекше тоқтала келе, өзінің он тоғызыншы қара сөзінде “Адам баласы туа сала есті болмайды. Естіп, көріп, ұстап, татып, естілердің айтқандарын есте сақтап қана естілер қатарында болады. Естіген нәрсені есте сақтау, ғибрат алу ғана есті етеді”,-деп ақыл-естің тәрбиенің жемісі арқылы жетілетінін ғылыми тұрғыда дәлелдеп береді. Великий мыслитель Абай, особо подчеркивая роль воспитания в взрослении и совершенствовании человека, в своем девятнадцатом слове назидания сказал: "человек не может родить ребенка. Слышишь, видишь, ловишь, пробуешь, слышишь, слышишь, слышишь, слышишь, слышишь, слышишь, слышишь, слышишь, слышишь, слышишь, слышишь. То, что мы слышим, это только память, знание", - научно доказывает, что ум совершенствуется через плод воспитания. Жаттығу жұмысы № 1 - Жаттығу Көп нүктенің орнына тиісті қосымшаны қойып көшіріңдер де, олардың қандай жұрнақ екенін анықтаңдар. Сөйлемдерді орыс тіліне аудар. Жаңа сөздерді жатта. Өзіңе тапсырылған міндетті қайталап айтқыз...й істеуге әрекеттен. 2. От саба..., отпен ойна... . 3. Жолда түсіп қалған нанды көрсең, адам бас...йтын жерге алып қой. 4. Аузыңды аңқитып ашып есіне... . 5. Біреуге жауап бергенде, таңдайыңды қағып, басыңды шайқа ... . 6. Ақыл аз...йды, білім тоз...йды. 7. Өнер білсең , өл...йсің. 8. Жауға жалын..., досқа тарыл... . 10. Кемтар адамға күл... , оларды келеке ет... . («Балдырған » журналынан.) 1)Негізі әркімнің өз мінезі бар. Бұл адамның өзін қалай ұстайтынының ерекше белгісі. 2) Адамның сыртқы келбетіне, киіну мәнеріне мән беру, қолжазбасын және басқа да сыртқы белгілерін зерттеу арқылы оның мінезін білуге болады. 3) Бұл қарым-қатынастың бар-жоғына байланысты. Мінез – мінез-құлық, өз білгенінше өмір сүр (білу және түсіну). 4) Әрбір адамның өмірінде ол өзін дұрыс ұстамады, содан кейін өкінетін жағдайлар болады. Дегенмен, сіз өзіңіздің эмоцияларыңыз бен мінез-құлқыңызды басқаруды үйрене аласыз. 5) Мен жақсы адаммын деп ойлаймын. Менің кемшіліктерім бар, бірақ мен оларды түзеткім келеді Менің ойымша, адам ең алдымен өзін жақсы көруге тырысуы керек, содан кейін ол басқа адамдарды жақсы көруі керек.Сен мейірімді бола алмайсың, бірақ сонымен бірге ешкімді де жақсы көрмейсің. Жасаған ісің міндетті түрде өзіңе оралады, жақсылық жасаған адам тек жақсы хабар алады, адамды жаман сезінген адам тек жаман хабар алады. |