|
|
Негзг ережелер
1
Тарау
  1. PrintБағдарламаны жобалау  Негıзгı ережелер
функциясы Python бағдарламасында шығыс деректерıн
ATBI
экранға шығару үшıн қолданылады. Функция - бұл белгıлı бıр операцияны орындайтын алдын-ала жазылған кодтың бөлıгı. Мүмкıн, ең негıзгı кıрıстıрıлген функция- бұл экранда шығуды көрсететıн print басып шығару функциясы. Мұнда print функциясын орындайтын нұсқаулықтың мысалы келтıрıлген: print('Сәлем Әлем!') Егер сıз осы нұсқаулықты терıп, интерактивтı режимде пернесıн бассаңыз, экранда 'Сәлем Әлем!' хабарламасы шығады.
 > > > > > > print ('Сәлем Әлем!')
Сәлем Әлем!
>>>
Бағдарламашылар функцияны орындаған кезде, олар функцияны шақырамыз дейдı. Print функциясы шақырылған кезде print сөзı, содан кейıн жақша жұбы терıледı. Жақшаның ıшıнде аргумент терıледı, яғни экранға шығару қажет деректер. Алдыңғы мысалда дәлел 'Сәлем, Әлем!'. Осы нұсқаулықты орындау кезıнде тырнақшалардың таңбалары көрсетıлмейтıнıн ескерıңıз. Тырнақша таңбалары сıз көрсеткıңıз келетıн мәтıннıң басы мен соңын ғана көрсетедı.
бағдарламасында орындайтын қорытынды нәтижесı бар код ұсынылған. (Кıтапта бағдарламаны басып шығаруда пайда болатын жол нөмıрлерı бағдарламаның бөлıгı емес. Жол нөмıрлерı бағдарламаның бөлıктерıне сıлтеме жасау үшıн экспозиция барысында қолданылады.)
*Бұл бағдарламадағы нұсқаулар бағдарламада жоғарыдан төменге қарай пайда болатын ретпен орындалатынын түсıну маңызды. Бұл бағдарламаны орындау кезıнде бıрıншı нұсқаулық, одан кейıн екıншı нұсқаулық, содан кейıн үшıншı нұсқаулық орындалады.
Жол деректерı және жол литералдары
Бағдарламалар әрдайым деректердıң қандай да бıр түрıмен жұмыс ıстейдı. Мысалы, 2.1 бағдарламасында берıлген деректердıң үш бөлıгı қолданылады:
'Armanay' 'Baitursynov street '
'Shymkent , Kazakhstan'
Бұл деректер бөлıктерı таңбалар тıзбегı болып табылады. Бағдарламалау тұрғысынан деректер ретıнде пайдаланылатын таңбалар тıзбегı немесе жол мәнı немесе жай жол деп аталады. Бағдарламаның жұмыс кодында таңбалар тıзбегı пайда болған кезде оны жол литералы деп атайды. Python бағдарламалық кодында жол литералдары тырнақша белгıлерıмен қоршалуы керек. Жоғарыда айтылғандай, тырнақша белгıлерı жол деректерıнıң қай жерде басталып, қай жерде аяқталатынын белгıлейдı.
Python-да жол литералдарын бıр тырнақшаға (') немесе қос тырнақшаға (") қосуға болады. 2.1 бағдарламасындағы жол литералдары бıр тырнақшаға алынған, бıрақ бұл бағдарлама кодын
бағдарламасында көрсетıлгендей жазуға болады.
Егер жол литералында бıр тырнақша (апостроф) болуы қажет болса, онда жол литералын қос тырнақшаға алуға болады. Мысалы, 2.3 бағдарламасы апострофтарды қамтитын екı жолды басып шығарады.
Сол сияқты, ıшıнде қос тырнақшалар бар жол литералын бıр тырнақшаға алуға болады (бағдарлама 2.4).
Python жол литералдарын үш тырнақшаға (" " "немесе' ' ') қоюға мүмкıндıк бередı. Ішıнде үш тырнақшаға салынған жолдар бıр және қос тырнақшаларды қамтуы мүмкıн.
print("""О'Генридің әңгімелерінің орнына бүгін мен "Гамлетті" оқимын.""")
Бұл нұсқаулық басып шығарады:
Үштıк тырнақшалар бıр және қос тырнақшаларды қолдануға болмайтын көп жолды жол деректерıн қорытындылау үшıн қолданылады. Мысалы:
print("""Bir Eki
Ush""")
Бұл нұсқаулық басып шығарады:
 Бақылау нүктесı
Сıздıң атыңызды көрсететıн программа жазыңыз.
Төмендегı мәтıндı көрсететıн программа жазыңыз: Python - ең жақсы бағдарламау тıлı!
Төмендегı мәтıндı көрсететıн программа жазыңыз: Мысық "мияу"дедı.
Түсıнıктемелер - бұл бағдарламаның жолдарын немесе оның бөлıмдерıн құжаттайтын сипаттамалық түсıнıктемелер. Түсıнıктемелер бағдарламаның бөлıгı болып табылады, бıрақ Python аудармашысы оларды елемейдı. Олар бастапқы кодты оқи алатын адамдарға арналған.
Түсıнıктемелер- бұл бағдарламаның әртүрлı бөлıктерıнде орналастырылған және бағдарламаның осы бөлıктерıнıң қалай жұмыс ıстейтıнıн түсıндıретıн қысқа жазбалар. Түсıнıктемелер бағдарламаның маңызды бөлıгı болғанымен, Python аудармашысы оларды елемейдı. Түсıнıктемелер бағдарламалық кодты оқитын кез келген адамға арналған және компьютерге арналмаған.
Python - да түсıнıктеме тор - # белгıсıнен басталады. Python аудармашысы # таңбасын көргенде, ол сол таңба мен код жолының соңы арасындағы барлық нәрсенı елемейдı.
Мысалы, 2.5 бағдарламасын қараңыз. 1 және 2 код жолдары- бағдарламаның мақсатын түсıндıретıн түсıнıктемелер.
 Бағдарлама 2.5
# Бұл бағдарламада:
# адамның аты - жөні және мекен-жайы көрсетеді. 3 print ("Armanay IG")
print ("Baitursynov street")
print ("Shymkent , Kazakhstan")
Бағдарламаны шығару
Armanay IG Baitursynov street 777
Shymkent,Kazakhstan
Кодта бағдарламашылар көбıнесе соңғы пıкıрлердı пайдаланады. Соңғы түсıнıктеме- бұл код жолының соңында пайда болатын түсıнıктеме. Ол әдетте осы жолда орналасқан нұсқауларды түсıндıредı. 2.6-бағдарламада мысал келтıрıлген, онда кодтың әр жолы түсıнıктемемен аяқталады, Бұл код жолының не ıстейтıнıн қысқаша түсıндıредı.
Жаңадан бастаушы бағдарламашы ретıнде сıз бағдарламаларыңызды түсıнıктемелермен жомарттықпен толтыру идеясына қарсы болуыңыз мүмкıн. Ақыр соңында, ıс жүзıнде бıрдеңе жасайтын бағдарламалық кодты жазу тиıмдıрек болып көрıнуı мүмкıн! Сонымен қатар, түсıнıктеме жазуға қосымша уақыт жұмсау өте маңызды. Бағдарламаны өзгерту немесе жөндеу қажет болғанда, олар сıзге және басқаларға болашақта уақытты үнемдейтıнı сөзсıз. Үлкен және күрделı бағдарламаларды, егер олар дұрыс құжатталмаған болса, оқу және түсıну мүмкıн емес.
3
  Айнымалылар Негıзгı ережелер
Айнымалы-бұл компьютердıң жедел жадында сақталған мәндı бıлдıретıн атау.
Бағдарламалар әдетте деректердı компьютердıң жедел жадында сақтайды және сол деректермен операцияларды орындайды.
Мысалы, интернет-дүкенде сатып алудың әдеттегı тәжıрибесıн қарастырыңыз: сıз веб-сайтты қарап, сатып алғыңыз келетıн заттарды себетке қосасыз. Сıз заттарды қосқан кезде, бұл заттар туралы мәлıметтер жадта сақталады. Содан кейıн, сıз төлем түймесıн басқан кезде, Веб-сайттың компьютерıнде орындалатын бағдарлама жеткıзу құны мен барлық төлемдердıң жиынтық сомасын ескере отырып, сıздıң себетıңıздегı барлық тауарлардың құнын есептейдı. Осы есептеулердı орындау кезıнде бағдарлама алынған нәтижелердı компьютер жадында сақтайды.
Жадта сақталған деректерге қол жеткıзу және оларды басқару үшıн бағдарламалар айнымалыларды пайдаланады. Айнымалы- бұл компьютер жадындағы мәндı бıлдıретıн атау. Мысалы, сатып алынатын тауарларға сату салығын есептейтıн бағдарламада бұл мәндı жадта көрсету үшıн tax (салық) айнымалы атауы қолданылуы мүмкıн. Ал екı қала арасындағы қашықтықты есептейтıн бағдарламада бұл мәндı жадта көрсету үшıн distance (қашықтық) айнымалы атауын пайдалануға болады. Айнымалы компьютер жадындағы мәндı көрсеткенде, айнымалы осы мәнге сıлтеме жасайды деп айтамыз.
Тағайындау нұсқауларымен айнымалылар құру
Тағайындау нұсқаулығы деректердıң бıр бөлıгıне сıлтеме жасайтын айнымалыны жасау үшıн қолданылады. Мұнда тағайындау нұсқауларының мысалы келтıрıлген:
Осы нұсқаулықты орындағаннан кейıн age (жас) деп аталатын айнымалы жасалады және ол 25 мәнıне тең болады. Бұл принцип суретте көрсетıлген. 2.4: мұнда 25 саны компьютердıң жедел жадында сақталатын мән ретıнде қарастырылуы керек. Age атауынан 25 мәнıне бағытталған көрсеткı age атауы осы мәнге сıлтеме жасайтынын айтады.
  age
Сурет. 2.4. Age айнымалысы 25 мәнıне сıлтеме жасайды
Тағайындау нұсқаулығы төмендегı жалпы форматта жазылады:
"Тең" (=) белгıсı оператор деп аталады. Бұл форматта айнымалы - бұл айнымалының атауы, ал өрнек - бұл мән немесе нәтижесıнде мән беретıн бағдарламалық кодтың кез-келген бөлıгı. Тағайындау нұсқаулары орындалғаннан кейıн = операторының сол жағында берıлген айнымалы, =операторының оң жағында берıлген мәнге сıлтеме жасайды.
Айнымалылармен тәжıрибе жасау үшıн төменде көрсетıлгендей интерактивтı түрде тағайындау нұсқауларын теруге болады:
>>> width = 10
>>> length = 5
>>>
Бıрıншı нұсқаулық width (енı) деп аталатын айнымалыны жасайды және оған 10 мәнıн бередı. Екıншı нұсқаулық length (ұзындық) деп аталатын айнымалыны жасайды және оған 5 мәнıн бередı. Әрı қарай, төменде көрсетıлгендей, осы айнымалылар сıлтеме жасайтын мәндердı көрсету үшıн print функциясын қолдануға болады:
>>> print(width) 10
>>> print(length) 5
>>>
Айнымалыны басып шығару функциясына аргумент ретıнде беру кезıнде айнымалы атауын тырнақшаға алуға болмайды. Себебıн көру үшıн төмендегı интерактивтı сеансты қараңыз:
>>> print ( 'width') width
>>> print(width) 10
>>>
Бıрıншı нұсқаулықта print функциясы дәлел ретıнде 'width' берıледı және функция width жолының литералын басып шығарады. Екıншı нұсқаулықта print функциясының аргументı ретıнде width (тырнақшасыз) берıлдı, функция width айнымалысының мәнıн шығарып бердı.
Тағайындау нұсқаулығында тағайындалған мәндı алатын айнымалы (= операторының) сол жағында болуы керек. Төмендегı интерактивтı сеанста көрсетıлгендей, егер (=оператордың) сол жағындағы айнымалы болмаса, онда қате пайда болады:
>>> 25 = age
SyntaxError: can't assign to literal
>>>
бағдарламасында айнымалы көрсетıледı. 2 - жолда room(бөлме)
деп аталатын айнымалы жасалды және оған 503 мәнı берıлдı. 3 және
4 жолдардағы нұсқаулар хабарламаны көрсетедı. 4-жолда room
айнымалысы сıлтеме жасайтын мәндı көрсетедı.
 Бағдарлама2.7
бағдарламасында екı айнымалыны қолданатын кодтың мысалы келтıрıлген. 2-жолда top_speed (шектı жылдамдық) деп аталатын айнымалы алынды, оған 160 мәнıн бередı. 3-жолда distance (қашықтық) деп аталатын айнымалы алынды, оған 300 мәнıн бередı (сурет. 2.5).
 top_speed
 distance
 Ескерту Сурет. 2.5. Екı айнымалы Айнымалы мән берıлгенге дейıн оны пайдалану мүмкıн емес. Егер сıз айнымалымен операцияны орындауға тырыссаңыз, бıрақ оған алдын ала мәнı берıлмесе, қате пайда болады. Кейде қате теру кезıнде қарапайым теруден туындауы мүмкıн. Мысалы:  Кодтың осы бөлıгıнде temperature айнымалысы (температура) тағайындау нұсқаулығымен жасалады. Алайда, print нұсқаулығында айнымалының аты басқаша жазылады, бұл қатенı тудырады.Тағы бıр мысал-айнымалы атаудағы бас және кıшı әрıптердı бıркелкı қолдану. Мысалы:
Бұл мысалда temperature айнымалысы (барлық кıшı әрıптер) тағайындау нұсқаулығымен жасалады. Print нұсқаулығында Temperature атауы бас әрıппен жазылады. Бұл қатенı тудырады, өйткенı Python-да айнымалы атаулар таңбалар регистрıне сезıмтал.
Айнымалыларды атау ережелерı
Айнымалыларға өз аттарын ойлап табуға рұқсат етıлгенıмен, ережелердı сақтау қажет.
 Айнымалы атау ретıнде Python кıлт сөздерıнıң бıрıн қолдануға болмайды
 Айнымалы атауында бос орындар болмауы қажет.
Бıрıншı таңба (үлкен A-дан - Z-ке немесе кıшı a-дан - z-ке дейıнгı әрıптердıң бıрı) немесе (_) астын сызу символы болуы керек.
 Бıрıншı таңбадан кейıн (үлкен А-дан - Z-ке дейıнгı немесе кıшı a- дан - z-ке дейıнгı әрıптердı), 0 - 9 сандарды немесе (_) астын сызу таңбасын қолдануға болады.
Бас және кıшı әрıптердıң айырмашылығы бар. Мысалы: itemsOrdered (тапсырыс берıлген тауарлар) айнымалы атауы, itemsordered (тапсырыс берıлген тауарлар) атауымен бıрдей емес дегендı бıлдıредı.
Осы ережелердı сақтаумен қатар, олар әрқашан не үшıн қолданылатыны туралы түсıнıк беретıн айнымалы атауларды таңдау керек. Мысалы, temperature айнымалысында температура атауы болуы мүмкıн, ал автомобиль жылдамдығының айнымалысын speed деп атауға болады. Сıз айнымалыларға X және B2 типтı атаулар бергıңıз келуı мүмкıн, бıрақ мұндай атаулар айнымалының не үшıн арналғанын түсıнудıң кıлтıн бермейдı. Айнымалы атау оның мақсатын көрсетуı керек болғандықтан, бағдарламашылар көбıнесе бıрнеше сөзден тұратын атаулар жасауға тура келетıн жағдайға тап болады. Мысалы, төмендегı айнымалы атауларды қараңыз:
grosspay payrate
hotdogssoldtoday
Өкıнıшке орай, бұл атауларды оқу қиынға соғады, өйткенı олардағы сөздер бөлек емес. Айнымалы атауларда бос орындарды пайдалану мүмкıн болмағандықтан, айнымалы атаудағы сөздердı бөлудıң және оны адам көзıне оқылатын етудıң басқа әдıсıн табу керек.
 Шешу жолы - бос орынның орнына астын сызу таңбасын пайдалану. Мысалы, төмендегı айнымалы атаулар бұрын көрсетıлгеннен оңайырақ оқылады:
gross_pay pay_rate
hot_dogs_sold_today
Айнымалы атаудың бұл стилı Python бағдарламашылары арасында танымал және бıз осы кıтапта қолданатын стиль. Рас, айнымалы атауларды жазудың бүкıр стилı сияқты басқа стильдер бар. Бүкıр стилıндегı айнымалы атаулар келесıдей жазылады:
 айнымалы атау кıшı әрıптерден басталады
екıншı және одан кейıнгı сөздердıң бıрıншı таңбасы бас әрıппен жазылады
Мысалы, төмендегı айнымалы атаулар бүкıр стилıнде жазылған: grossPay
payRate hotDogsSoldToday
Ескерту
Айнымалыларды атаудың бұл стилı бүкıр деп аталады, өйткенı атаудағы бас әрıптер түйенıң өркешıне ұқсайды.
|
|
|
Скачать 140.57 Kb.