|
|
Про-және эукариоттардағы гендер экспрессиясының реттелуі. Прожне эукариоттардаы гендер экспрессиясыны реттелуі Орындаан Достарбай М
Про-және эукариоттардағы гендер экспрессиясының реттелуі
Орындаған:Достарбай М
Қабылдаған:Орынбай Г
Жоспар
- 1. Ген экспрессиясы.
- 2. Ген экспрессиясының кезеңдер.
- 3. Ген активтілігінің түрлері.
Ген экспрессиясы
Гендер өнімінің синтезделуін бақылайтын мехнанизмді – гендердің реттелуі деп атайды.
Ген экспрессиясы а-дан алынған ақпарат ген функционалды синтездеу кезінде қолданылады ген өнімі. Бұл өнімдер жиі кездеседі белоктар сияқты ақуызды кодтайтын гендерде болады тасымалдау РНҚ (тРНҚ) немесе кіші ядролық РНҚ (snRNA) гендер, өнім функционалды болып табылады РНҚ. Геннің көрінісі молекулалық биологияның орталық догмасы бірінші тұжырымдалған Фрэнсис Крик 1958 жылы, 1970 жылғы мақаласында одан әрі дамыды,және кейінгі ашуларымен кеңейтілді кері транскрипция және РНҚ репликациясы. Ген экспрессиясы
Прокариоттар – бір жасушалы еркін тіршілік ететін ағзалар, сыртқы ортаның қолайлы жағдайы мен қоректік заттар болған кезде үздіксіз бөлінеді және өседі. Қолайлы жағдайда прокариоттар гендерінің активтілігін реттейтін жүйе максимальді жылдам өсуін және жасушаның бөлінуін қамтамасыз етеді. Эукариоттар Эукариоттар (грек. еu – жақсы, толығымен және karyon – ядро) – құрамында ядросы бар организмдер. Эукариоттарға барлық жоғары сатыдағы жануарлар мен өсімдіктер, сендай-ақ бір немесе көп жасушалы балдырлар, саңырауқұлақтар және қарапайымдар жатады. Эукариоттар жасушалары прокариоттармен салыстырғанда күрделі келеді. Эукариоттар жасушалары көптеген ішкі мембраналармен жеке бөліктерге (компартементтерге) бөлінеді. Бұл бөліктерде бір мезгілде бір-біріне тәуелсіз әр түрлі хим. реакциялар жүреді. Ген экспрессиясы
Прокароттар мен эукариот тар гендері активтілігінің реттелуі 3 деңгейде жүреді:
- Транскрипция
- Трансляция
- 3.Пострансляциялық деңгей.
Транскрипция
- Транскрипция - бұл ДНҚ молекула сында РНҚ синтез делуі. Бір полипептидті тізбектегі амин қышқылдарына ақпаратты беретін РНҚ- мен санасатын ДНҚ бөлімшесі транскрипциялық бірлік деп аталлоды.Транскрипцияның эукариот тардағы құрылымдық геннің функционалды өнімі алғашында РНҚ, соңынана – мРНҚ болып табылады
- Транскрипциялық бақылаудың 2 түрі бар: Негативті және позитивті
- Ген активтілігін негативті бақылау жасушада геннің транскрипция сын тоқтататын арнайы факторлар – ингибиторлардың болуына негізделген. Жасушада сонымен қатар транскрипция сының басталуына мүмкіндік беріп, ингибиторларға қарсы әрекет көрсететін индуктор-факторлар болады
Транскрипция
- Негативті бақылау
- Индукцияланатын жүйелер. Бұл жүйелерде индукцияланатын ферментердің синтезі жасушаны қоршаған отрада индуктор дерп аталатын арнайы за-субстрат бар кезде ғана жүреді. Өйткені ферментер осы субстраты ыдыратуы тиіс.
- Позитивтік бақылау
- Көптеген бактериялық гендер позитивтік бақылаудың қарамағында болады. Гендер активтілігінің позитивтік бақылану механизмі нақты фактор бар кезде активтілікті күшейтіп РНҚ-полимеразаның промоторға жалғануы мен а-РНҚ-ның синтез делуін жылдамдатады.
Транскрипция
- Негативті бақылану кезіндегі көмектесетін бақылаушы элементті немесе молекуланы негативті бақылаушылар, ал позитивті бақылауға көмектесетіндерді позитивті бақылаушылар деп атайды.
- Позитивті және негативті гендер активтілігін бақылау бір-бірін жоққа шығармайды. Кей жағдайларда екі бақылау түрінің де механизмдері қолданылады, ол жасушалардың әртүрлі жағдайларына жауап беруі. Мысалы, катаболизмдік (ыдырау) жүйе позитивті және негативті әдіспен дерет теле береді. Гендер активтілігін реттеу принциптерінің негізін Ф. Жакоб пен Ж. Моно 1961 ж. E.coli бактерия сын зерттеу барысында ашқан. Бұл бактерия жасушасында 800 ге жуық фермент синтезделеді.
Трансляция
- Трансляция – бұл полипептидті тізбектің амин қышқылдарына мРНҚ кодондарында орналасқан ақпараттың аударылуы.Бұл үрдіс рибосомаларды өтеді. Бірнеше рибосомалар мРНҚ молекула сына жіпке тігілген моншақ тәрізді тізіліп, және бұл мРНҚ1 тізбегінің қалыңдығына сәйкес келеді. Әр рибосома екі суббірліктен – кішкене және үлкен құралған және олардың арасында мРНҚ орналасады. мРНҚ магний иондарының қатысуымен кіші суббірліктің үстіне қайтымды түрде орналасады. Бұл жағдайда оның бірінші тасымалданған екі кодоны үлкен суббірлікке қаратылады. Бірінші кодон тРНҚ молекула сын байланыстырады. Трансляция генотиптің функционалды түрде шоғырлануына бірден - бір мүмкіндік беретін мықты фактор, осы процессе орай, клетка барлық ақуыздармен қамтылады.
Пострансляциялық деңгей
- Бұл кезде процессинг процессі жүреді және түзілген аРНҚ біраз бөлігі ыдырап кетеді де гендер активтілігіне әсер көрсетеді.
- Жакоб пен Моно гендердiң қосылыпажырау механизмiн түсiндiретiн “оперон гипотезасын” ұсынды. Бұл гипотеза бойынша, бiр метаболизмдік процеске қатысатын ферменттердiң синтезiн анықтайтын құрылымдық гендер ДНҚ-да қатарынан орналасып, олардан қашық орналасқан бiр реттеушi-генмен реттеледi. Ол ген реттеушi - белокты кодтайды.
Пайдаланған әдебиеттер
- www.Wikipedia.ru
- www.myshared.ru
- Е. Ө.Қуандықов, С. А. Әбілаев «Медициналық биология және генетика»
|
|
|
Скачать 104.59 Kb.