реферат. Реферат Шыыс философиясы Ежелгі ытай философиясы Орындаан Мамберди Сандуаш Топ ст2000102
 Скачать 472.17 Kb.
|
|
«Қазақстан тарихы және әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасы» Реферат Шығыс философиясы - Ежелгі Қытай философиясы Орындаған: Мамберди Сандуғаш Топ: ст20-001-02 Қабылдаған: Тәттібек Нұргүл Алматы 2022 Жоспары: Ежелгі қытай философиясы мен басты философиялық мектептері Ежелгі қытай философиясының басты ұғымдары Конфуцийлік Даосизм Қытай эстетикасы Ежелгі қытай философиясы мен басты философиялық мектептері Ежелгі Қытай философиясы (б.з.д. 6-5 ғғ. пайда болды) мифологиялық ойлаудан басталады, оның негізі – әлемді билейтін ең биік күш – Аспан. Сондықтан Қытай философиясы – көк пен жерді, аспан мен адам арақатынасын қарастырады. Ежелгі Қытай философиялық бағыттарының бәріне ортақ мәселелер: адам, оның бойындағы ізгілік пен зұлымдық. Қытай философиясы ежелгі заманда жарық көрген кітаптармен тікелей байланысты. Бұлар «Өлеңдер кітабы» (Ши-цзин), «Тарих кітабы» (Шу-цзин), «Өзгерістер кітабы» (И-цзин), «Әдет-ғұрып кітабы» (Ли-цзи) және шежіре «Чунь-шо» әрбір сауатты қытайдың дүниетанымдық көзқарасының негізін құрайтын «Бес кітаптан» (У-цзин) тұрады. Ежелгі Қытай елінде еркін шығармашылықпен дамыған алты түрлі философиялық мектеп болды: Қызмет көрсету мектебі ( zhu jia儒家): «Әскери қызметшілер мектебі» атауы оның негізін құрған шенеуніктерге байланысты. Конфуций негізін қалаушы болып саналады . Ол өзінің басты ұстанымы «ежелгі дәуірді жасау емес, беру, сену және оны сүю» екенін баса айтты. Мәселелер: этикалық және саяси мәселелер. Дао мектебі ( Dao Цзя道家) «Дао мектебі» (жолдар) - ақырында ұлттық дінге айналған Қытайдағы екінші ықпалды ілім - даосизм. Данышпан Лао Цзы (б.з.д. VI-V ғасырлар) даосизмнің аңызға айналған негізін қалаушы болып саналады. Проблемалық-онтологиялық және гносеологиялық проблемалар: Дао мен Те табиғаты мен мәні, олардың қоғамдағы және табиғаттағы көрінісі. Мо Ди философтарының мектебі ( мо джиа 墨家) Мо Ди философтар мектебі немесе моизм әскери ақсүйектердің әскери ілімдеріне жауап ретінде қалыптасты. Бұл мектептің ерекшелігі «жалпыға бірдей сүйіспеншілік және өзара тиімділік», сондай-ақ «шығындарды үнемдеу» қағидаттарын жариялау болды. Мо Дидің ізбасарлары конфуцийліктерді ғұрыптарды сақтау үшін, сондай-ақ рәсімдердің шамадан тыс салтанат құрғаны үшін сынға алды. Мәселелер: әлеуметтік-саяси проблемалар Атаулар Мектебі ( min jia名家) «Атаулар мектебі», немесе номиналистер сөздер («аттар») мен нақты заттар арасындағы байланысты зерттеумен айналысты. Мектеп Гунсун Лонгқа (б.з.д. ІV-ІІІ ғғ.) Жататын парадоксалды дәлелдермен танымал болды , мысалы «ақ ат жылқы емес», «тас ақ та, қатты да бола алмайды» және т.б. Мәселелер: логика мен семантика мәселелері: атаулар мен белгіленген заттар немесе құбылыстар арасындағы байланыс. Табиғи философтар мектебі ( yin yang jia阴阳家) «Табиғи философтар мектебі» 3 ғасырда құрылды. Б.з.д. және бұрынғы идеяларға негізделген. Онда инь (әйелдік, қараңғы, пассивті принцип) және ян ( полярлық күштерге) байланысты проблемалар талқыланды, бес негізгі элементтің (ағаш, от, жер, металл, су) теориясы жасалды. Кейінірек мектептегі ілімдер конфуцийшілдік пен даосизмге енгізілді. Мәселелер: табиғаты, Инь мен Янның табиғаттағы көріністері және олардың өзара байланысы. Легистер мектебі ( fa jia法家) Соғысушы мемлекеттер кезеңінің соңында (б.з.д. 475-221 жж.) Пайда болған «легистер мектебінің» (заңгерлердің) доктринасы Цинь династиясының келесі кезеңінде (б.э.д. 221-206 жж.) Ресми идеологияға айналды. Мектептің негізгі идеялары - заңға сүйену және жазаның сөзсіздігі. Император заңнан жоғары тұрады және бүкіл ел бойынша іріктелген талантты шенеуніктердің көмегімен басқарады. Мәселелер: әлеуметтік заңдар және адамдарды басқару тәсілдері. Ежелгі қытай философиясының басты ұғымдары: «ЖЭНЬ» - адамды сүю, үлкендерді, лауазымы жоғарыларды сыйлау идеясын ұстанған ұғым. «ЛИ» - Конфуцийшілдікке мінез-құлық ережелері мен нормалары, дәстүрді ұстану, заттардың орналасу тәртібін білдіретін ұғым. «У-ВЭЙ» - дүниедегі болып жатқан процестерге араласпау және табиғилыққа қарсы ештеңе жасамау ұғымын білдіреды. «СЯО» - Конфуцийшілдікте баланың ата-анаға деген әдептілігі және үлкендерді құрметтеу деген мағынаны білдіреді. «У СИН» - дүниенің бастамасы ретіндегі алғашқы 5 материалдық элементті көрсетеді. Олар – жер, су, от, ағаш, металл. Конфуцийлік Конфуций құлықтылық өсиетін толық орындап жүретін дамыған адам бейнесін береді. Ол – «ЦЗЮНЬ-ЦЗЫ» адамгершілігі мол қайраткерді «арам ниетті»“СЯО-ЖЭНЬ” адамдарға қарсы қояды. «ЦЗЮНЬ-ЦЗЫ» -дың басты қасиеттеріне:«ЖЭНЬ» - адамгершілік, «И» - әділдік, «ЧЖИ» - білімділік, «ЛИ» - ритуал, СЯО – үлкендерді сыйлау жатады. Ол адамдарды «мейірімділерге» және «нашарларға» бөледі. «Мейірімділерді» желге, «нашарларды» шөпке теңейді. Жел қайда ессе шөп сол жерге қалай бұрылады. Әлеуметтік теңсіздік құдайдың құдіретімен байланысты, сондықтан жасы кіші үлкенге (сяо), қызметі төмен адам жоғары қызметтегі адамға бағынуы тиіс (ли). «Адамгершілігі мол қайраткер үш нәрседен: аспан жарлығынан, ұлы адамдардан және данышпандардың сөзінен қорқады» Конфуцийдің этикалық ілімі «дұрыс жолды» (дао) құрастыратын «өзаралық», «алтын орта», «адамды сүю» ұғымдарына сүйенеді. «Алтын орта» (яжун-юн) – адам мінез-құлқындағы ұстамсыздық пен сақтықтың ортасы. Бұл ортаны табу оңай емес, адамдардың басым бөлігі өте ұстамсыз немесе өте сақ. Адамсүйгіштіктің негізі «жэнь» – ата-ананы қадірлеп, қошеметтеу, жасы үлкен ағаларды сыйлау. Жалпы, адамсүйгіштікадамды сүю дегенді білдіреді, өйткені кімде-кімшын көңілімен адамсүйгіштікке ұмтылса, қастандық, зұлымдық жасамайды. «Өзаралық» (компромисс) немесе «адамды қамқорлыққа алу»(шу) ілімнің мәні «өзіңе нені тілемесең, оны өзгеге де істеме» дегенге саяды, сонда мемлекетте де, отбасында да ешкім саған жаулықпен қарамайды. Конфуций мемлекетті басқаруда «алтын орта жолы» идеясын, яғни саяси ымыраға - компромиске келу өнерін уағыздады. Даосизм Дао – барлық ғаламның өмір сүру тәсілі мен пайда болу тәртібі сұрағына жауап беру мүмкін болатын, бәрін қамтитын, әмбебап түсінік. «Дао заттарды тудырады, Дэ оларды асырайды, өсіреді, тәрбиелейді, жетілдіреді, кемел қылады, күтеді, болысады. Заттар нұсқаланады, нұсқалар тәмамдалады. Сондықтан Даоны дәріптемейтін және Дэні қадірлемейтін зат жоқ. Дао дәріптеулі, Дэ қадірлі, себебі олар бұйрық бермейді, керісінше, табиғилықты ұстанады. Жарату және иемденбеу, жасап шығару және мақтанбау, үлкен бола тұрып, билік жасамау, міне, тұңғиық Дао деген – осы». Дао дербес субстанция немесе мән бола алмайды. Оның бастауы жоқ, өзінің қуаттық қызметінсіз-ақ ол бәріне негіз болады, «Дао – барлық заттың анасы». Даосизмге сәйкес әлем үздіксіз қозғалыста, өзгерісте болады және ішкі себептерімен өмір сүреді, ешбір себепсіз әрекет жасайды, дамиды. «Дао бірді туады, бір екіні туады, екі үшті туады, ал үш жан атаулыны туады. Жан атаулы инь мен янға, циге толы, сөйтіп олар үйлесімділік құрайды». Лао цзы (қарт ұстаз) – даосизмнің негізін қалаушы Лао-цзының негізгі ойлары: «Адамдарды білетін – ақылды, өзін білетін – білімді», «Өзін жеңген – құдіретті», «Қанағатты білген – бай», «Өз табиғатын жоғалтпаған адам ұзақ жасайды», «Азға ұмтылып, молға жетесің, көп асауға ұмтылу – адастырады», «Мейірімдіге мен қайырым жасаймын, мейірімсізге де қайырым жасаймын». Қытай эстетикасы Қытай эстетикасы – б. з. д. 7 ғ-дан басталады. Басты ұғымдары - У син - 5 эле-мент, 5 үн - пентатоника, 5 негізгі түс (ақ, қара, қызыл, көк, жасыл), кеңістіктегі 5 негізгі нүкте (жарық дүниенің ортасы мен 4 жағы - шығыс, батыс, оңтүстік, солтүстік). Қытай эстетиктері көркем шығармаларды 4 деңгейге бөлді: 1-деңгей – табиғаттың өзі сияқты шынайы кемеңгерлік шығармалар (ең жоғары); 2-деңгей – ұлы дарындар шығармалары, 3-деңгей – нағыз шеберлер шығармалары, 4-деңгей - қолөнершілер шығармалары. Қытай суретшісі Се Хэ көркемсуреттің «алты заңын» жасады: 1 заң (циюнь шэндун) – көркемсурет жанды рухтандыруы қажет; 2 заң – көркемдеп жазудың маңыздылығы (каллиграфия өнері); 3, 4, 5 заңдар – көркем бейненің мазмұнымен сәйкес болуы; 6 заң – шебердің жеке стилінің болуы.    Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Ж.Ж. Молдабеков “Қытай және Үнді философиясы” 2. Фын Юлан «Қытай философиясы» 3. https://melimde.com/ejelgi-itaj-filosofiyasi-jene-negizgi-mektepteri.html 4. Марсель Гране “Китайская мысль от Конфуция до Лао-Цзы” |