С.Д.Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық
Медициналық университеті
Эссе
Тақырыбы: Ауыз қуысын астарлайтын шырышты қабақтын маманданған типі
Орындаған: Исраилов Ерсайын
Ст21-006 группа
Тексерген: Алсеитова Феруза Джаппаровна
Ауыз қуысы (cavitas oris) жоғарыдан қатты және жұмсақ таңдаймен, төменнен - тілмен және ауыз түбінің бұлшық еттерімен, алдыңғы және бүйір жағынан - ерін және щекпен шектеледі. Алдында ол ерінмен (еріндік) шектелген ауыз қуысымен (rima oris) ашылады. Жұтқыншақ (крандар) арқылы ауыз қуысы жұтқыншақпен байланысады.
Жақ және тістердің альвеолярлы өсінділері ауыз қуысын 2 бөлімге бөледі: ауыз қуысының вестибюльі (vestibulum oris) және ауыз қуысының тиісті бөлігі (cavitas oris propria).
Ауыз вестибюльі - тістері бар щек пен қызыл иектің арасындағы доға тәрізді саңылау. Ауыз қуысының өзі алдыңғы және бүйір жағынан тістермен, жоғарыдан – таңдаймен, төменнен – ауыз қуысының түбімен шектелген.
Ауыз қуысы барлық құрылымдық компоненттерімен ас қорыту жүйесінің бастамасы болып табылады.
Ауыз қуысының шырышты қабаты базальді қабықшада орналасқан көп қабатты жалпақ эпителийден және борпылдақ талшықты дәнекер ұлпасынан түзілген шырышты қабықтың өзіндік пластинкасынан түзілген. Өткір шекарасы жоқ ламина проприа шырышты қабатқа өтеді. (Ауыз қуысында ас қорыту каналының шырышты қабығына тән шырышты қабықтың бұлшықет тақтасы жоқ.)
Көрнекі түрде үлкен аумақта ауыз қуысының шырышты қабатының беті біркелкі және тегіс. Қатты таңдайда көлденең қатпарлар бар. Ерін мен щек аймағында кішкентай сары болуы мүмкін шұңқырлы биіктіктер - Фордис нүктелері. Бұл шырышты қабаттың бетіне ашылатын май бездерінің шығару түтіктері. Олар әдетте шаш фолликулаларына жақын теріде орналасқан эктопиялық орналасқан май бездерінің секреция өнімі болып табылады. Фордис дақтары егде жастағы адамдардың ауыз қуысында жиі кездеседі.
Ауыз қуысының шырышты қабаты әртүрлі қызметтерді атқарады, олардың негізгілері қорғаныс (кедергі), сенсорлық, иммунологиялық бақылау, тағамның дәмін сезу және т.б. химиялық және жылулық факторлар.
Лимфоэпителиальды жұтқыншақ сақинасының бөлігі болып табылатын тілдік бадамша безі ағзаның иммундық жүйесінің құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады.
Сенсорлық функция ауыз қуысының шырышты қабатында тактильді, температуралық және ауырсынуды тітіркендіргіштерді қабылдайтын рецепторлардың болуымен байланысты.
Тілдің дорсальды бетінде орналасқан дәм сезу бүршіктері дәм сезу анализаторының шеткі бөлігі болып табылады.
Ауыз түбіндегі жұқа шырышты қабық бірқатар заттарды оңай өткізеді, сондықтан кейбір препараттарды тіл астына қою ұсынылады.
Ауыз қуысындағы морфофункционалдық белгілерге сүйене отырып, шырышты қабықтың 3 түрін ажырату әдетке айналған: шайнайтын (tunica mucosa masticatoria), астарлы (tunica mucosa vestiens) және мамандандырылған. Шайнау шырышты қабаты қатты таңдай мен қызыл иекті сызады. Қабық (ішкі) шырышты қабық щекке, ерінге, ауыз түбіне, альвеолярлы өсінділерге, жұмсақ таңдайдың алдыңғы бетіне және тілдің төменгі (вентральды) бетіне тән. Мамандандырылған шырышты қабық тілдің жоғарғы (дорсальды) бетін жабады.
Ауыз қуысында көп қабатты эпителийдің 3 түрін ажыратуға болады:
1 - көп қабатты жалпақ кератинизацияланбайтын;
2 - көпқабатты жалпақ, ортокератоз арқылы кератиндеу (orthos - шын);
3 – көпқабатты жалпақ, паракератозбен кератиндену (пар – шамамен).
Әртүрлі аймақтардағы эпителий қабатының қалыңдығы әртүрлі. Ауыз қуысының бүкіл аймағының шамамен 50% кератинделген эпителиймен қапталған, 30% - кератинсіз (20% тістерге түседі).
Ауыз қуысының шырышты қабаты прехордалық пластинкадан дамитын тері типті көп қабатты жалпақ эпителийден және өзінің дәнекер тіндік пластинкасынан тұрады. Бұл ұлпа құрылымдарының даму дәрежесі шырышты қабаттың әртүрлі бөліктерінде бірдей емес. Эпителийдің беті ауыз қуысының көптеген ұсақ және үлкен сілекей бездері бөлетін сілекеймен үнемі ылғалданады. Шырышты эпителийге генетикалық тұрғыдан әртүрлі анықталған жасушалар кіреді. Бұл көбінесе шырышты эпителийдің эпидермиспен ұқсастығын анықтайды. Эпителийдің беткі қабаты жалпақ жасушалардан, ал кей жерлерде мүйізді қабыршақтардан түзілген. Бұл эпителий жасушалары мен мүйізді қабыршақтары ауыз қуысына қабыршақтанады. Эпителийдің жасушалық құрамының жаңаруы айтарлықтай қарқынды жүреді (4-6 күнде). Жалпы ауыз қуысы эпителийінің бетінен әрбір бес минут сайын 0,5 миллионға дейін жасуша төгіледі.
Ерін аймағындағы эпителий бірте-бірте типтік құрылымы бар эпидермистен (тері бөлігінде) ауыз қуысының шырышты қабығының эпителийіне өтеді. Ерінде, тері, аралық (өтпелі, қызыл жиек) және шырышты бөліктер ерекшеленеді. Өтпелі бөлігінде дәнекер тінінің папиллярлары эпителийге жоғары шығып тұрады және көптеген капиллярлар болады. Оларда ағып жатқан қан эпителийдің жұқа қабаты арқылы жарқырайды және еріннің бұл бөлігін қызыл түс береді. Тер бездері жоқ, ерін жиектерінде май бездері сақталған. Шырышты бөлікте еріндердің эпителийі айтарлықтай қалыңдықта ерекшеленеді. Шырышты қабатта аралас (шырышты-белокты) сипаттағы ерін бездері орналасқан. Бетінің негізі - жолақты бұлшықет тіндері. Сыртынан щек терісі бар, ішінен құрылымы ерінге ұқсас шырышты қабықпен қапталған. Шырышты қабатта аралас (белокты-шырышты) бездердің терминалдық бөлімдері орналасқан. Өзіндік пластинканың коллаген талшықтарының тығыз шоғырлары көмегімен қызыл иектің шырышты қабаты жоғарғы және төменгі жақ сүйектерімен қозғалмайтын түрде байланысады. Оның құрамында көптеген жүйке ұштары бар. |
Скачать 16.39 Kb.