сессияяя. С. Н. Виноградский минерал тздарыны таза ерітіндісінен элективті орта (среда) жасап, оны кремний тотыыны геліне сіірді. 1891 жылы осындай органикалы осылыстары жо ортада микроорганизмдерді бліп алып, оларды нит
 Скачать 16.99 Kb.
|
|
Басқа элементтермен бірге ақуыздың құрамына Азот, тіршілік негізі кіреді. Табиғатта азот қоры үлкен. Көптеген тірі организмдердің көміртегі мөлшері 700 миллион тоннаны құраса, азоттың жалпы мөлшері 10-25 миллион тоннаға жетеді. Жасыл өсімдіктер жылына шамамен 20 миллион тонна көміртекті, шамамен 1-1,5 миллион тонна азотты сіңіреді. Атмосферада газ күйінде азоттың үлкен қоры болса да, өсімдіктер оларды жей алмайды. Олар азотты топырақта кездесетін азоттың әртүрлі формаларынан тек минералды күйде сіңіре алады. Табиғатта азот айналымының төрт кезеңін байқауға болады. Олар: аммонификация, нитрификация, денитрификация және микроорганизмдердің атмосфералық азотты тікелей сіңіруі. Осы процестердің әрқайсысында өзіндік сипаттамалары бар микроорганизмдер қатысады. Құрамында азоты бар органикалық қосылыстардың минерализациясы кезінде аммиак бөлініп шығады, ол аммонификация деп аталады. Бұл үрдіс – белоктарда, нуклеин қышқылдарында, несепнәр мен зәр қышқылдарында, хитинда және қарашірік құрамында жүреді. Өткен ғасырдың аяғында француз ғалымы Э.Маршель өз еңбектерімен аммонификацияны көптеген микроорганизмдердің әртүрлі жағдайда жүргізетінін дәлелдеп 129 берді. Өте ыстық жерлерде, қалдықтар кеуіп қалатын жағдайда ғана аммонификсация үрдісі жүрмейді. С.Н.Виноградский минерал тұздарының таза ерітіндісінен элективті орта (среда) жасап, оны кремний тотығының геліне сіңірді. 1891 жылы осындай органикалық қосылыстары жоқ ортада микроорганизмдерді бөліп алып, оларды нитрификаторлар деп атады. Олар 2 топтан тұрады. Олардың әрқайсысы азот тотығуының 2 кезеңінің біреуін жүзеге асырады: біріншісі – нитриттің, екіншісі нитраттың түзілуін қамтамасыз етеді. Бірінші топқа н и т р о з д ы қ бактериялар жатады. Олар Nitrosomonas, Nitrosococcus, Nitrosospira, Nitrosolobus, Nitrosovibrio, екінші топқа нитраттық бактериялар жатады – Nitrobacter, Nitrospina, Nitrococcus. Бұлардың барлығы грам теріс бактериялар болып саналады және олардың көпшілігінде дамыған цитоплазмааралық жарғақшасы болады. Хемолитотрофты микроорганизмдер аммиактың азот қышқылына дейін тотығуынан пайда болатын энергияны пайдаланып органикалық заттарды түзеді. Сонымен, аммоникация кезінде аммаиак топырақ бактерияларының әсерінен азот қышқылына дейін тотығады. Бұл құбылысты н и т р и ф и к а ц и я деп, оны жүргізетін микроорганизмдерді – н и т р о ф и к а т о р л а р деп атайды. Атмосфера азотын түйнек бактериялары сіңіруі. Азотқа тапшы топырақтарда бұршақ түқымдас өсімдіктер жақсы өсетіні ерте бастан белгілі. Гельригель мен Вильфарттың білгірлері басқа өсімдіктермен салыстырғанда, бүршік өсімдіктерінің бір айырмашылығы-олардың тамырларында түйнектердің болуы және бұл түйнектер атмосфераның азотын ауада сіңіруге мүмкіндік береді. Түйнек бактериялары өсімдіктермен өмір сүргенде, оларды азотты қоректік заттармен қамтамасыз етеді және өздері өсімдік тамырлары бөлінетін көміртегі қосылыстарымен байланысады. Сонымен қатар, азоттың бір қабатын бактериялардың өздері пайдаланады. Бұршақты өсімдіктердің тамырларымен азоттың сіңуі өсімдіктің даму фазасына байланысты. Өсімдіктер Гүлдену алдында және гүлдену кезінде азотты көп сіңіреді. Ауадағы түйнек бактериялары сіңіретін азоттың 75%-ын өсімдіктер пайдаланады, ал 25% - ы бактериялардың өздерін тамақтандыру үшін қолданылады. Түйнек бактерияларының атмосфера азотын қалай сіңіре алатыны әлі күнге дейін аньііқталмай келе жатыр. Атмосфера азотын сіңіру үшін түйнек бактерияларына кәміртегінің қосылыстары қа-жет. Ондай қосылыстарға түрлі қанттар: глюкоза, левулеза, раффиноза, мальтоза, галактоза жатады. Сонымен катар, олар спирт және басқа органикалық заттарды пайдалана алады. Осы көрсетілген органикалық заттарды түйнек бактериялары тотыктырады да осы процесс барысында атмосфера азотын сіңіреді. |