Сабаты таырыбы Тілдік арыматынас туралы тсінік. Сабаты масаты
 Скачать 1.03 Mb.
|
|
Сабақтың тақырыбы: Тілдік қарым-қатынас туралы түсінік. Сабақтың мақсаты:
: Тілдік қарым - қатынастың мәнін дұрыс пайымдау үшін, оларды екі топқа бөлеміз: Әлеуметтік - тұрмыстық қарым - қатынас Қарым - қатынас Ресми – іскерлік қарым - қатынас Сөздің ортаға байланысты қолданылуы:
2.Сөйлеушілердің арасындағы қатынастың түрі (таныс, бейтаныс, көзтаныс, көше таныс, жақын адамдар, т.б.) және сөйлеудің қандай жағдайда өтетіні (ресми, бейресми, салтанатты, бейтарап) 3.Сөйлеудегі сөз тақырыбы (тұрмыстық, саяси, ғылыми, т.б.) ондағы сөздің қандай тіл ерекшеліктері (әдеби, ауызша, жазбаша сөйлеу тілі, диалект, диалог, т.б.). Адамдар арасындағы тілдік қатынасты сөздік қолданысты екі түрге бөлуге болады:
2.Іскерлік қарым – қатынасқа байланысты сөздер. 153- тапсырма ∆Есімдік қандай сөз табы ? Есімдік мағынасына, қызметіне қарай қанша топқа бөлінеді? Әрқайсысына үш сөзден мысал келтіріңіз. • Сіз,әке-шешесіне сөзіне толық морфологиялық талдау жасаңыз. Сіз бен сеннің этикеттік мағынасын атап көрсетіңіз. Есімдіктің сызбасы 1.Құрамына қарай: бір, екі, үш ... құрамды 2.Тұлғасына қарай: а)негізгі ә)туынды 3.Құрылысына қарай: а)дара ә)күрделі 4.Лексикалық мағынасы 5.Грамматикалық мағынасы 6.Сұрағы 7.Мағынасына қарай 1.Бұл сөз бір құрамнан тұр: сіз 2.Тұлғасына қарай-негізгі. (Себебі, сөздің ары қарай бөлшектенбейтін мағына беретін бөлігі). 3.Құрылысына қарай - дара. (Себебі, бір ғана негізгі түбірден тұр). 4. Сөзде бір лексикалық,бір грамматикалық мағына бар. 5.Лексикалық мағынасы – заттың орнына жіктеу мағынасында жұмсалатын сөз. 6. Грамматикалық мағынасы - есімдік. 7. Сіз- кім? еген сұраққа жауап береді. Ендеше, бұл - есімдік. Есім сөздердің ( зат есім,сын есім, сан есімнің) орнына жүретін сөз табы есімдік деп аталады. 8. Мағынасына қарай: жіктеу есімдігі. Сіз Зат есім.Сөз құрамына, лексика-грамматикалық мағынасына қарай талдаудың сызбасы 1.Құрамына қарай: бір, екі, үш ... құрамды 2.Тұлғасына қарай: а)негізгі ә)туынды 3.Құрылысына қарай: а)дара ә)күрделі 4.Лексикалық мағынасы 5.Грамматикалық мағынасы 6.Сұрағы 7.Мағынасына қарай Әке-шешесіне 1. Құрамына қарай- әке- шеше-сі-не 2.Тұлғасына қарай-туынды. 3.Құрылысына қарай- күрделі . Себебі, қосарлама қос сөз. 4. Сөзде бір лексикалық, үш грамматикалық мағына бар. 5.Лексикалық мағынасы – отбасына берілген атау. 6. Бірінші грамматикалық мағынасы- зат есім. Екінші грамматикалық мағынасы- сі тәуелдік жалғаудың үшінші жақ жалғауы арқылы берілген меншікті мағына. Үшінші грамматикалық мағынасы- не барыс септігінің жалғауы арқылы берілген грамматикалық мағына. 7. Әке-шешесіне- кімге? деген сұраққа жауап береді. 8. Мағынасына қарай: а) жалпы есім ә) жанды б) деректі в) нақты 154-тапсырма Төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінен аяу,мүсіркеуді білдіретін сөздерді бір бөлек,кешірім мәнін білдіретін сөздерді бір бөлек жазыңыз. Бұл сөздер қандай жағдайларға байланысты айтылады,сөйлем арқылы мысал келтіріңіз. 1.Алда,байғұс-ай! 2.Бейбақ-ай! 3.Болары болды! 4.Бейшара-ай! 5.Оқасы жоқ. 6.Жетімегім-ай! 7.Сорлы –ай. 8.Қайтер дейсің. . 9.Сормаңдай-ай! 10.Соры арылмаған. 11.Соры қайнаған. 12.Ештеңе етпес... 13.Обал-ай! 14.Өтті-кетті. 15.Қайтейін-ай! 16.Құдай үшін кештім. Аяу,мүсіркеу Кешірім Алда,байғұс-ай! Бейбақ-ай! Бейшара-ай! Жетімегім-ай! Сорлы –ай. Сормаңдай-ай! Соры арылмаған. Соры қайнаған. Обал-ай! Құдай үшін кештім Қайтейін-ай! Өтті-кетті. Ештеңе етпес... Қайтер дейсің. Оқасы жоқ. Болары болды! -Ойбууу, Алда, Байғұс-ай жалғыз тауығымды, сенің итің жеп кетіпті... -Не дейді, Бейбақ-ай! менің итім байлаулы тұр ғой... -Қарасай, аузында менің тауығымның қауырсыны жапсып қапты, бейшара-ай! -Ааа, обал-ай, ендеше тауығың біздің шарбақта не істеп жүр? -Күнде екі жұмыртқадан туып тұр еді, жетімегім-ай, енді не жейміз... -Көрші-ау, ештеңе етпес, менің тауығым құрық салып жүр, соның бес балапанын берермін. -Ааа, ондай болса қайтер дейсің, ештеңе етпес! -Осы айтқаныма сеніп қалған ақымақ сорлы-ай, енді менде 6 тауық болатын болды...) -Сәлеметсіз бе, маған Гүлнар Асқарқызы керек еді. -Сәлеметсіз. Иә,мен сізді тыңдап тұрмын. -Мен анықтама қағаз алуға келдім. -Жақсы, отырыңыз. Қазір әзірлеп береміз. 1.Фонетикалық екі ұғым Бірімен-бірі сыбайлас. Бірі айтылады да, естіледі, Екіншісі жазылады да көрінеді. Сергіту кезеңі. Жұмбақ шешу 2. Бір ағашта отыз жеті алма Оны алып жемек болсаң, Он шақтысы еркін өтіп кетеді Қалғандары қақтығып барып өтеді. 1.Фонетикалық ең кіші бөлшек. 2.Сөздердің айтылу нормаларының жиынтығы. 3.Сөзді айтқан кездегі дауыс толқыны. 4.Буын түрі. 5.Дауыссыз дыбыстардың түрі. 6.Әріптердің рет тәртібімен орналасуы. 7.Сөйлеу нормасына тән фонетикалық құбылыс. 8.Дауысты дыбыстардың айтылуына қарай түрі. «Кім тапқыр?» ойыны 1.Фонетикалық ең кіші бөлшек. 2.Сөздердің айтылу нормаларының жиынтығы. 3.Сөз бөлінісі. 4.Буын түрі. 5.Дауыссыз дыбыстардың түрі. 6.Әріптердің рет тәртібімен орналасуы. 7.Сөйлеу нормасына тән фонетикалық құбылыс. 8.Дауысты дыбыстардың айтылуына қарай түрі.
156-тапсырма Көп нүктенің орнына тиісті сөзді қойып көшіріңіз. Мақал-мәтелдерде адамдардың бір-бірімен сөйлесу әдебі қарым-қатынасы туралы қандай ой айтылады? Сөз әдебі (этикеті) дегенге түсінік беріңіз. Адам .... Жылқы .... Әуелгі сөзің ... ...., Соңғы сөзіңнің өтіміне жақсы. Аяғы жаман көрді былғар Аузы жаман .... ..... Ашық айтам деп, ... айтпа, Тауып айтам деп, ... айтпа. Басқа бәле-... Керекті сөздер: қауып, елді былғар, асық, тілден, сөйлегенше, күн рас болса, кісінескенше IХ. Үй тапсырмасы: §35, 156-тапсырманы аяқтау. 157-тапсырма. |