Мәдениеттану. 12 мәдениеттану. Семинар таырыбы 12. азіргі лемдік дерістер аясындаы аза мдениеті
 Скачать 18.47 Kb.
|
|
Семинар тақырыбы 12. Қазіргі әлемдік үдерістер аясындағы қазақ мәдениеті. Тапсырмалар: Жаһандану және этно-аймақтық мәдениеттердің өзін-өзі бірегейлендіру мәселесі. Жаһмен шынайылықты мағыналандырудың өзегі болып табылады. 60-70-ші жылдары пайда болып, жаһандану идеясы 80-ші жылдары академиялық мойындауға ие болды. «Жаһандану» термині ғылыми айналымда бекітілген. Н.Е. Покровский өзінің жаһандану құбылысын түсіндіруге әрекет ететін әртүрлі концепцияларының типологиясын ұсынды [1, б.5]. ХХ ғ. 90-шы жылдары жаһандық мәдениет үлгісі кең қолданысқа ие болды. Бұл концепцияның басты тезисі адамзат күйінің жаңа бейнесі мәдениет болуында жатыр. Жаһандық өзгерісті көрсететін өзекті нүкте – әлемдік туризм, мәдени гибридтердің пайда болуы, постмодернистік мәдениет, тәжірибе қайта қалыптастырудың жаңа формасы. Маңызды фактор болып адамның ішкі уәжі, оның жаңа жағдайда өзін-өзі анықтау мәселесі қалыптастырылады. Осы үлгіге сай адамзаттық одақтың әртүрлі деңгейіндегі өзіндік сәйкестендірудің басты серігі немесе жаһандану нәтижесі болып табылады [2, б.509]. Жаһанданудың негізгі мағынасы «халықаралық бірігу» дегенді білдіреді. Ол үрдіс ретінде де сипатталады. Бұл үрдіс – экономикалық, технологиялық, мәдени-әлеуметтік және саяси күштердің қисындасуы. Жаһандану экономикалық, ақпараттық, саяси, экологиялық, мәдени және тағы басқа болуы мүмкін. Мәдени жаһандану дегеніміз мәдени байланыстардың дамуы; «жаһандық» сияқты мәдени кеңістікті біріктіретін, жаңа технологиялар мен әдістерді үйрене отырып, шет елдік өнімді қабылдап, идеясына ие болуға деген құштарлық және «әлемдік мәдениетке» қатысу сынды сананың жаңа категорияларының пайда болуы. Қазіргі Қазақстанның мультимәдени кеңістігіндегі қазақ мәдениетінің орны. Шекспирдің «Отелло» трагедиясын және Н. В. Гогольдің «Бас инспектор» комедиясын (аударған М. Әуезов) республиканың мәдени өміріндегі маңызды оқиға болды. Мәскеудегі қазақ өнері мен әдебиетінің алғашқы онжылдығы (1936) қазақ кеңестік мәдениетінің нағыз салтанаты болды. Қазақтың «Қыз Жібек» және «Жалбыр» опералары үлкен сәттілікпен сахналанды. Қыз Жібектің бейнесін қазақтың көрнекті әншісі, КСРО халық әртісі Күләш Байсейітова «қазақтың бұлбұлы» деп атаған. Қазақстанда халықтар достығының және социалистік интернационализмнің жарқын көрінісі ретінде кітаптар, журналдар, газеттер қазақ, орыс, ұйғыр, өзбек, дүнген, кәріс және басқа тілдерде жарық көрді. 1932 жылы ұйымдастырылған КСРО ҒА стационарлық базасы 1938 жылы КСРО ҒА Қазақ филиалы болып қайта құрылды. ВАСХНИЛДІҢ Қазақ филиалы да жұмыс істеді. Осы екі ғылыми филиалдың құрамында 1940 жылдың басында 110 ғылыми-зерттеу мекемесі жұмыс істеді, онда 1 727 ғылыми қызметкер жұмыс істеді. Академик Қ.И. Сәтбаевтың басшылығымен геолог-ғалымдар орыс ғалымдарының, оның ішінде академик В. А. Обручевтің көмегімен Жезқазған, Орал-Ембі мұнай ауданының пайдалы кен орындарын анықтау бойынша үлкен жұмыс жүргізді. Геология ғылымын жаңа ашылулармен байытқан қазақ халқының көрнекті ұлы, академик Қ.и. Сәтбаевтың есімі бүкіл елге және шет елдерге белгілі болды. Тағы бір жас сала — кино өнері қарқын алды. Ленфильм студиясы 1932 жылы Қазақ халқының батыр ұлы туралы "Амангелді" кинокартинасын шығарды, бұл фильмге Қазақстанның көптеген әртістері қатысты. Алғашқы жетістіктерді Қазақстанның жас мүсіншілері Х.Наурызбаев, Б. Туленов, А. Исаев және басқалар жасайды. Заманауи қазақ мәдениетіндегі рухани дәстүрлер мен жаңашылдық үдерістер. Дәстүр мен жаңашылдық - әдебиет пен өнердің даму барысында сабақтастық пен жаңғыртуды, мұрагерлік пен қайта жасауды, бұрынғы мен соңғының байланысын білдіретін ұғым. Дәстүрге ғасырлар бойы қалыптасып, сұрыпталған әдет-ғұрыптар, жол-жобалар көзқарас түсініктер жатады. Жаңашылдық - өткен өмірдің, кешегі күннің тәжірибесі мен жемістерінің ішінде мән-мағынасы бай, дәрежесі жоғары заман талабына жауап беретін, бұрынғы-соңғының шеңберінен шығып, болашаққа кең жол ашатын аса маңызды ізденіс-әрекеттер. Ол жалпы өркениеттің дамуына әсер етеді, осы жолда туып, орнығады. Дәстүр мен жаңашылдық - диалектикалық бірлестікте болып, ескі мен жаңаны жалғастырады, тарихпен бірге дамиды, өндірістің базисі ретінде өзгеріске ұшырап отырады. Дәстүр мен жаңашылдық арасындағы заңды байланыс - материалдық және рухани мәдениеттің, өндіріс пен техниканың, философия мен әдебиеттің, өнердің барлығына тән. Жаңашылдық - әрқашан асқан шеберлік пен зор таланттың нәтижесі, ол әдебиет пен өнердің өрісін кеңейте түседі. Дәстүр мен жаңашылдық әдебиетте, өнерде ұлттық ерекшелікті сақтай отырып, жаңа заманның талап-тілегіне сай келу қағидасын қажет етеді. Тұрмыстың, қоғамдық тіршіліктің өзгеруіне, адамның өмір танудағы жаңа ұғым-түсініктеріне байланысты әдебиетте мазмұн мен түр жағынан жаңашыл шығармалар туады. Бұл тұрғыда кейбір дәстүрлік әдіс-тәсілдер сақталумен қатар жаңаша суреттеу, бейнелеу, сөз қолдану амалдары пайда болады. Әсіресе жаңа өзгерістер мен құбылыстарды аңғаратын соны бейнелеу құралдары жасалады. Бұл - әдебиеттегі жаңашылдықтың белгісі. Дәстүр мен жаңашылдық тек түрді, сыртқы өзгерістерді білдірумен қатар, ішкі мазмұнды, мағынаны білдіреді, түр мен мазмұнды бірдей қамтып, шығарманың идеялық-көркемдік немесе ұлттық сипатын жаңа сатыда елестетеді. Енген жаңалық әдебиетке сіңіп, дәстүрге айналып кетуі мүмкін. |