Жолболсынов Б. Элмат конспект. Өткізгіш бұйымдар.. ткізгіштік бйымдар
 Скачать 22.05 Kb.
|
|
Өткізгіштік бұйымдар. Өткізтіштер туралы жалпы түсінік Мыс. Мыс қорытпалары Алюминий Қола Жез Күміс Қалайы Қорғасын Мырыш Никель Қосымша:Орауыш және монтаждық сымдар.Орнатушы сымдар мен баулар. Электр кабельдері,сымдар және баусымдар (шнуры) Негізгі өткізгіштік материалдар. Мыс, аллюминий және олардың қорытпалары Өткізгіштер– электр тогын жақсы өткізетін, электр өткізгіштігі жоғары (меншікті кедергісі r=1/ төмен) заттар. Жақсы өткізгіштерге меншікті кедергісі (>104 – 106 ОмLсм-1) заттар жатады. Меншікті кедергісі r>108 Ом•см заттар диэлектриктер деп аталады, меншікті кедергісі аралық мәнге тең заттарды шалаөткізгіштер дейді. Өткізгіштерге металдар, электролиттер және плазма жатады. Металдарда электр зарядын тасымалдаушылар – квазиеркін электрондар, электролиттерде – оң және теріс иондар, плазмада – еркін электрондар мен иондар. Металдар мен ток өткізетін көміртекті кейде 1-текті өткізгіштер, электролиттерді – 2-текті өткізгіштер деп атайды. Заттың өткізгіштігі температура/температураға және басқа бірқатар факторларға байланысты болғандықтан оның өткізгіш болуы немесе болмауы шартты нәрсе. Өте төмен температураларда металдардың көбі және кейбір шалаөткізгіштер асқын өткізгіштерге айналады Өткізгіш материалдар дегеніміз - электр тогын жақсы өткізетін және радиотехниканың ток жүретін бөліктерін жасауға қызмет ететін заттар. Олар қатты (металдар, қорытпалар) және сұйық (электролиттер) болуы мүмкін. Жоғары өткізгішті, едәуір кеңінен таралған материалдарға мыс пен аллюминийді жатқызған жөн. Мысты өткізгіш ретінде кеңіен қолдануға себепші болатын артықшылықтары: Төмен меншікті кедергі (металлдардан күміс қана мыспен салыстырғанда төмен кедергілі); Жеткілікті жоғары механикалық беріктілік; Коррозияға тұрақтылық (Мыс дымқыл ауада да темірге қарағанда өте баяу тотығады); Жақсы өңделу: мыс жапырақталып, ленталанып және сым болып жасала алады. Мұнда өнім қалыңдығы мыңнан бір милиметрге дейін жұқа бола алады; Жабыстыру мен желімдеу оңайлығы. Мыс маркалары. Өткізгіш материалдар ретінде М1 және М0 маркалы мыстар қолданылады. М1 марклі мыс құрамында 99.9% Сu бар, ал оттегі қоспаларының (0.1%) құрамы 0.08 %-дан көп емес болуы керек. Мыстағы оттегінің бар болуы, оның механикалық қасиеттерін нашарлатады. МО маркалы мыс ең жоғары механикалық қасиеттерге ие болады, оның құрамында 0.05% ғана қоспа, оның ішінде 0.02% төмен оттегі болады. Бұл мыстан өте жіңішке сым жасалады. Суық тарту кезінде қатты (қатты тартылған) мыс алынады. Ол созылу кезінде жоғары беріктілік шегіне және үзілу алдында төмен салыстырмалы ұзартылу қасиетіне, сонымен қатар майысу кезінде қаттылық пен беріктілік қасиетіне иемденеді. Егер мысты арнайы жасытуға ұшыатсақ, яғни бірнеше градусқа дейін қыздырып, артынан суытсақ, онда жұмсақ (жасытылған) мыс алынады, өз бетінше ол едәуір иілімді болады, қаттылығы аз да, беріктілігі де үлкен емес болады, дегенмен үзілу кезінде созылымдылығы үлкен, меншікті өткізгіштігі жоғары болады. Қышқылдануға ұшыратпау үшін, мысты арнайы пештерде ауа кіргізбей жасытады. Қатты мысты ерекше жоғары механикалық беріктілік пен қаттылықты қамтамасыз ету қажетті жерлерде қолданады: түйіспелі сымдар, таратушы құрылғылардың шиналары, электрлі машиналардың коллекторлы пластиналары үшін. Домалақ және тіктөртбұрыш қималы сымдар түрдегі жұмсақ мысты, ең алдымен кабельдердің тоқөткізгіш талшықтары ретінде қолданады. Мыс қорытпалары. Жеке жағдайларда, таза мыстан басқа, өткізгіш материал ретінде, оның қалайымен, кремниймен, фосформен, бериллиймен, хроммен, магниймен, кадмиймен қорытпалары қолданылады. Бронзалар деп аталатын бұндай қорытпалар, құрамының дұрыс таңдалғаны кезінде, таза мыспен салыстырғанда, едәуір жоғары механикалық қасиеттерге ие болады: бронзалардың р шамасы 800-1200 МПа және одан да жоғары бола алады. Алюминий- мыстан кейінгі маңызды өткізгіш материал. Бұл, былайша айтқанда жеңіл металлдардың (яғни тығыздығы 5 мг/м3 төмен металлдардың) маңызды өкілі: құйылған алюминийдің тығыздығы шамамен 2,6 Мг/м3, ал прокатталған (прокат станының айналмалы біліктерінің арасына салып, қысыммен өңдеу үрдісі) алюминийдің тығыздығы 2,7 Мг/м3 болады. Сонымен, алюминий мыспен салыстырғанда 3,5 есе жеңіл. Алюминийдің температуралық кеңею коэффициенті, меншікті жылусыйымдылығы еру жылулығы мыспен салыстырғанда жоғары болады. Алюминий, мысқа қарағанда, төмен механикалық және электрлі қасиеттерге ие болады. Алюминий сымының қимасы мен ұзындығының тең болған жағдайында, оның электрлі кедергісі, мыс сымына қарағанда 0,028:0,0172- 1,63 есе жоғары болады. Егер де ұзындығы мен кедергісі бірдей алюминий мен мыс сымдарының екі кесіндісін салыстыратын болсақ, алюминий сымы мыс сымынан гөрі қалыңырақ болғанмен, одан екі есе жеңіл болады. Электротехникалық мақсатта, құрамында 0,5 пайыздан аспайтын қоспалары бар, А1 маркалы алюминий қолданылады. Одан да кеңірек, АВОО маркалы алюминий (0,3 пайыздан аспайтын қоспасы бар) алюминийлі фольганы, электродтарды және электролитикалық корпустарды жасау үшін қолданылады. Ең жоғары тазалық дәрежелі АВОООО маркалы алюминий, 0,004 пайыздан аспайтын қоспалардан құралады. Әртүрлі дәрежедегі түрлі қоспалар, алюминийдің меншікті өткізгіштігін төмендетеді. Алюминий өте белсенді қышқылданады және жоғары электрлі кедергілі, жұқа оксидті қабықшамен қапталады. Бұл қабықша алюминийді кейінгі коррозиядан қорғайды, бірақ алюминий сымдарының түйіскен жерлерінде үлкен өтпелі кедергі тудырады және алюминийді қарапайым әдістермен дәнекерлеу мүмкін емес болады. Қола - мыстың қалайы, кремний, кадмий, берилий, фосфор, хром, магний бар қорытпалары. Қола құрамы оның құрамымен анықталады. Қола таза мыстан гөрі жоғарылаған механикалық қасиетке ие. Олар өткізгіш серіппелерді, айнымалы конденсаторлардың ток коллекторларын, айнымалы кедергідегі жылжымалы контактілерді, штепсельді және серіппелі контактілерді, пышақтар мен ажыратқыш иектерді жасау үшін қолданылады. Жез - мыс пен мырыштың қорытпасы. Оның икемділігі, қаттылығы, жақсы өңделуі, оңай дәнекерлеуі, коррозияға төзімділігі бар. Жез түрлі өткізгіш бөліктерге (жапырақшалар, терминалдар және т.б.), сондай-ақ жоғары жиілікті тізбектердегі өзектерді кесу үшін қолданылады. Күміс - асыл металл. Ол жақсы жылу өткізгіштікке ие және меншікті кедергісі төмен. Атмосфералық коррозияға төзімді 200 ° C дейін. Ол керамикалық және слюда конденсаторларын жасауда (тақталарды алу үшін керамика мен слюдаға күмісті күйдіру), дәнекерлеушілердің маркаларын жасау үшін, сондай-ақ мыс сымдарын жабу үшін қолданылады. Қалайы - күміс-ақ түсті жұмсақ, тұтқыр металл; жақсы соғылған және илектелген. Тотығуға, ылғал мен қышқылдарға төзімді. Ол дәнекерлеуіштер мен қорғаныс жабындарын (қалайылау) дайындау үшін кеңінен қолданылады. Қорғасын - ауыр, жұмсақ сұр металл, кесілген жерде жарқырайды, беріктігі төмен (әсіресе дірілдеген кезде). Коррозияға төзімді. Ол радиациялық сәулеленуден қорғайтын жабын ретінде, кабельдердің қабығы ретінде, сақтандырғыштарда және дәнекерлеушілерді дайындау үшін қолданылады. Мырыш - бұл қорғаныш жабындары үшін қолданылатын жеңіл металл (мырышпен қаптау). Ол сондай-ақ металл қағаз конденсаторларда қағазды металдандыру үшін қолданылады. 600 ° C температурада вакуумда буланады. Никель - қорғаныш және декоративті жабындар үшін қолданылатын ашық сұр металл. Ол бірқатар магниттік қорытпаларда қолданылады, мысалы alii, alnico. Нихром - никель мен хром қорытпасы. Оның кедергісі жоғары, ыстыққа төзімділігі және механикалық беріктігі жоғары. Ол қыздыру элементтерінде (дәнекерлеу үтіктері, электр пештері, плиткалар) және потенциометрлерде қолданылады. Майганин - мыс, марганец және никель қорытпасы. 100 ° C жоғары температурада ол тез тотығады. Ол үлгілі қарсылық үшін және өлшеу жабдығында қолданылады. Константан - мыс пен никельдің қорытпасы. Жақсы өңдейді. Сымдар мен таспалар түрінде нихром және манганин түрінде шығарылады. Ол басқарылатын реостаттар мен термопараларды жасау үшін қолданылады. Монтажды сымдар мен кабельдер туралы түсінік Монтажды сымдар мен кабельдер электрлік аппараттарда және басқа электротехникалық қондырғыларда түрлі қосындыларды жасауға арналған. Монтажды сымдардың және кабелдердің тоқөткізгіш желілерін өткізгіш мыстан жасайды.Олар 1 сымды және көпсымды болуы мүмкін. Монтажды сымдардың желілерінің қимасы 0.05 -2.5 мм 2, кабельдікі -0.35-2.5мм2. Желілер саны 1- ден 52- ге дейін. Жоғары қыздыруға төзімді (200-220%) монтажды сымдарда никельденген мыс желілерін қолданады. Кабель (голл. kabel – канат, сым арқан), электрлік– сырты қорғағыш қаптамамен қапталған, бір немесе бірнеше оқшауланған өткізгіштерден (ток өткізетін талсымдардан) тұратын өткізгіш. Кабель электр энергиясын және сигналдарды қашықтыққа жеткізу үшін пайдаланылады. Кабельдің құрылымы оны тарту (су және жер астында, ауада, зиянды ортада т.б.) және пайдалану ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болып жасалады. Кабель түрлері: Бақылау кабельдері-басқару, бақылау және автоматтандырылған тізбектер үшін арналған. Жылжымалы объектілерді басқару тізбектерінде көп сымды, аса иілгіш немесе иілгіш мыс талсымдар қолданылады. Арнайы кабельдер жару жұмыстарына арналған кабельдер және тағы басқалар болып бөлінеді. Бұл кабельдерді геологиялық, геодезиялық жұмыстарда пайдаланады. Байланыс кабельдері қолдану аймағына қарай магистральды, облыс ішілік, қалааралық және су ішілік деп бөлінеді. Ақпарат кабельдері -антенна, телефон, компьютер кабельдері жатады. Жарықты –диодты кабельдер — күштік кабельдің өте қызықты түрі. Мөлдір ашық қаппен қапталған оқшауламасы бар ТПЖ-ның бойымен әр түрлі жарықты-диод қосымша сымдар тізбектеп жалғанған бұл кабельдермен тек қана декоративті түрлі-түсті суреттер, картиналар салуға болады әр түрлі механизмдерде және сахналық аппаратураларды қосқанда қолданылады. Монтажды сымдар мен кабельдердің маркілері Көптеген кабельдер мен сымдардың оқшауламалық қабы сыртқы механикалық әсерден мақта мата өріммен қорғалған болады. Сымдардың салаларының және оқшауламамалық қабының материалына қарай маркілейді. Маркіні әріппен жазады: АПН, ПРТО, ПГВ.Әріптер мынаны білдіреді: А – алюминий сала(егер бұл әріп жоқ болса, онда мыс салалы болғаны); Р – резеңке оқшауламалы; В – полихлорвинил оқшауламалы , Н – наирит оқшауламалы, П – сым , ПП – жалпақ сым , О – өзара оқшауланған сымдардың ортақ бір қабы бар ; Т – труба ішімен жүргізуге арналған сым ; Г – иілгіш сым ; Д – қос сым , Ш — баусым ВВГ-күштік кабель ТПЖ және ПВХ оқшауламасымен қапталған,Салалары мыс материалынан жасалған, сыртқы қорғанысы жоқ.Жиілігі 50 Гц, 600-1000 В кернеудегі электр тогын тарату және жіберу үшін арналған күштік кабель . 1-ден 5-ке дейінгі салалардан тұрады, Қимасының диаметрі 1,5 тен 240 мм2 дейін. АВВГ— күштік кабель ТПЖ және ПВХ оқшауламасымен қапталған, салалары алюминий материалынан жасалған, сыртқы қорғанысы жоқ.Жиілігі 50 Гц, 600-1000 В кернеудегі электр тогын тарату және қолдану үшін арналған күштік кабель. 1-ден 5-ке дейінгі салалардан тұрады. Қимасының диаметрі 1,5 тен 240 мм2 дейін. ВББШВ — мыс салалы брондалған күштік кабель. Кабельдің саласы бір сымды немесе көп сымды болып келеді. 1-ден 5-ке дейінгі саладан тұрады. Қимасы 1,5 мм2 – 240 мм2 .ТПЖ- оқшауламасы бар, сыртқы қабы бар, оқшауламамен кембриктің араларында ПВХ қолданылады. Содан кейін екі лентамен брондайды. ПП –Жалпақ сым, саласы бір сымды мыстан жасалған. Оқшауламасы ПВХ-дан және сыртқы қабығы да ПВХ-дан жасалған. Салаларының саны 2 немесе 3, қимасының размері 1,5 тен 6 мм2 дейін. Стационарлық жарықтағыш жүйелерде, сонымен қатар жарықтандыруда, розеткаларды монтаждауда қолданылды. Номинальдық кернеуі 250 В, жиілігі 50 Гц. -15 тен +50 С дейінгі аралықта қолданылады. Пайдалынылған әдебиеттер: Уикипедия – қазақша энцклопедиясы ЭЛЕКТРОТЕХНИКАЛЫҚ МАТЕРИАЛТАНУ: Ж.Х. Амиров,Қ.Х. Бекмағамбетова - Алматы 2009. |