|
|
органика. Турғунбаева Дария 15 тапсырма. Турунбаева Дария 15 тапсырма
Турғунбаева Дария
№ 15 тапсырма
Гетероциклды қосылыстар.Алты мүшелі гетероциклдер. Бірнеше гетероатомдары бар алты мүшелі гетероциклдер. Диазиндер. Пиримидин. Пиримидин негіздері. Пиримидин негіздерінің таутомерлік формалары (лактим – лактамдық таутомерия). Алкалоидтар туралы түсінік.
Гетероциклді қосылыстар – сақиналы молекулалар, сақина құрамында көміртек атомынан өзге бір немесе бірнеше гетероатомы бар органикалық қосылыстар. Гетероатомдарға азот, оттегі, күкірт, кремний, фосфор, селен, бор және басқа да элементтер атомдары жатады.
Алты мүшелі гетероциклдер
      
|
Бір гетероатомы бар алты мүшелі гетероциклдер
|
Бірнеше гетероатомдары бар алты мүшелі гетероциклдер
|
Өкілдері
|
Мұндай гетероциклдердің маңызды өкілі — пиридин. Пиридинді бip СН топшасын азот атомымен алмастырған бензол деп қарауға болады:
|
Сақинасында eкі азот атомы бар гетероциклді қосылыстарды диазиндер деп атайды: Диазиндердің ішінде ең маңыздысы пиримидин және оның туындылары.
|
Номенклатурасы
|
IUPAC ұсынған Widman Ganch жүйесіне сәйкес пиридиннің жүйелі атауы-азин . Алайда, гетероциклдер номенклатурасы саласында тарихи кең таралған тривиалды атаулар жиі қолданылады, сондықтан жүйелі белгілеу лингвистикалық қолдануда немесе арнайы әдебиетте жалпы қабылданбайды.
IUPAC бойынша атауы
|
Систематикаылқ атауы
|
Басқа атаулары
|
Пиридин
|
Азабензол
|
Азин
Азинин
1-Азациклогекса-1,3,5-триен
|
|
IUPAC ұсынған Widman Ganch жүйесіне сәйкес пиридиннің жүйелі атауы- миазин. Пиримидиндердің номенклатурасы қарапайым. Алайда, басқа гетероциклді қосылыстар сияқты, таутомерлі гидроксил топтары қиындық тудырады, өйткені олар негізінен циклдік амид түрінде болады . Мысалы, 2-гидроксипиримидинді 2-пиримидон деп атаған дұрыс. Әр түрлі пиримидиндердің тривиальды атаулары бар.
IUPAC бойынша атауы
|
Систематикаылқ атауы
|
Басқа атаулары
|
Пиримидин
|
1,3-диазабензол
|
1,3-диазин
м- диазин
1,3-диазациклогекса-1,3,5-триен
|
|
Физикалық қасиеттері
|
Пиридин-жағымсыз иісі бар түссіз сұйықтық, Тқайнау= 1150С. суда және органикалық сұйықтықтарда жақсы ериді. Улы.
|
Пиримидин-суда жақсы еритін төмен балқитын кристалды зат,Тбалқу= 22,50 C, Тқайнау = 1240c.
|
Алыну жолдары
|
1.Зертханада пиридинді гидроциан қышқылы мен ацетиленнен синтездеуге болады.
2. Пиридин ацетиленнің цианидпен қоспасын ыстық түтіктер арқылы 2:1 молярлық қатынасында өткізу арқылы алынады.
3. Акролеиннің аммиакпен конденсациялануынан (3 — метилпиридин (р-пиколин) алынады:
4.Пиридин негіздерін қаныққан альдегидтерден де алуға болады. Мысалы, сірке альдегиді аммоний ацетатының қатысуында аммиакпен әрекеттесіп, 2- метил-5-этилпиридин түзеді:
5.Ауыстырылған пиридиндердің іс жүзінде маңызды синтезі диен көмірсутегі мен нитрилдің қоспасын 400 ° C температурада қыздыруға негізделген
|
1. Пиримидин галогенделген пиримидин туындыларын қалпына келтіру арқылы алынады. Немесе барбитур қышқылын фосфор хлороксидімен арқылы алынған пиримидиннің 2,4,6-трихлорынан.
2. Ацетофенон формамидті конъюгаттардың активтенуі 4-арилпиримидиндерді синтездеуге мүмкіндік береді.
3. Циан қышқылы туындыларының N-винил/ариламидтермен тікелей конденсациясы тиісті С4-гетероатомды алмастырылған пиримидиндерді береді.
|
Химиялық қасиеттері
|
1.Пиридин негіз болып табылады және қышқы қатысында протонизацияланады:
2. Пиридин күкірт (VI) оксидімен әрекеттесіп пиридин сульфотриоксидін түзеді:
3.Кез-келген үшінші амин сияқты пиридин сутегі асқынымен немесе қышқылдармен тотығады:
4. Пиридин үшін нуклеофильді алмасу реакциясы өте маңызды. Пиридинді натрий амидімен қыздырғанда 2-аминопиридин түзіледі:
5. Пиридиннің сілтімен әрекеттесуі екі таутомерлі формада a-аминопиридин сияқты 2-гидрокси пиридиннің пайда болуына әкеледі:
6. Пиридин, бензол сақинасы сияқты, тотығуға төзімді.Пиколин калий перманганатымен пиридинкарбонға тотығады
Никотинді никотин қышқылына тотықтыруға болады:
|
1. Нуклеофильді алмасу оңай жүреді. Пиримидин сақинасында алмастырғыш болған кезде жақсы реакция жүреді.
2. Галогендеу реакциясында бір электрондонорлы топшаның болуы да жеткілікті. Мысалы, 2-аминпиримидин хлорлану және бромдану реакциясына түседі:
3. 2-амин-4-оксипиримидинді күкірт қышқылының кдтысуында нитрлегенде, 2-амин-4-окси-5-нитропиримидин түзіледі:
4.Пиримидин негізінде сульфодиазин дәрілік препараты алынды
|
Қолданылуы
|
Бояғыштар, дәрілік заттар, инсектицидтер синтезінде, аналитикалық химияда көптеген органикалық және кейбір бейорганикалық заттардың еріткіші ретінде қолданылады.
 
|
Элементтерді бөлуге арналған реагенттер, оптикалық ағартқыштар (2,5-тиофендикарбон қышқылы негізінде), физиологиялық белсенді қосылыстар ретінде қолданылады. Пиримидиннің көптеген туындылары - дәрі-дәрмектер өндірісінде қолданылады.
 
|
ЛАКТИМ-ЛАКТАМДЫҚ ТАУТОМЕРИЯ
Таутомерияның бұл түрі N=C—ОН фрагменті бар азотты гетероциклдерге тән.Таутомерлі формалардың өзара әрекеттесуі Протонның фенолдық oh тобына ұқсайтын гидроксил тобынан негізгі орталыққа-азот пиридин атомына және керісінше ауысуымен байланысты. Әдетте тепе-теңдікте лактамдық форма басым болады.
Алкалоидтар туралы түсінік.
Негіздік сипаты бар, өсімдіктер құрамында кездесетін күрделі азотты органикалық қосылыстарды алкалоидтар деп атайды. Алкалоидтер деген атау олардың негіздік қасиетіне сәйкес берілген. Арабша “алкали” — сілті деген мағынаны білдіреді.Көптеген белгілі алкалоидтардың құрамына гетероциклді қосылыстар кіреді. Сондықтан оларды гетероциклдердің табиғаты бойынша классификациялайды:
Классификациясы
1-топ-бүйір тізбегіндегі азот бар алкалоидтар немесе ациклді алкалоидтар (гетероциклдерсіз). Бұл топқа жатады: эфедрин (жылқы эфедрасы), колхамин, кохицин (керемет колхикум), капсаицин (капсикум бұрышы).
2 - топ-алкалоидтар, пирролидин, пирролизидин туындылары.
3-топ-алкалоидтар, пиридин мен пиперидин туындылары бірнеше топқа бөлінеді.
4-топ-алкалоидтар, хинолизидин туындылары.
5 - топ-алкалоидтар, хинолин туындылары.
6 - топ-алкалоидтар, изохинолин туындылары.
7 - топ-алкалоидтар, индол туындылары
8 - топ-алкалоидтар, имидазол туындылары. Бұл топқа алкалоид пилокарпин (pilocarpus тұқымдасы) жатады.
9 - топ-алкалоидтар, хиназолин туындылары. Оларға алкалоид пеганин (жалпы аккордеон) жатады.
10 топ - алкалоидтар, пурин туындылары. Оларға кофеин ,теобромин (Шай, кофе) жатады.
11 топ - дитерпен алкалоидтары. Оларға акониттер мен тірі алкалоидтар жатады.
12 - топ-стероидты алкалоидтар.
13-топ - құрылымы анықталмаған алкалоидтар.
Физикалық қасиеттері
Қазіргі уақытта әртүрлі құрылымдық типтегі 10 000-нан астам алкалоидтар оқшауланған. Алкалоидтер - жақсы кристалданатын, түссіз заттар, азғантай тобы ғана сұйықтықтар (кониин, никотин). Олардың барлығы дерлік кристалдық тұздар түзеді. Бұл тұздарды алкалоидтерді бөліп алу және тазарту үшін қолданады.Алкалоидтердің күшті физиологиялық және фармокологиялық әрекеті бар.
Биологиялық маңызды алколоидтар
 
|
Никотин — өсімдіктердің Solanaceae тобында кездесетін алкалоид. Көбiнес темекіде, аз мөлшерде қызанақтарда, картопта, кәдiде болады. Сонымен бiрге никотин алкалоидтары көкi жапырақтарында кездеседі. Никотин табакта 0, 3 - 5 % мөлшерінде болады. Никотин биосинтезі тамырда, жиналуы - жапырақтарда жүреді. Никотин - қатты әсер ететiн күші бар нейротоксин және кардиотоксин. Әсіресе жәндіктерге әсері қатты. Бұған дейін никотин инсектицид есебінде кең қолданылды, ал дәл қазiр никотинның туындыларын қолдан алуда. Мысалы - имидаклоприд.
|
 
|
Хинин - хин ағашының тамырынан алынатын негізгі алкалоид. Өте қатты қышқыл дәмі бар, ыстық түсіруші және ауруды басушы қасиеттеріне байланысты малярлы плазмоидтардың әсеріне қарсы қолданылады. Сондықтан ұзақ бойы хининді малярия ауруын емдеуде қолданады. Бірақ уақыт өте келе медицинаға хининді алмастырушы әр түрлі дәрілік заттар шығып енгізілді
|
 
|
Морфиин - апиынды көкнәрдін сүт сөлінен алынатын ауырғанды басатын есірткілік зат. Ұйықтататын және ауырсынуды басатын кұрал ретінде қолданылады. Опиумның басты алкалоиды, құрамының 10%-ын алады. Демек, басқа алкалоидтарға қарағанда әлдеқайда жоғары. Морфиннің құрамында тек бір ғана стереоизомер - (−)-морфин. (+)-Морфин синтез нәтижесінде алынып, (−)-морфиннің фармокологиялық қасиетіне ие емес. Морфиннің Хлорсутекті тұзын - морфий деп атайды. Жиі морфийді морфиннің қысқаша атауы деп береді.
|
|
Кофеин - пуриндік қатардың алкалоиді. Кофе ағашы, шай, гуарана сияқты өсімдіктер құрамында және әр түрлі сусындар құрамында кездеседі. Аз мөлшерде жүйке жүйесіне сергіткіш ретінде әсер етеді. Көп мөлшерде қолдану кофеинге тәуелділік туғызады. Ал өте көп мөлшерде қолдану өлімге әкеліп соқтыру мүмкін.
| |
|
|
Скачать 0.8 Mb.