увват коэффициентини ошириб электр энергия тежамкорлигига эришиш

• Название: увват коэффициентини ошириб электр энергия тежамкорлигига эришиш
• Дата: 19.03.2019
• Размер: 55.79 Kb.
• Имя файла: QUVVAT KOEFFISIYENTINI OSHIRIB ELEKTR.docx
• Тип: Документы; #70919

ҚУВВАТ КОЭФФИЦИЕНТИНИ ОШИРИБ ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ ТЕЖАМКОРЛИГИГА ЭРИШИШ
Электр тизимидаги барча жараёнларни 3-та параметр билан ифодалаш мумкин: кучланиш, ток ва актив қувват. Шунинг билан биргаликда янада бир қувват кенг қўлланилади – бу реактив қувват дир. Истеъмол қилинаётган реактив қувват сиғим ва ғалтакда теги шли электр ва магнитли майдонларни хосил қилади. Sanoat korxonalarida asosiy reaktiv quvvatni iste’mol qiluvchilar uch fazali asinxron motorlar, transfarmatorlar, elektr energiya uzatish liniyalari va gazorazryidli lampalardir. Asinxron motorlar reaktiv quvvatning 65 – 70%, elektr energiya ta’minoti tizimidagi uch fazali transformatorlar 15 – 25%, elektr energiya uzatish liniyalar, reaktorlar, gazorazryidli lampalar va boshqa iste’molchilar 5 – 40% istye’mol qiladi.

Reaktiv quvvatning o`zgarish dinamikasi reaktiv quvvat koeffisiyenti orqali ifodalanadi:



bu yerda reaktiv quvvat, aktiv quvvat, kuchlanish va tok vektorlari orasidagi burchak.

Garchi elektr iste’molchilarning ishlab chiqarish rejimlarini to`liq xarakterlasada amalda ko`proq quvvat koeffisiyentidan foydalaniladi:



bu yerda – to’liq quvvat.

Асинхрон мотор ва электр иситгич бир хил энергия истеъмол қилиши билан уларга келаётган тўла токларни фарқи бўлади. Асинхрон мотор истеъмол қилаётган тўла ток миқдори каттароқдир, чунки у фойдали иш бажариш учун актив қувватни истеъмол қилади ва шунинг билан биргаликда чулғамларни индуктивлиги борлиги учун реактив қувватни ҳам истеъмол қилади.

Реактив қувват истеъмоли натижасида асинхрон моторда айлан увчи магнит оқим ҳосил бўлади ва бу оқим ёрдамида статордан роторга керакли миқдорда актив қувват кўчирилади. Шунинг билан биргаликда реактив қувват истеъмол қилинишининг салбий таъсирлари бор;

- Қўшимча юкланган трансформатор ва линияларни қувват ўтказиш қобилияти пасаяди;

- Электр истеъмолчиларга қувват етказишида электр тармоқларда қувват ва энергия исрофлари ошиб кетади:
Асинхрон мотор ва трансформаторлар реактив (индуктив) қаршилигига эга ва шунинг учун улар реактив қувватини истеъмол қиладилар. Сиғимли қаршилик қўшилиши билан қўшимча реактив қувват ишлаб чиқарилади. Агарда ХL=ХС бўлса, сиғим орқали ишлаб чиқиладиган барча реактив қувват индуктив ХL томонидан истеъмол қилинади ва натижада тармоқдан қўшимча реактив қувват умуман истеъмол қилинмайди. Синхрон мотор ва конденсатор қурилмалари реактив қувватини ишлаб чиқадиган техник қурилмалардан ҳисобланади. Reaktiv qiymatni kompyensasiya qilish va ni oshirish hamma ishlab chiqarish sohalari uchun ham muhimdir.



15-расм. Электр занжирнинг схемаси.

а - компенсацияловчи қурилмасиз

б - компенсацияловчи қурилма билан

Quvvat koeffisiyentining past bo`lishi quyidagi sanab o`tilgan sabablarga bog`liqdir:

1. Asinxron motorlarni quvvat bo`yicha hamda ishlash sharoitini noto`g`ri tanlash. Faza rotorli asinxron motorlarning induktiv qarshiligi sochilishining yuqoriligi sababli qiymati rotori qisqa tutashtirilgan asinxron motorlarnikiga nisbatan past bo`ladi. Yopiq konstruksiyali motorlarda sovush sharoitlari ochiq konstruksiyali motorlarnikiga nisbatan pastroq bo`ladi. Turi va quvvati bir xil bo`lgan motorlar ichida qaysi birining tezligi yuqori bo`lsa shuning qiymati yuqori bo`ladi.

2. Ishlab chiqarish mexanizmlari va ularning elektr jihozlari vaqt bo`yicha to`liq bo`lmagan va notekis yuklanganligi sabab bo`ladi.

3. Elektr motor va transformatorlarning yuklanishsiz ishlashi.

4. Quvvati yuqori bo`lgan elektr motor va transformatorlarni quvvati kam bo`lgan ishlab chiqarish qurilmalarida qollash.

5. Elektr motorlarni nominal quvvatidan yuqori quvvatda ishlatish magnit oqimi sochilishini ko`paytiradi va natijada pasayadi.

6. Ishdan chiqqan yoki yomon ta’mirlangan elektr jihozlari ishlatilishi: masalan, rotor po`lati tunukalarini zich siqmaslik, tator chulg`ami o`ramlari soni birlamchi sonidan kam bo`lishi va h.k. uulg`amlar sonining 10% ga kamayishi motor salt yurishini 25% ga shiradi va bu esa quvvat koeffisiyentini 6 – 8% ga kamayishiga olib keladi. Rotor po`ati o`lcmining 10 mmga farq qilishi
ning 15 – 30% kamayishiga olib keladi.

7. Tushlikda, kechki smenada, quvvati yuqori bo`gan ashinalarning uzoq vaqt o`hirib qo’yilgan vaqida hamda kichik uklanishli rejimda ishlayotgan paytda tarmoqdagi kuchlanishning ir necha voltga oshishi induktiv istye’molchi magnitlovchi tokining oshishiga olib keladi va natijada ning pasayishiga
sabab bo`adi

8. To`g`rilagichli qurilmalarning bo`lishi va to`yinish rejimiga yaqin rejimda ishlayotgan ferromagnit o`zakli elektr istye’molchilarning bo`lishi natijasida tarmoqdagi kuchlanishning sinusoidalligi buziladi. Asinxron motor va transformatorlarda nosinusoidal kuchlanish ta’sirida qo`shimcha quvvat pasayishi paydo bo`ladi va bu izolyasiyaning ishlash muddatini kamaytiradi.

Реактив қувватини компенсацияловчи (РҚК) қурилмаларидан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлиги.

Тармоқларда актив қувват Р ва энергияларни W минимал исрофларини яратиш учун иложи борича реактив қувватига бор заруриятни ўз кучи билан, яъни ўзининг реактив қувватини компенсацияловчи қурилма ёрдамида қондирилса, қолган қисми энергия билан таъминловчи ташкилот томонидан етказилади. Реактив қувватини бу қисми бепул берилади. Қолган эхтиёжни

истеъмолчи ўз кучи билан таъминлайди. Агар истеъмолчида махсус компенсацияловчи қурилмалар йўқ бўлса ёки улар етарли даражада бўлмаган ҳолда, реактив қувватига қолган эхтиёжини ҳам электр энергия билан таъминловчи ташкилот етказиб беради. Лекин бу қисмига истеъмолчи тўлов қилади, яъни тарифга қўшимчалар ё ки айирмалар орқали ҳар хил РҚКларни ўрнатиш турли таъсирларга олиб келади. Истеъмолчига керак бўлган қувват миқдорини Q_кер деб белгиласак, компенсацияловчи қурилмасининг оптимал қувватини Q_кқопт да белгилаймиз. Бундай ҳолда, тармоқдан қўшимча Q_қўш олинадиган реактив қувват миқдорини аниқлаймиз:

Q_қўш = Q_кер - Q_кқопт

Тўловларни бир ставкали тариф бўйича ўтказган ҳолда кўндаланг компенсацияловчи қурилмалардан фойдаланишнинг иқтисодий самараси қуйидаги формула билан аниқланади:

Эй Эй.с Кй . (7.4)

бу ерда: Эй – бир йилда конденсатор қурилмаларини қўллаш натижасида олинган самара, сўм;

Кй – конденсатор қурилмасини сотиб олишга ва эксплуатация қилинишига кетган келиштирилган йиллик исрофлар, сўм;

Эй.с – конденсатор қурилмаларни қўллаш би лан бир йилда қилинган иқтисод, сўм;

Эй.с ни қуйидаги формула ёрдамида аниқлаймиз:

Эй.с.Ка.к. уз.Q_ккt (7.5)

бу ерда: Ка.к.ўз – актив қувват исрофи ўзгаришини баҳоловчи коэффициент (0,07 кВт/квар);

Qкк – конденсатор қурилмасининг қуввати, квар;

t – бир йилда конденсатор қурилмасининг ишлаш вақти, соат;

Демак, реактив қувватини компенсациялаш натижасида (КҚларни ёрдамида) актив ва реактив қувватлар исрофини камайтирган ҳолда электр энергия исрофини камайтирамиз ва кучланиш йўқолишини ҳам пасайтирамиз. Фақат КҚ ларни қайерда ўрнатиш керак деган муаммо пайдо бўлади. Тажрибалар шуни кўрсатадики, КҚлар қанча истеъмолчиларга яқинроқ бўлса, шунча Р ва Qларни камайиши кўпроқдир. Лекин, КҚларни ўрнатилиши истеъмолчиларга яқинлаши билан уларнинг ўрнатишга кетадиган капитал маблағ ошиб кетади. Амалиётда, КҚ ларни РТПларнинг 6 ва 10кВ шиналарига ва ТП ларнинг 0,4 кВ шиналарига қўшилиши афзалроқдир.

Қувват коэффициентини ошириш табиий ва сунъий усуллар билан бажарилиши мумкин. Табиий усуллар қуйидагича чора-тадбирлардан иборатдир:

- электр моторларнинг қувватини тўғри танлаш, моторнинг қуввати ишчи машина қувватига тенг ёки яқинроқ бўлиши кер ак. Уларни иложи борича тўла юклаш ва салт ишлаш режимларини чеклаш лозим;

- юқори қувват коэффициентли моторларни қўллаш керак (шарик подшибникли, юқори тезликли);

- агарда юкланиш доимий 50%дан кам бўлса, статор чулғамларини учбурчакдан юлдузчага қайта улаш керак. (Бу ерда тармоқнинг линияли кучланиши мотор фазасининг номинал кучланишига тенг бўлиши керак);

- юкланиш сезиларли даражада пасайиб кетишида, параллел ишлайдиган трансформаторлардан бирини тармоқдан ажратиш керак.

Юқорида келтирилган чоралар керакли самара бермаган ҳолда, сунъий усулларга ўтамиз. Кенг тарқалган сунъий усуллардан бири – бу конденсатор батареяларини қўллашдир. Конденсатор батареяларни ўрнатиш жойини ҳисобга олган ҳолда компенсациялаш шахсий, гуруҳли ва марказлаштирилган бўлиши мумкин. Конденсаторлар тармоқ ёки қурилмага нисбатан параллел қўшилади ва одатда учбурчак усулда ўзаро уланади.

Конденсатор батареясининг қуввати тармоқ кучланишига нисбатан иккинчи даражасида ва сиғимга нисбатан биринчи даражасида тўғри пропорционалдир:

Qк 3U²_тармс10^3

бу ерда: Q - уч фазага қўшилган конденсатор батареяларнинг қуввати, квар;

Uтарм – тармоқнинг кучланиши, кВ;

- бурчак частотаси, С^-1;

С – конденсатор батареясининг сиғими, мкФ.

Тармоқнинг частотаси f=50 Гц лигини ҳисобга олганда, юқорида келтирилган формуланинг кўриниши ўзгаради:

Qк =0,942U²тарм С

Қувват коэффициентини ошириш учун қўлланиладиган конденсатор батареясининг қуввати қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

Qк = Р(tg_tg_)

бу ерда: P - қурилмаларнинг актив қуввати, кВт;

_ва _- конденсаторсиз ва конденсаторли фазаларнинг бурчак оғиши.