Навроцкая. Змест

• Название: Змест
• Анкор: Навроцкая
• Дата: 16.12.2021
• Размер: 468.23 Kb.
• Имя файла: belaruskaya_mova_kultura_maulennya.docx
• Тип: Документы; #305790
• страница: 20 из 24

8. Афіцына-справавы стыль

Афіцыйна-справавы стыль – адна з функцыянальных разнавіднасцей літаратурнай мовы, якая абслугоўвае афіцыйныя сферы дзяржаўнай, вытворчай, юрыдычнай, міжароднай дзейнасці грамадства. Гэты стыль выкарыстоўваецца ў справаводстве, заканадаўстве, кіраўнічай і дыпламатычнай галінах дзейнасці.

У афіцына-справавым стылі напісаны тэксты афіцыйных дакументаў²¹ (законаў, загадаў, распараджэнняў, пратаколаў, пагадненняў, актаў, даведак, афіцыйных лістоў устаноў, інструкцый, патэнтаў, тэхнічных умоў, дзяржаўных стандартаў, заяў, распісак і інш.).

У афіцыйна-справавым стылі вылучаюцца наступныя падстылі ў залежнасці ад прызначэння тэкстаў: уласна заканадаўчы (юрыдычны), дыпламатычны і канцылярскі. Аднак, нягледзячы на разнастайнасць падстылей і жанраў, афіцыйна-справавы стыль характарызуецца адзінствам у стылявых рысах.

8.1. Стылявыя рысы афіцыйна-справавога стылю

Да агульных характарыстык афіцыйна-справавога стылю адносяцца:

1) стандартызацыя (шырокае выкарыстанне моўных штампаў, гатовых слоўных формул): аказаць дапамогу, ажыццявіць кіраўніцтва, выконваць абавязкі, ускласці адказнасць, ставіць пытанне, на падставе рашэння, кантроль за выкананнем ускласці, па заканчэнні тэрміна;

2) сухасць маўлення (адсутнасць эмацыянальнасці, экспрэсіўных сродкаў, выкарыстанне стылістычна нейтральных сродкаў: выканаўца, заказчык, кіраўнік, службовая пасада)

3) інфармацыйнасць (уласціва не толькі тэкставым фрагментам дакумента, але і рэквізітам – абавязковым інфармацыйным элементам дакумента, якія замацаваны за кожным відам дакументаў дзяржаўным стандартам. Да рэквізітаў адносяцца: дзяржаўны герб, эмблема арганізацыі і прадпрыемства, выявы ўзнагарод, код прадпрыемства па агульна-дзяржаўным класіфікатары прадпрыемстваў і арганізацый (ОКПО), паштовы індэкс, электронны, паштовы адрас, нумар тэлефона, факса, рахунка ў банку, назва віду дакумента, дата, подпіс і інш.);

4) дакладнасць (любы выраз павінен мець толькі адно значэнне).

8.2. Моўныя рысы афіцыйна-справавога стылю

Вышэйпералічаныя стылявыя рысы афіцыйна-справавога стылю рэалізуюцца з дапамогай ужывання такіх моўных сродкаў, як:

1) тэрміны, спалучэнні тэрміналагічнага характару: алібі, сведка, ценявы бізнес, кампенсацыя за адпачынак, матэрыяльная дапамога;

2) наменклатурныя назвы (найменні прадпрыемстваў, пасад, званняў, тавараў і інш.): УП “Гаспадарка”, ЗАА “Мілавіца”, камерцыйны дырэктар, намеснік дэкана па выхаваўчай рабоце, старшыня праўлення, Беларус-1221, Атлант-80010;

3) абрэвіятуры: ЖЭС, МВФ, студсавет, ФКСІС, ВА (выконваючы абавязкі);

4) абмежавана выкарыстанне мнагазначных слоў, слоў з пераносным значэннем, сінонімаў. Па гэтай прычыне часта ўжываюцца паўторы;

5) выкарыстоўваюцца родавыя паняцці замест відавых: прыбыць (замест прыехаць, прыляцець), населены пункт (замест вёска, горад);

6) нанізванне формаў роднага склону: вынікі дзейнасці органаў дзяржаўнай бяспекі;

7) выкарыстанне займенніка я абмежавана, пашырана ўжываюцца пасіўныя канструкцыі: мною выканана (замест я выканаў).

8) назоўнікі, якія абазначаюць асобу паводле спецыяльнасці, пасады, дзейнасці: галоўны інжынер, мытнік, грамадзянін, рэктар, дырэкцыя, адміністрацыя, калегія, слухач, падаткаплацельшчык. Гэтыя назоўнікі замяняюць займеннік ён: Да нас прыехаў прафесар Іваноў. Прафесар зараз прачытае нам лекцыю.... .

Важна, што назвы асоб па прафесіі, пасадзе, званні i родзе заняткаў маюць пераважна форму мужчынскага роду, нават калі абазначаюць асобу жаночага полу. У афіцыйна-справавым стылі прыметнікі дапасуюцца да такіх назоўнікаў у мужчынскім родзе, а дзеясловы прошлага часу – у жаночым родзе, калі падобныя назоўнікі маюць пры сабе прыдатак, напрыклад: новы галоўны рэдактар С. М. Ковалёва...; Малодшы навуковы супрацоўнік Н. У. Рашэтнікава ў выступленні спынілася... ;

9) займеннік Вы заўсёды выкарыстоўваецца са значэннем пашаны, павышанай увагі: Як Вам ужо вядома, мы вельмі зацікаўлены ў Вашай прадукцыі;

10) аддзеяслоўныя назоўнікі: выкананне, выплата, планаванне, правапарушэнне, недапрацоўка, недаатрыманне;

11) канструкцыі “дзеяслоў+назоўнік”: аказаць дапамогу, правесці рэвізію, ажыццявіць выплату, арганізаваць правядзенне заняткаў, ажыццявіць збор падаткаў;

12) інфінітывы: упаўнаважыць, забяспечыць, зацвердзіць, прыняць;

13) дзеясловы у форме цяперашняга часу: арганізуе, зацвярджае, прыцягвае, наймае;

14) дзеепрыметнікі з суфіксамі –уч/-юч, -ач/-яч, -ем/-ім: бягучы, апякаемы, кіруемы, выконваючы абавязкі, кантралюючы орган;

15) колькасныя лічэбнікі (звычайна пішуцца арабскімі літарамі, потым у дужках прапісваюцца словамі): атрыманы ад заказчыка грашовыя сродкі на суму 1000000 (адзін мільён) беларускіх рублёў;

16) парадкавыя лічэбнікі даюцца з абавязковым склонавым канчаткам: сталовая 2-ой нацэначнай катэгорыі;

17) сказы поўныя, апавядальныя, як правіла, двухсастаўныя, пераважаюць простыя ўскладненыя сказы;

18) складаныя злучнікі, прыназоўнікі: у выніку таго што, дзякуючы таму што, з мэтай, па лініі, згодна з, у святле;

19) словы з адценнем прымусовасці: забараняецца, мера, рашэнне, не церпіць адкладу, трэба, абавязаны.