орман пирологиясы. 1. Глоссарий Орман Пирологиясында олданатын негізгі терминдер мен тсініктемелер

• Название: 1. Глоссарий Орман Пирологиясында олданатын негізгі терминдер мен тсініктемелер
• Дата: 28.11.2021
• Размер: 0.85 Mb.
• Имя файла: орман пирологиясы.doc
• Тип: Документы; #284457
• страница: 4 из 6

2. Орман өрттерін үйымдастырғанда басқа мекемелермен және шаруашылықтармен ара қатынастарды жоспарлау.

Орман өртін сөндіру басшысы өрт сөндірудің тиімді ұйымдастырылуын қамтамасыз ету үшін өртке алдын ала жасалған барлау деректерінің негізінде орман өртін сөндірудің тактикалық жоспарын жасайды. Барлау арқылы өрттің түрі мен күші, орманның неғұрлым өрт қауіпі бар және бағалы учаскелері, суаттар, оттың таралуын тоқтата алатын немесе қарсы өрт жіберу үшін тірек жолағы бола алатын тосқауылдар, сондай-ақ осындай тосқауылдарды немесе тірек жолақтарын құру қажет орындар анықталады.

Өрт сөндіру:

1) өртті тоқтату – өрт шетінде оттың алаулап жануын тоқтату;

2) сөндіру – оның одан әрі таралуы мүмкіндігін жою;

3) қосымша сөндіру – өрт ішіндегі жану ошақтарын сөндіру;

4) қарауылдау – жасырын жану ошақтарының және өрттің қайта шығу мүмкіндігінің жоқтығына көз жеткізуге жеткілікті белгілі бір уақыт бойы өрт сөндіру командалары жұмысшыларының өрт болған алқапта кезекшілік атқару;

5) өртті құрықтау – өрттің барлық жану ошақтарын түпкілікті түрде сөндіру және өрттің қайта шығып кету мүмкіндігінің болмау кезеңдерін қамтиды.

Өрт сөндіру тактикасын таңдау кезінде орман өртін сөндіру басшысы жергілікті жердің ерекшеліктерін және ауа райы жағдайларын, өрттің түрін, өрт сөндіру күштері мен құрал-саймандардың бар-жоғын ескереді.

Орман өрттерін сөндірудің мынадай негізгі жердегі тәсілдері:

1) төменгі өрттің шеттерін сабалау немесе оған топырақ шашу;

2) жер өңдейтін құралдардың және жарылғыш материалдардың көмегімен минералды жолақтар тарту және орлар қазу;

3) өрттерді сумен немесе өрт сөндіргіш химикаттардың ерітінділерімен сөндіру;

4) жағу немесе қарсы өрт қою пайдаланылады.

Жетуге қиын аумақтарда және ірі орман өрттері шыға қалған жағдайда оларды сөндіру үшін ормандарды авиациямен күзету және орман шаруашылығына қызмет көрсету базасының, төтенше жағдайлар жөніндегі қызмет орындарының өрт сөндіруші-парашютшілер немесе өрт сөндіруші-десантшылар командалары тартылады.

Орман өрттерін сөндіру жұмыстары басталмай тұрып осы жұмыстарға тартылатын барлық адамдар оларды жүргізу тәртібімен және қауіпсіздік техникасы жөніндегі ережемен таныстырылады.

Орман өрттерін тікелей сөндіруге 18 жасқа толмаған адамдар, екіқабат және бала емізетін әйелдер, мүгедектер, көру және есту қабілеттері нашар адамдар жіберілмейді.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. Орман өртін сөндіру әдісін жазыңыз?

2. ҚР ормандарында негізгі өрт қауіпсізідігі ережелері?

3. орман өрттерімен күресудің оперативті жоспарының маңызы неде?

(сұрақтарға жауап толық болуы керек, сұрақ мазмұны ашылуы тиіс)
7- дәріс. Тақырыбы: Орманды өрттен қорғаудың негізгі жұмыстарының күнтізбелік жоспары.
1. Орманды өрттен қорғаудың қыста өткізілетін негізгі жұмыстарының күнтізбелік жоспары.

2. Орманды өрттен қорғаудың жазда және күзде өткізілетін негізгі жұмыстарының күнтізбелік жоспары.
1. Орманды өрттен қорғаудың қыста өткізілетін негізгі жұмыстарының күнтізбелік жоспары.

Өткізу мерзімі	Жұмыстардың атауы
Қаңтар	Орман қорындағы орман құру мәліметтерінің өзгерістерін есепке ала отырып өртке қарсы шаралардың жоспарын құру.
Қаңтар – наурыз	Өртке қарсы жеткіліксіз инвентарды алу және оларды дайындау, сақтау.
Ақпан	Басшылық органның шешімін, орман өртіне қарсы оперативті жоспарды жасау, келістіру, қол қоюға ұсыну. Патрульдеу маршуртын бекіту.
Наурыз	Өртке қарсы жұмыстарды орындау боййынша әрбір орманшылыққа тапсырма беру. Территорияны авиациялық бақылауға дайындау.
Наурыз – сәуір	Өрттердiң пайда болуын ескерту бойынша жолдар және тұрғынның демалысы орындарындағы, басқа жұмыстардың өткiзуiне аналогтердiң қою және әзiрлеуi. Тағы басқа объекттердi авиациядан жергiлiктi демалыс және шылым тарту, хабарламалардың бақылаушы пункт, пункт қабылдауын жөндеу және жабдық. Каналдар бойынша байланыстың радиосының құралдардың дайындығының тексеруi: жер - ұшақ, патрүл, өрт, орман шаруашылық тағы басқалар, және олардың кемшiлiктерiнiң жоюы. Басшының Пхс-шы, тағайындауын өрт жабдықтауын дайындыққа, өрт бригадасының комплектеуi және көлiктiң бекiтуi келтiру. Орман шаруашылығы қорғауын өрт қауiптi маусымға дайындықтың бақылауы, саты және кемшiлiктi жоюдың ауылшаруашылық құрастырулар, тағы басқа иелердiң ағаш дайындаушылар, жалгерлерi.
Сәуір	Орман шаруашылықтар және орман қорғауының қызметкерлерiнiң тұратын жерi тiк ұшақтар үшiн қону алаңдарының әзiрлеуiндегi көмек осы маңай. Талаптар, өрт қауiпсiздiгi ережелерiнiң түсiнiктемесi бойынша тұрғынмен жұмыс. Мобилизациялық жоспарға сәйкес өртке қарсы құрастыруын күйдi тексеру өрттердiң олардың күрес әдiстерiн үйретуi керек болса және керек болса. Табылуды ұйым және шартты өрттiң сөндiруi бойынша жаттығу оқуы.
Сәуір – мамыр	Өрттердiң iрi сөндiруi бойынша жұмыстармен басшылық етуге қабiлеттi қызметкерлердiң анықталу және таңдап алуы және олардың әзiрлеуiн өткiзу.
2.Орманды өрттен қорғаудың жазда және күзде өткізілетін негізгі жұмыстарының күнтізбелік жоспары.
Мамыр	Орман күзет бойынша сөз сөйлеулердi орман қорғауы және хабарлаулар, ескертулер және баптардың бөлмесiнiң қызметкерлерiне жергiлiктi радио және ТV, газеттiң редакциясы, мүмкiндiктiң беруiмен iскер байланысуларды негiзде өртке қарсы насихаттауын өткiзу. Жалдану уақытша өрт күзетшiлерi, штаттан тыс өрт құрастыруларын орман шаруашылықтың қызметкерлерiнiң құрастыруы, үлкен дайындық.
Мамыр –қазан	Ормандардағы өрт қауiпсiздiгi ережелерiнiң кәсiпорындармен, ұйымдармен және азаматтарының орындауын бақылау бойынша шаралардың өткiзуi, патрульдiк, өрттердiң күресiнiң ұйымы.
Қазан – желтоқсан	Әзiрлеу, жөндеу және өрт сөндiру жабдығы, жабдықтауды алу және келесi жылдың өрт қауiптi маусымына өртке қарсы қызметiнiң қамтамасыз етуi және орман қорғауының құралдары.
Қараша	Статистикалық есеп берудi форма үшiн мәлiметтердiң әзiрлеуi. Өртке қарсы құралдары тағы басқалар өрт жабдығының қысқы мерзiмiне консервация.
Желтоқсан	Келесi жылды өрт маусымына әзiрлеу.

Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1.Орманды өрттен қорғаудың күнтізбелік жоспары қандай негізгі жұмытсардан тұрады?

(Орманды өрттен қорғау бойынша жұмыстарды көрсетіңіз және мазмұнын ашыңыз. Мысалы: келесі жылдың өрт қауіпті маусымына дайындық қалай жүзеге асырылады)

3 Практикалық сабақтар

№1 Практикалық сабақ Орман саласында кездесетін терминдер мен анықтамалар. Пирологияда қолданылатын терминология.
1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №1

Сабақ мақсаты: Орман саласы туралы түсінік. Пирология бойынша терминдер және анықтамалар.

Сабақтың қысқаша мазмұны: Орманды түрлі аспекті де зерттеуге болады: биологиялық, экономикалық, эстетикалық және т.б. Өйткені адамның тұрмысы, тіршілік ету жағдайы қандай да бір шамада орманға, оның байлығына, жағдайына байланысты.

Орман – бұл биосферадағы оттегі және көміртегінің маңызды қоры. Орман топырақты эрозиядан қорғап, топыраққа атмосфералық жауын – шашынды жіберіп, оны бөрікбасында ұстап тұрады да топырақты қорғау функциясын атқарады. Топырақтың кебуі басталғанда, орманның ылғалды жинау, сақтау, бөлу сияқты ролі лезде өседі. Орманның ылғалды сақтау және қорғау ролі адамзатқа және бүкіл планетаға қажет топырақ құнарлылығын сақтауға әсерін тигізеді. Ауыл шаруашылық аудандарында егісті қорғайтын орман жолақтарын өсіру жақсы дамыған, орманды көбінесе мал жайылымы және шабындық ретінде пайдаланады. Орман адам қызметінің маңызды табиғи негізі, себебі ол энергияның (отын), қоректің, белгілі және жаңа дәрілік заттардың, құрылыс материалдарының т.б. қайнар көзі.

Орманды қорғау - міндет. 2002 жылы 16 шілдеде еліміздің Үкіметі шег елге ағаш экспорттауға тыйым салды. Орман ағанітарын кесуді лицензиялау жонінде қаулы қабылдады. Орман шаруашылығы мамандары табиғат қоргау прокуратурасы, каржы полициясымен бірлесе отырьш, заңсыз түрде ағаш өнім-дерін дайындайтын кэсіпорындарды тексеріп, анықтауға қол жеткізді. Олар енді орман ағаштары өнімдерін облыстық орман және аңшылық шаруашылығы аумақтық басқармасының келісімінсіз теміржол бойымен басқа жаққа анара алмайтын болды. Орман шаруашылықтарында күзет те күшейе бастады.

Табиғатты қорғау – Отанды қорғау, денсаулықты қорғау. Өйткені, табиғат байлығы – халықтың игілігі. Сондықтан орман қорын өрттен сақтап, қорғап, орман “отаушылардың” жолын кесу – бәріміздің міндетіміз.

сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары (сабақ №1):


Орман саласында қолданылатын терминдердге анықтама беріңіз.
Терминдер:

1)агроорман-мелиорациялық екпе –

  2) артықшылығы бар ағаштар клондарының мұрағаты –

      3) биологиялық әралуандық –

      4) биоқауымдастық -;
      5) орман аурулары -
      6) кеспеағаш аймағынан тыс қоқыс –

      7) орманды қайта жаңғырту –

      8) кесу жасы –

      9) орманды молықтыру –

      10) орман зиянкестерi –

      11) қосалқы сүрек ресурстары (материалдары) (бұдан әрi - қосалқы сүрек ресурстары) –

      12) ағашы кесiлген жер –

      13) өртең –

      14) гендiк қор –

      15) географиялық дақылдар –

      16) қала ормандары және орманды саябақтар –

      17) мемлекеттiк орман орналастыру ұйымы –

      18) орман шаруашылығы мемлекеттiк мекемесi –

      19) сүрекдiңдер –

      20) шайыр –

      21) орманды қорғау –

      22) орман қорын түгендеу –

      23) мемлекеттiк орман қорының санаты

      24) орман –

      25) орманды өңiр –

      26) орманшылық –

      27) орман тұқым шаруашылығы –

      28) орман шаруашылығы –

      29) орман шеберiнiң учаскесi –

      30) орман қарау аймағы –

      31) орман питомнигi –

      32) орманның гендiк резерваты –

      33) орман ағаштары –

      34) орман иеленушiлер –

      35) орман иелену –

      36) орман пайдалану –

      37) орман пайдаланушы –

      38) кеспеағаш аймағы –

      39) орман өсiру –

      40) орман шаруашылығы iс-шаралары –

Практикалық сабақтың тақырыбы №2 Өрттің таралуының себептері
1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №2

Сабақ мақсаты: Орман өртінің туындауның негізгі себептерін, өртке қарсы профилактика, өртті бақылуды зерттеу.

Сабақтың қысқаша мазмұны: Ормандағы жанғыш материалдарды (ОЖМ) тұтанып жануы бойынша екі негізгі топқа белуге болады:

жеңіл түтанатын және жылдам жанатын материалдар -құрғақ шеп, қураған жапырақтар, қылқандар, ұсақ бұтақшалар, бұтақтар. Кейбір бұталар, өздігінен өсіп шыққан өсімдіктер және басқалары. Бұл жанғыш материалдар оттың жылдам таралуына себеп болады және ақырын тұтанатын материалдарға тұтандыр-ғыш болады;

ормандагы бәсең түтанатын жангыш материалдар -шырпы-шөпшектер, түбіртек, ағаш төсемелерінің төменгі қабаттары, бұталар мен ағаштар. Жанғыш материалдардың бұл тобы жанған кезде көп мөлшерде жылу бөліп шығарады және өрттің өрбуіне себеп болады.

Жанғыш материалдардың түрі, олардың мөлшері, жай-күйі мен орман алқабында бөлінуі - орман өрттерінің таралуында негізгі мағынаға ие болады. Сонымен, материалдардың өрт үшін «пісіп-жетілуі», олардың мөлшері, - жану жылдамдығы мен қарқынына тікелей себепкер болады. Айрықша қауіп тудыратын нәрсе - мөлшері ағаштар мен жасыл желеңдердің түріне және жасына байланысты орташа есеппен 8-ден 59 т-/га аумақты алатын жанғыш материалдардың пайдасыз жатқан (өлі) коры. Оттың жайылуында жанғыш материалдардын алкапта тегіс және үздіксіз таралып жатуының маңызы аз емес.
бақылау тапсырмалары

Өрттің таралуына әсер ететін жағдайлар жәнет олардың өртепен байланысы.

Ауа райы шарттары. Ауа райы шарттарының өрттің таралуында шешуші маңызы бар, өйткені жауын-шашын мен жоғары ылғалдылық жануды шектейді және тоқтатады. Күшті желдер, керісінше, өрттің өршуіне себеп болады. Тынық ауа райы және температураның темендеуі, -әсіресе түн мерзімінде, - ертті тыншытып, оның қарқынын темендетеді. Құрғақ, ыстық ауа райы оттың шығуы мен таралуына аса қолайлы жағдайлар туғызады. Жұмыстар тәжірибесі керсеткендей, ерттің таралуына эсер ететін. негізгі есепке алынатын факторлар - жел, ылғалдылық, ормандағы жанғыш материалдар мен олардың қоры, ауа температурасы және жер бедері болып табылады (сурет 1).



Жел Ылғалдылық Температура

Сур. 1. Өрттің таралуын анықтайтын ауа – райы факторлары

Жел. Желдің әсерімен жанғыш материалдар кебеді, оттың, -әсіресе жоғарыдағы орман ерттерінің, - таралу жылдамдығы артады. Бұл жанып жатқан белшектердің жылжуы арқылы ерттің жаңа ошақтарының шығуына себепші болады. Ормандағы өрт бір жердің шеңберіндегі ауа толқындарын туындатады да, сол арқылы оттың жайылуына басым желдің әсерін күшейтеді. Жалынныңүстіңгі жағындағы ауа қызып, жоғары көтеріледі. Оның орнына жаңа ауа толқыны құйылады да, оттың өршу мүмкіндігін туғызады. Нәтижесінде, өрттің үстінде конвекциялық (жылулық) құбыр пайда болады. Конвекция (жылулық) құбырында, көбінесе, жанып жатқан бұтақтар, қылқан үйінділері болады да, олар орман үстіндегі жабыннан ары өтіп, содан кейін негізгі от ошағынан 200...300 метр және одан да асатын аралықта (желдің жылдамдығына және жылу құбырының ойысқан бағытына байланысты) орманға түседі, сөйтіп оттың жаңа ошақтарын туғызады.

Ауаның ылғалдылыгы. Ауада қашанда су буы түріндегі ылғалдылық болады. Ауадағы ылғалдылық мөлшері жанғыш материалдардың құрамындағы ылғалдылықтан байқалады. Жан-ғыш материалдардағы ылғалдылық өрт сөндіру барысына эсер ететін маңызды фактор, өйткені дымқыл жанғыш материал,- «көк» жанғыш материалдардың көпшілігі сияқты, - жанбайды. Әдетте, ауа түнге қарағанда, күндіз құрғақ болады. Сондықтан да, түн мерзімінде өрт (қалыпты жағдайларда) ақырын жанады (тарайды), себебі, жанғыш материалдар түнгі дымқыл ауадан ылғал сіңіреді. Атап айтқанда, бұл құрғақ шөпке, қылқандарға, ұсақ бұтақтар мен басқа да жеңіл жанғыш материалдарға қатысты.

Жанғыш материалдардың ылғалды сіңіруі, беткейді бойлай төмен қарай соққан жел, түнгі салқын температура, сонымен қатар, түнгі ауа райының өзге элементтері, әдетте, өрт сөндіру-шілердің жұмысын жеңілдетеді. Сондықтан, күндізгі уақытта бақылаудан шығып кеткен өртті түнде сөндіру (жайылуын шектеу) мүмкін болады. Ормандағы өртті толық оқшаулауға бар күшті жұмылдыру қажет, өйткені келесі күні өрттің жайылуына жағдай туғанда, оның оқшауланған алаң шектерінен асып кетпеуі керек.

Бұл өртті күндіз сөндіруден бас тарту керек деген сөз емес (өрттің көпшілігі күндіз сөндіріледі). Әйтсе де, егер өртті күндізгі уақытта сөндіру мүмкін болмаса, онымен күресу жөніндегі негізгі әрекеттер қараңғы түспей жасалуға тиіс.

Ормандағы өрттің өрбуінің тәуліктік сатысы шамамен алғанда төмендегідей:

оттың аса қарқынды жануы сағат 9-дан 21-ге дейін -сөндіру өте қиын;

оттың жану қарқынының төмендеуі сағат 21-ден 4-ке дейін - сөндіру тиімділігі артады;

оттың жану қарқынының саябырсуы сағат 4-тен 6-ға дейін (негізінен, от жалынсыз жанады) - өрт сөндіруге ең колайлы уақыт;

оттың жану қарқынының артуы сағат 6-дан 9-ға дейін -сөндіруге қолайлы уақыт.

Ауа температурасы өрт сөндіру кезіндегі негізгі факторлар-дың бірі болып табылады. Күнге қызған жанғыш материалдың ылғалдылығын жоғалтып, қызбаған материалға қарағанда жылдамырақ жанатыны белгілі. Топырақ бетінің температурасы ауа легінің қозғалысына да эсер етеді. Ол өрт сөндірушілерге де тікелей әсерін тигізіп, олардың жұмысын қиындатады.

Жер бедері (рельеф), әсіресе таулы жердің бедері, өрттің таралуына өзінше эсер етеді.

Тәулік ішінде күннің жер бетін қыздыруынан жерге жақын ауа да қызып, жоғары көтеріледі. Сол себепті, тәулік ішінде ауа лектері, әдетте, жылғалар мен беткейлердің бойымен жоғары «ағады». Кешкісін және түнде жердің беті салқындайды, ауа лектері өздерінің бағыттарын өзгертіп, жылғалар мен беткейлердің бойымен төменге ығысады. Жел ағындарын айтатын болсақ, олар да осындай заңдылыққа бағынады: күндіз жел беткеймен жоғары өрлей соқса, ал түнде - беткей бойымен темен қарай соғады. Өрт сөндірудің жоспарын әзірлегенде, бұны есте ұстау керек.

Тау жағдайларында өрттің жылдамдығы және жайылуы -беткейлердің орналасуы мен құламалылығына байланысты. Беткей тік жар болса, өрт оның бойымен оңай тарайды, егер желдің бұл жағдайды өзгертуге күші жетпесе, онда өрттің жайылу жылдамдығы артады. Тау беткейінің құламалылығы 5° болғанда, өрттің таралу жылдамдығы 1.2 есе, 10° болғанда - 1.6 есе, 15° болғанда - 2.1, 20° болғанда - 2.9 есе артса, тау беткейінің тік жары 25° кезінде өрт 4.1 есе жылдамдықпен тарайды.

Беткеймен жоғары көтерілгенде, өрт оты ағаш діндерінің төменгі жағына жақын аралықта өтеді. Бұл олардың қызуына, құрғап кебуіне және жылдам тұтануына себеп болады. Жылы ауа беткеймен жоғары көтеріле отырып, отты «тартады», нәтижесінде оттың таралу жылдамдығы артады.

Осы уақытта тік беткейден жанғыш материалдар темен қарай домалап, оттың жаңа ошақтарын туғызуы мүмкін.