1.И.М.Губкиннинг таълимоти 1910-1912 yillarda yirik neft –olimi I.M. Gubkin birinchi marta g’ziga xos bg’lgan "engsimon" konlarning mavjudligini ochgan edi. I.M.Gubkin neft geologiyasi fani rivojiga juda katta hissa qg’shgan olim bg’lib, Rossiyalik neft geologiyasi fanining asoschisi hisoblanadi. 1927-28 yillarda trestlarda zahiralarni hisoblash bg’yicha maxsus guruh tashish qilinadi va ular akademik I.M. Gubkin hamda S.I.Mironov boshchiligida har yili anjumanlarga tg’planishib, zahiralarni hisoblash bg’yicha fikrlashardilar. 30-yillarda I.M.Gubkin boshchiligidagi komissiya YAngi Grozniy neft koni qazib chiqarish masalalari bilan shug’ullanadi. Bunda qatlamdagi suv bosimi ustida kengroq fikr yuritish, qatlamning ta’minlanish va bg’shanish joylari mavjudligi, hamda ularning neft koniga ta’siri tg’g’risida tushunchalar kiritiladi. Bu fikrlar keyinchalik neft quduqlari ishini gidrodinamik tahlil qilish imkonini yaratgandir. 1933 yilda Bokuda g’tkazilgan neftchilarning quriltoyida I.M.Gubkinning ma’ruzasida neft oluvchi quduqlarni qatlamlarga joylashtirishda ular orasidagi masofaning ilmiy asosdagi metodi talqin etiladi. Xuddi shu yillarda konni ishlatish ishlariga har tomonlama yondashish (uni quduqni ishlatishdan farqlamoq zarurligi) ta’kidlanadi, qatlamda kechadigan jarayoanlarning quduqqa ta’siri tg’g’risida fikr yuritiladi.
1932 yilda I.M.Gubkin neftlar zahirasini hisoblash tasnifini tavsiya etadi, bu masalani 1937 yildagi XVII jahon geologik kongressida ham ko’taradi. O’sha zahira klassifikatsiyasi bizda 1942 yilga qadar qo’llanildi. Neft koni geologiyasining rivojiga shu davrda akad. I.M.Gubkin katta hissa qg’shdi, uning asarlari hanuzgacha g’z ahamiyatini yg’qotgani yg’q
2.Дунё нефть геология»си фанида нефт ва газнинг ҳосил бўлиши. И.М.Губкин «Дунё нефт геология»си фанида биринчи марта нефт ва газнинг ҳосил бўлиши ва уларнинг ер қобигида йиғилиши умумий, аммо куп поғонали табиий- тарихий жараёнлигини ва ер қобигининг литогенези ва литогенези билан узвий боғлиқлигигини курсатади.
Шу жараёнда у куйидаги асосий босқичлар ажратди:
1) Чўкинди жинсларда нефт ҳосил килувчи органик моддаларнинг йиғилиши ва уларнинг ўзгариши натижасида нефт углеводородларини
ҳосил бўлиши босқичи; 2) Нефт углеводородларини нефт ҳосил қилувчи қатламлардан коллекторларга (нефт ва газ йиғувчи табақаларга) сўнгра коллектор қатламлар бўйлаб (ёнлама) ёки узилма ва дарзликлар орқали тик (вертикал) силжиш (миграция) босқичи; 3) Нефт ва газнинг қатламлар ичра силжиш йўлларида учраган қулай тузилмали ва литологик шароитда тўпланиб уюмлар ҳосил бўлиши босқичи; 4) Аниқ геологик шароитда уюмларнинг қайта тақсимланиши ёки бузилиши босқичи И.М.Губкин ўзидан олдин ўтган олимлар (Н.И.Андрусов, Г.П.Михайловский) фикрини тараққий эттириб нефтнинг ўсимлик ва ҳайвонлардан ҳосил бўлиш назариясини тасдиқлади
3. Ер қобиғида йиғилиши, ер қобигининг литогенези ва литогенези билан узвий боғлиқлиги. Ер қобиғида нефт газ ҳосил ўлиш ва нефтгаз тўпланиш чўкинди жинслар билан узвий (генетик) боғлиқ бўлиб, литогенезнинг ташкил қилувчи бир бўлагидир. Бу жараён геологик тарихнинг ҳар бир қурилаётган вақтида ер қобиғида содир бўладиган тектоник ҳаракатнинг умумий йўналиши билан билан боғлиқ тараққий қилади. Нефтгаз ҳосил бўлишининг литогенез билан узвий боғлиқлигини қуйидаги омиллар тасдиқлайди: - ернинг барча қитъаларида топилган углеводород бойликларининг кўпчилиги (99,9 %) органик моддалари (Ом) кўп бўлган ҳар бир геологик давр чўкинди ётқизиқлари билан боғлиқ бўлиб органик моддалари кам ётқизиқларда углеводород бойликлари камаяди; - баъзи бир геологик даврлар учун органи- баъзи бир геологик даврлар учун органик моддалар ва каустобиолитларнинг, шу жумладан нефтнинг тўпланиш жараёнлари ўртасида параллелизм борлиги аниқланган. Бу эса Ер геологик тарихининг ҳар бир кузатилаётган даврида кўмир ва нефтнинг ҳосил бўлиши органик моддаларининг тўпланиши билан узвий боғлиқлигини кўрсатади; - нефт таркибида биоген йўл билан ҳосил бўлган оксиген, азот, олтингугурт ва бошқа бирикмаларнинг бўлиши; - Нефтларнинг оптик фаоллиги. Яъни нефтда органик йўл билан ҳосил бўлган моддаларнинг бўлиши сабабли содир бўладиган хусусият. Агарнефт ноорганик йўл билан ҳосил бўлган бўлса, бу хусусият содир бўлмайди; - нефт таркибида 250- 300° С дан ортиқ ҳаракатда парчаланиб кетувчи парафин ва олтингугурт бирикмаларининг бўлиши. Бу эса нефтнинг ер остида юқори ҳароратда ҳосил бўлишини инкор қилади. - бирор стратиграфик бўлинма ётқизиқларидаги нефтнинг углеводород таркиби билан шу ётқизиқлардаги тарқалган органик моддалар битумининг углеводород қисми ўртасидаги ўхшашлик; - нефтдаги карбоннинг изотоп таркиби, шу ётқизиқлардаги органик моддаларникига яқинлиги ҳамда магматик жинслардаги ва ноорганик бирикмалардаги карбондан тубдан фарқланиши; - нефтдаги олтингугуртнинг изотоп таркибининг, шу ёткизиқларнинг органик моддалардаги битумларникига ўхшашлиги; - ҳозирги ва қадимги учламчи давр сувости ётқизиқларида органик моддаларнинг нефт қаторидаги углеводородларга ўтиш жараёнининг очилиши ва чўкиндиларни чуқурлашиб бориши билан улар миқдорининг ортиб бориши
Daryo tubida hosil boʻlgan choʻkindilar tarkibidagi oʻzaro va ular atrofidagi muvozanatning buzilishidan yuzaga keladi. Muvozanatning yoʻqolishi ichki va tashki oʻzgarishlarni keltirib chiqaradi. Bu esa tarqoq holdagi qum va gil zarralarining bir-biriga yopishib, zich, yaxlit va qattiq togʻ jinslariga aylanishiga sabab boʻladi. Mac, D.da choʻkindi gillardan termal suvlar taʼsirida kristalli slaneilar hosil boʻladi. Erta D. (choʻkindilar tarkibining fizik-kimyoviy muvozanatlashuvi) va kechki D. (moddalarni qayta taqsimlanib turli mineral toʻplamlarini hrsil qilishi) farq qilinadi. Choʻkindilarning dastlabki shakli, tarkibi va xususiyatlarini aniqlashda D.ning ahamiyati muhim.
10) Чўкинди формацияси
"Формация" сўзи геологик адабиётга XVIII аср-да қатламлар таркибининг ва кесмадаги ҳолатининг ўхшашлигини белгилаш учун киритилган. Кўпчилик олимлар бу терминни стратиграфик комплекснибелгилашда қўллашган. Айримлари эса, формацияга таркиби ва ҳосил бўлишида умумийлик бўлган тоғ жинсини киритишган.
Формация ҳақидаги тушунча 1761 йил Г.Х.Фюксел томонидан гео-логияга киритилган. У формация деб, бир хил шароитда ҳосил бўлган қатламлар комплексини атаган ва ҳар бир формация ер тарихининг аниқ даврига тўғри келади деб ҳисоблайди.
Шундай қилиб формация деганда, бошқалар ичидан ўзининг таркиби ёки тузилиш хусусияти би-лан ажраладиган аниқ тектоник ёки иқлим режими-да ҳосил бўлган фацияларнинг генетик мажмуаси тушу-нилади. Шунга кўра формация ўлкавий литоло-гик-тузилмали тушунча-дир.
Формациянинг ҳосил бўлиш давомийлиги, уларнинг қалинлиги, эгаллаган майдонининг ўлчами катта оралиқда ўзгаради. Шунинг учун уларни фор-мацияларга, кейинчалик макрофацияларга ажратиш керак.
Одатда чўкинди формацияси ичида платфор-ма, геосинклинал, ўтиш турлари ажратилади. Гео-синклинал формация катта амплитудали тектоник ҳаракат натижасида ҳосил бўлади. Платформа формацияси эса кичик амплитуда-ли тектоник ҳаракат бўлган областларда ҳосил бўла-ди. Шунинг учун қалинлиги кичик ва катта майдонда ўз хусусиятини йўқотмайди.
Ўтиш формацияси тоғ қурилмасининг бурмали кўтарилиш даврида кескин ботиш вилоятларида ҳосил бўлади. Уларнинг қалинлиги катта.
11) Нефть-газ ярата олувчи ва нефтьгаз ҳосил қилувчи қатламлар
Нефт яратаолувчи жинс таркибида тарқок органик модда углеводородлари ва бошқа нефт компонентлари (микронефт) бўлган ва маълум қулай шароит юзага келганда, уларни коллекторлар жинсларига ўтказадиган жинслар. Таркибида тарқоқ органик моддалар билан гил жинслар яхши нефт яратаолувчи жинс ҳисобланади. Гил жинслар биринчидан, ер пўстида бошқа чўкинди жинсларга нисбатан кенг тарқалган бўлади, иккинчидан кучли зичлашиш қобилиятига эга бўлади. Биринчи ҳол регионал нефтлиликни, иккинчиси – пай босимли зонада микронефтнинг силжиши муқаррарлигини, яъни уларнинг ғовакли қумтош, оҳактош ва бошқа коллекторларга, шунингдек, ёриқли жинслар тарқалган зоналарга кириб беришини кўрсатади.
Нефт яратаолувчи жинсларда органик моддаларнинг мавжудлиги уларнинг тикланиш жараёнларида, яъни сидеритли ёки сульфатли геокимёвий фация шароити (диагенез босқичи)да ҳосил бўлганлигини кўрсатади. Шунинг учун, аутиген жинсларга мос (пирит, сидерит, анкерит ва бошқалар) минераллар бўлади. Шунингдек, таркибида микронефт бўлган дастлабки ғовакли доломитлар ва айрим алевролитлар нефт ва газ коллектори хусусиятига эга бўлиши мумкин. Нефт яратаолувчи фациялар икки хил маънога эга бўлган термин: 1) нефтгаз яратаолувчи чўкиндилар тўпланишига қулай геологик-географик шароит; 2) нефт яратаолувчи фация тоғ жинсларининг бир тури булиб, нефт ярата оладиган жинс. Таркибида органик моддалар аралашмаси, шу жумладан, дисперс ҳолатидаги нефт углеводородлари бўлган турли гилли, алевритли ва қатор карбонатли лойқалар чўкиндилар ва нефт яратаолувчи фациялар ҳисобланади
12) Гипергенез нима?
Cho’kindi jins hosil bo’lib birlamchi mahsulotlar tayyorlanadi.Bu mahsulot asosiy qismi nurash natijasida hosil bo’ladi va bu bosqichga gipergenez deyiladi.Gipergenez bosqichi.Bu bosqichda yer yuzasidagi tub tog’ jinslari,suv,muz,harorat,va boshqa fizik,kimyoviy hodisalarga hamda oorganizmlarning ta’siriga uchraydi va buziladi (parchalanadi)yani nurash hodisasi ro’y beradi.Gipergenez bosqich-yer yuzasidagi tub tog’ jinslari,suv,harorat,muz va boshqa fizik kimyoviy hodisalarga hamda organism ta’sirida nurash hodisasi.
13) Ички ва ташқи қувват манбалари ва муҳитнинг геологик шароитлари Таъкидланган ҳар бир босқич, ўзаро боғлиқ ва бир-бирини қувватловчи ички ва ташқи қувват ман-балар таъсирида ва ўраб турган муҳитнинг ўзига хос шароитларида содир бўлади. Муҳитнинг ташқи қув-ват манбаларига: 1) аста-секин ортиб бораётган уст-катламлар босими (геостатик босим); 2) тектоник кучларнинг босими (геодинамик босим); 3) суюқлик ва газларнинг (флюидлар) оғирлик кучлари таъси-рида ҳаракатланиши натижасида содир бўлган гра-витацион кучлари; 4) ернинг ҳарорат оқими таъсири; 5) гидродинамик кучлар; 6) капилляр кучлар киради.
Муҳитнинг ички қувват манбаларига: 1) мик-роорганизмларнинг ва ферментларнинг биоки-мёвий таъсири; 2) органик модда сақловчи ётқизиқларнинг каталитик таъсири; 3) органик моддалар ва углеводородларнинг ички кимёвий қувват и таъсири; 4)
22) Углеводородларни тўпловчи тектоник ҳаракатлар
Асосий қувват манбаларига: углеводородлар-ни тўпловчи тектоник ҳаракатлар; гидродинамик кучлар; гравитацион кучлар; ҳаракатланувчи газлар кучи; электрокинематик кучлар; углеводородларни диф-фузияланишга олиб келувчи молекуляр кучлар; углеводородларнинг тўпланишига ёрдам берувчи капилляр кучлар киради. Қувват манбаларига: углеводородларнинг қатлам жинсларида сақланиши учун таъсир кўрса-тувчи ҳароратлар ва босимлар; асосан пастга йўналган тектоник ҳаракатлар киради. Элизион ёки инфильтрацион босқичларнинг геологик даври ўлкавий тектоник ҳаракатларнинг йўналиши ва хусусиятига боғлиқ бўлиб, қулай текто-ник шароитларда элизион босқич даври узоқ давом этади. Бундай шароит нефт ва газнинг ҳосил бўлиши учун энг қулай палеогидрогеологик давр дейилади
23) Нефт ва газ конларида элементлар миграцияси
Нефт ва газ уюмларида бир нечта элементлар ажратилади. Газ ва нефт, нефт ва сув чегараси юзалари газнефт ва сувнефт чегараси юзаси деб юритилади. Сувнефт (газнефт) чегараси юзаси билан маҳсулдор қатламнинг устки юзасининг кесишиш чизиғи ташқи нефтлилик (газлилик) контури деб юритилади. Агар чегара юзаси горизонтал бўлса, нефтлилик (газлилик) контури режада қатламнинг устки юзаси изогипслар билан параллел бўлади (2.1-расм). Нефт – сув (газ-нефт) чегараси қия бўлганда эса нефтлилик (газлилик) контури тузилма харитасида қатламни устки юзаси изогипсларини кесиб ўтади. Сувнефт (газнефт) чегараси юзаси билан маҳсулдор қатламнинг остки юзасининг кесишишидан ҳосил бўлган чизиқ ички нефтлилик (газлилик) контури деб юритилади. Массив табиий резервуарлардаги уюмларда ички контурлар мавжуд бўлмайди. Уюм нефт ва газдан иборат бўлиб, ундаги нефтнинг эгаллаган ҳажми газга нисбатан анча катта бўлса бундай уюмлар газ шапкали нефт уюми деб юритилади. Агар уюмда нефт газга нисбатан жуда кам бўлса, у ҳолда нефт ҳошияли газ уюми дейилади. Кўпчилик ҳолларда ер қаърида сув билан бевосита чегараланган газ уюми ёки газ тўплами мавжуд бўлмаган нефт уюмлари учрайди. Уюмнинг узунлиги, кенглиги ва майдони унинг ички-ташқи нефтлилик (газлилик) контурларининг горизонтал текисликдаги проекциясига қараб аниқланади. Уюмнинг баландлиги унинг остки юзаси билан энг юқори нуқтасигача бўлган вертикал масофадан иборат
24) Инфильтрацион йўл билан юзага келадиган моддаларнинг тўпланиши
Тоғ жинсларида учрайдиган сувларга эндоген (ички), яъни кимёвий реакция натижасида тоғ жин-сининг ўзида ҳосил бўлган сувлар ва экзоген (ташки), яъни тоғ жинсларининг пайдо бўлишида чўкинди ҳавза (седиментацион) сувлари ёки ер юзидан син-гиб кирган (инфильтрацион) сувлар киради.
Нефт ва газнинг ҳосил бўлишига, улар уюмла-рининг тўпланишига ва сакланишига ҳар бир гене-тик сув турларининг таъсири ўзгачадир. Яъни угле-водородларни нефтгаз ҳосил қилувчи табақалардан коллектор-жинсларга бирламчи силжишига ва ую-млар ҳосил қилишига седиментацион сувлар таъсир кўрсатсалар, уюмларнинг қайта тақсимланишига ва бузилишига инфильтрацион сувларнинг таъсири катта. Аммо бу жараён жуда мураккаб бўлиб, геоло-гик вақт ичида тектоник ҳаракатларнинг йўналиш ва ҳусусияти натижасида бир генетик турдаги сув ик-кинчи турга алмашиб кетади. Чўкинди жинсларнингаста-секин eр бағрига кўмилиб кетиши натижасида, устки қатламлар босими ошиб боради. Бунинг натижасида гил жинслар ғоваклигида седиментаци-он сувлар сиқиб чиқарилиб аввало қумтош жинслар-га, сўнгра катта босимли вилоятлардан паст босимли минтақаларга суриладилар. Элизион (юнонча "эли-зио" - сикилиш) жараёни натижасида ер бағрида жуда катта миқдорда сув ҳаракатга келади. Ўтказув-чан ғовак тоғ жинсларига ер юзидан сизиб кирган сувларни инфильтрацион сув алмашиш деб аталади.Ётқизиқлар пайдо бўлиш жараёнидаги литоге-нез, нефтгаз ҳосил бўлиш ва нефтгаз тўпланиш давр-лари каби ер ости сувларининг вужудга келишида ҳам гидрогеологик даврлар ажратилади. Бу даврлар ўзаро генетик боғланиб умумий ягона жараён яъни тектоник ҳаракатнинг йўналиши ва хусусияти билан боғлиқ.
25) Диффузион-тарқоқ ҳолида балчиқсимон-чириндилой (сапрапел) ёки аралаш чириндилойли-чиринди органик моддаларнинг тўпланиши.
Органик моддаларнинг тўпланиши (накопление ОВ). У диффузион-тарқоқ ҳолда сувли муҳитда содир бўлади. Сўнгра органик моддалар анаэроб (оксигенсиз) шароитда чўкинди ётқизиқлар ичида кўмила бошлайди. Кўмилган органик модда-ларнинг ўзгариши учун зарур бўган муҳит шароити: ҳавзанинг ўрганилаётган қисми турғун палеогидро-геологик хусусиятли бўлиб, муттасил пастга эгилиб туриши лозим. Асосий қувват манбаларига: гео-статик босим, микроорганизмлар ва ферментлар-нинг биокимёвий таъсирлари киради. Диффузион-тарқоқ ҳолида балчиқсимон-чириндилой (сапрапел) ёки аралаш чи-риндилойли-чиринди органик моддала-рнинг тўпланиши
Ўрганилаётган геологик вақт мобайнида, таркиби деярли органик моддаларга бой, нефт ва газ яратаолувчи чўкинди ётқизиқларнинг ўлкавий тарқалиши яхши ғоваклик ва ўтказувяанлик хусусиятли қумтошли ва оҳактошли коллекторлар-нинг бўлиши
|
4.Нефт ва газ геокимёси фанининг мақсади, вазифалари, аҳамияти, ўрганиш объекти, бошқа фанлар билан алоқадорлиги_ва_ривожланиш тарихи. Neft-gaz koni geologiyasining asosiy maqsadi qator komponentlarga bg’linadi; chunonchi: neft, gaz va kondensat zahiralarini hisoblash, neft-gaz konlarini qazib chiqarishni geologik jihatdan asoslash, uyumning neft, gaz, kondensat beruvchanlik qobiliyatini va qazib chiqarishning yuqori natija beradigan choralarini geologik jihatdan asoslash, razvedka qilish va qazib chiqarishni kuzatishni asoslash shular jumlasidandir. Asosiy maqsadlarni amalga oshirish jarayonida mavjud bg’lgan ba’zi yordamchi komponentlarni ham e’tiborga loyiq. CHunonchi: neft va gazlarni qazib chiqarishda er osti boyliklarini muhofaza qilish, quduqlarni burg’ulash vaqtidagi geologik xizmat, neft koni geologiyasining ichki vazifalari va ularni takomillashtirish shular jumlasidandir. Neft-gaz koni geologiyasining vazifalariga quyidagilarni mansub qilish mumkin: uyumning bir butunligini tashkil qiladigan har xil ma’lumotlarni jamlash va ularni tadqiq qilish usullarini yaratishdan_iboratdir. Uyumning bir butunligi faoliyatini ta’minlash borasida mavjud bulgan har xil ma’lumotlarni jamlash, ularni tajriba va kuzatishlar asosida tadqiq qilish usullarini yaratish, turli geologik holatlarda mavjud sharoitlarga qarab har xil kuzatishlar va tadqiqotlar yaratish hamda ularning ma’lumotlarini tahlil qilish-neft gaz koni geologiyasining vazifasidir. g’sha vazifalar orasida uchta asosiysini ajratish mumkin: 1) ob’ektni bilishga qaratilgan neft-gaz koni geologiyasining aniq ilmiy vazifalari;2) metodik vazifalar (qg’llanma);3)metodologik vazifalar.Ob’ektni bilishga qaratilgan aniq ilmiy vazifalar majmuasidan kuyidagi asosiylarini ajratish mumkin: 1. Tog’ jinslarining tarkibi va xossalarini g’rganish (ularda neft mavjud bg’lsa-bg’lmasa), neft, gaz, suvlarning tarkibi va xossalarini hamda geologik, termodinamik joylashish sharoitlarini g’rganish. Bunda ayniqsa, tog’ jinslarining va ularga shimilgan suyuqliklar (gazlar)ning g’zgaruvchanlik xususiyatlari hamda qonuniyatlariga ahamiyat berish lozim. 2. Yuqoridagi ma’lumotlarga asoslangan holda tabiiy geologik jismning shakli, kattaligi, joylashgan holatini ajratish vazifalari. Bunda kichik qatlam, qatlam, gorizontlar va kollektorlarning joylashishi kg’rsatiladi. Undan tashqari har xil uzilmalarning mavjudligi ham kg’rsatiladi. Bu turkumda asosan uyum yoki konning birlamchi tuzilishini kg’rsatishga va aniqlashga qaratilgan vazifalar jamlanadi.3. Neft-gaz qazib chiqarish sanoatining texnik, texnologik va iqtisodiy talab hamda imkoniyatlariga qarab geologik jismlarni shartli ravishda bg’laklash vazifasi. Bunda geologik jismning har xil imkoniyatlarini belgilash katta ahamiyat kasb etadi (chunonchi, jinslarning kam, g’rta va yuqori mahsuldorligini ajratish). Ikkinchi vazifa bilan birgalikda qg’yiladigan bu vazifa qatlamning zahiralarini aniqlash va uyumning joylashgan holatini belgilab berishi mumkin. Bunda texnika, texnologiya va iqtisodiyot talablari asosida uyum tuzilishining g’zgarishi mumkin bg’lgan imkoniyatlari rg’yobga chiqariladi. 4. Uyum va konning tuzilishiga hamda ularning ichki nusxalariga qarab GTK klassifikatsiyalarini tuzish vazifasi. Neft-gaz uyumi va konlarining turkumlari neft-gaz koni geologiyasining vazifalarini etarli darajada hal qilib berolmaydi. Bunda geologik materiallarning har xil darajadagi tuzilishlarning qatlamni qazib chiqarish davrida g’zgarishi mumkin bg’lgan holatlarini kg’rsatish maqsadga muvofiqdir va bunday g’zgarishlarning g’zaro munosabatini g’rganish taqozo etiladi. 5. GTK faoliyati va tuzilishining g’zaro munosabatlari qonuniyatlari, ularning g’ziga xosligi va tabiatini g’rganish bilan bog’liq vazifalar. Bunda uyumning xossalari va tuzilishi bilan qazib chiqarish jarayoni kg’rsatkichlari hamda texnik komponental tuzilish ta’rifi. GTK faoliyati kg’rsatkichining foydasi (neft-gaz olinishining barqarorligi, qazib chiqarish tezligi, mahsulotning tannarxi, oxirgi neft beruvchanlik kg’rsatkichi va h.k.) orasidagi bog’liqlik tushuniladi. Bunda bir bg’lmagan muayyan uyumdagi neft va gazni suv bilan siqib chiqarish, qatlamning suv bilan qamrab olish jarayonini, neft, gaz suvlarining qatlamdagi siljish yg’llari, qoldiq zahiralarining joylashish muammolarini g’rganishga qaratiladi.6. Neft-gaz koni geolognyasi tadqiqotlari atamalarini bir xil shaklga keltirishga va standartlashtirishga moslashgan vazifalar.Neft-gaz koni geologiyasining metodik vazifalari quyidagilarni g’z ichiga oladi: muayyan ilmiy geologik-sanoat vazifalarini bajarish usullarining eskilarini takomillash-tirish va yangilarini yaratish asosiy vazifadir. Kg’pgina metodik vazifalar quyidagi tabaqalarga bg’linishi mumkin: 1. Murakkab sistema sifatida GTKning tayyorgarlashyo, loyihalash va faoliyatining hamma darajasida ma’lumotlarni yig’ishni tashkil qilish vazifasi. Bunga kuzatishni olib borish usullarini takomillashtirish, kuzatishlarning lozim bg’lgan soni bilan bog’liq vazifalarni echish, kuzatishlar davriyligi va zichligini belgilash, ashyoviy modellarni yaratish, ularni sinab kg’rish va kerakli ma’lumotlar olish uchun foydalanish kabi vazifalar kiradi.2. Neft-gaz koni geologiyasi ob’ektlarini tasvirlash va ma’lumotlarni umumlashtirishning yangi usullarini rivojlanishi bilan bog’liq bg’lgan vazifalar: sg’z orqali tasvirlash, har xil chizma vositalari bilan tasvirlash, (xaritalar, grafiklar, blok-diagrammalar va h.k.), rasmiy formallashgan tasvir shular jumlasidandir.
қатламлардаги радиоактив минерал-ларнинг таъсири; 5) жинсларнинг кристалланиш ва қайта кристалланиш қуввати: а) молекуляр кучлар, б) углеводородларни кичик ғоваклардан катта ғовакларга сиқиб чиқарувчи сувнинг молекуляр ку-чи, в) углеводородларнинг ва ётқизиқ жинсларининг таранг кенгайиш кучлари, г) жинсларнинг зичла-ниш қуввати, д) электрокинетик кучлар киради.
14) Углеводородларнинг тўпланиши (аккумуляция УВ).
Углеводородларнинг тўпланиши (ак-кумуляция УВ). Бу босқичда табиий коллекторда си-лжувчи углеводородлар тўпланиб уюм ҳосил қила-дилар. Муҳитнинг зарурий шароитлари: юқори сиғим ва ўтказувчанлик хусусиятларига эга коллектор-жинсларнинг бўлиши; углеводородларни тўпланиши учун ўлка бўйлаб (регионал) ва якка (локал) қопқон-ларнинг (ловушка) бўлиши; коллекторлар устида қопқоқ (покрышка) жинсларнинг бўлиши; оксидсиз ва кам оксидли шароитнинг сақланиши; қатлам сувларининг турғунлиги.
Асосий қувват манбаларига: углеводородлар-ни тўпловчи тектоник ҳаракатлар; гидродинамик кучлар; гравитацион кучлар; ҳаракатланувчи газлар кучи; электрокинематик кучлар; углеводородларни диф-фузияланишга олиб келувчи молекуляр кучлар; углеводородларнинг тўпланишига ёрдам берувчи капилляр кучлар киради.
15) Литогенез нима?
Начало формы
ЛИТОГЕНЕЗ (лито… ва генез) — чўкинди тоғ жинсларининг ҳосил бўлиши ва кейинги ўзгаришидаги табиий жараёнлар мажмуи. Литогенезнинг асосий омиллари — тектоник ҳаракатлар ва иқлим. Л. тўғрисидаги илк тушунча 1893—94 й. ларда немис олими И. Вальтер томонидан киритилган. Литогенез циклида қуйидаги 5 босқични ажратадилар:
1) юза катлам гипергенези — дастлабки туб тоғ жинсининг физик, кимёвий жараёнлар таъсирида парчаланиши, ҳосил бўлиши ва жойдан жойга кўчи-ши;
2) седиментогенез — чўкиндиларнинг сув оқими охирги манзилига етиб бориши ва муқим чўкиши;
3) диагенез — сувга тўйинган чўкиндининг физик-кимёвий мувозанатлашуви, унинг турғун ҳолатдаги чўкинди жинсга айланиши билан якун топиши;
4) катагенез — чуқурликка ётқизилган чўкинди жинснинг т-ра ва босим остида, ай-рим ҳолларда газ ва турли тузларга тўйинган сув таъсирида ўзгариши;
5) метагенез, метаморфизм — тобора чуқурроқда жойлашаётган чўкинди жинслар таркибининг ўзгариши. Н. М. Страхов Л. нинг гумид (сернам), музликли, арид (қуруклик) ва вулкано-ген — чўкиндили типлари мавжуд эканлигини 1956 й. исботлади. Гумид Литогенез сернам иқлимли р-нларда қуруқлик ва денгизда; музли Литогенез — музликлар билан қопланган материкларда; аридлиси қуруқ иқлимли материк ва денгизларда; вулканоген чўкиндилиси — чўкиндиси ҳаракатда бўлган вулкан атрофига хосдир
16) Углеводородларни тўпловчи тектоник ҳаракатлар
УВлар-нинг тўпла-ниши.Юқори ғоваклик ва ўтказувчанлик хоссага эга коллектор-жинсларнинг бўлиши, аноэроб геокимёвий муҳит, қатлам сувлари-нинг турғун ҳолати, коллекторларнинг устида суюқлик ва газ ўтказмовчи (қопқоқ) жинсларнинг бўлиши, Увларни тўпланиши учун ўлкавий ва якка қулай копқонларнинг бўлиши.Тўпланишни таъминловчи тек-тоник ҳаракатларнинг кучи, юқори ҳарорат оқимининг таъсири, гидродинамик кучлар, Увларни диффузияга келти-рувчи кучлар, капилляр кучлар . Асосий қувват манбаларига: углеводородлар-ни тўпловчи тектоник ҳаракатлар; гидродинамик кучлар; гравитацион кучлар; ҳаракатланувчи газлар кучи; электрокинематик кучлар; углеводородларни диф-фузияланишга олиб келувчи молекуляр кучлар; углеводородларнинг тўпланишига ёрдам берувчи капилляр кучлар киради.
17) Бурғу қудуқлардан топилган конлар
Har bir quduqni burg’ilash yer qa’rining tuzilishi, kesimning neftgazliligi, mahsuldor qatlamlarning tuzilishi haqida keng kulamli geologik va kon geologik axborot beradi. Ammo, agar burg’ilash brigadasi va geologik xizmat tomonidan
o’z vaqtida birlamchi geologik hujjat yuritilmasa uning ahamiyatli qismi yo’qotiladi. Olingan ma’lumotlarni interpretatsiya qilish natijalari aksariyat uning o’z vaqtida amalga oshirilganligi, sifati, to’liqligi va tizimlashtirilganligiga bog’liq.
Izlov-qidiruv quduqlarini burg’ilashda asosiy hujjat burg’ilash jurnali hisoblanadi, unda quduqlarni burg’ilash jarayonida to’plangan barcha materiallar umumlashtiriladi. Burg’ilash jurnali asosida geologik jurnal tuziladi, unda kern olish oraliqlari yoziladi, uning dastlabki ta’rifi beriladi, namuna olish chuqurliklari, ularni tahlilga yuborish maqsadi va joyi ko’rsatiladi. Bunda yonlama namuna olish moslamalari bilan olingan namunalarni ta’riflash va hajjatlashtirishga katta e’tibor qaratiladi. Shlam olishda ham foizlarda u yoki bu tog’ jinsining mavjudligi ko’rsatilib ta’riflanadi. Geologik jurnalda barcha o’pirilish, instrumentning uzilish, yuvuvchi eritma sirkulyatsiyasining buzilish oraliqlari qayd qilinadi. Neftgaz
oqimi yuzaga kelishi kuzatilgan oraliqlarga alohida e’tibor qaratiladi. Ko’p miqdorda neftgazsuv oqimi kuzatilganda gaz, neft, suv namunalari olinadi va ularning kerakli parametrlari geologik jurnalga kiritiladi.
26) Нефт ва газ заҳиралари ва уларнинг тоифалари (А, В, С, С1, С2....)
Geologik-qidiruv ishlarining iqtisodiy samaradorligini miqdoriy ifodalash uchun to’g’ri va hisob kitobli hamda natural va narxli turlarga bo’linadigan baho ko’rsatkichlarining butun tizimidan foydalaniladi. Hisoblash ko’rsatkichlari xarajatlarni olingan natijalarga nisbati bilan yoki bosqich natijalarini sarflangan xarajatlarga bo’lish yo’li bilan hosil qilinadi. Geologik-qidiruv ishlariga xarajatlar tarmoq ichi va xalq xo’jaligi iqtisodiy samaradorligiga ajratiladi. Tormoq ichi iqtisodiy samaradorligi alohida bosqichlar, davrlar va butun sikl bo’yicha ishlarni tavsiflaydi, u ma’lum bosqichlarda yechiladigan vazifalarni hajmi va sifati hamda olinadigan natijalarni ishonchliligi bilan aniqlanadi.Alohida konda izlov davrining samaradorligi tuzilmani chuqur burg’ilashga tayyorlashning davomiyligi, bu bosqich ishlarining hajmi va narxi, izlov burg’ilashning davomiyligi, izlov quduqlari soni, bir metr izlov qudug’iga va pul ifodasida xarajatlar, mahsuldor quduqlarning soni yoki umumiy quduqlardan ulushi, С1 vа С2 toifa zaxiralarining o’sishi bilan baholanadi. Izlov bosqichi va butun izlov-qidiruv ishlari siklining samaradorligi o’xshash ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi. Ammo bundan tashqari, bitta quduqqa va 1 metr burg’ilashga to’g’ri keladigan neft va gaz zaxiralari, А+В+С1 toifalar bo’yicha balans va olinadigan 1 tonna neft zaxirasini va ming m 3 gaz zaxiralarini tayyorlash narxi kabilar qo’shiladi.
27) Коллекторлар вазифалари
Neft koni geologiyasi oldidagi yechilishi lozim bo’lgan aniq vazifalardan biri uyumning ichki tuzilishiga o’rganish qatlamlar orasida kollektorlarni belgilash va uning fizik xossalarini chamalash hamda aniqlashdan iboratdir.Boshqacha qilib aytganda static geologic konda tadqiqot maqsadlariga muvofiq keladigan sistemani belgilash tuzilishini yechib berishdir.Bunda tog’ jinslarini va uyumlarini o’rganish ularning tuzilishidagi mezon ,makro,metastrukturalar darajasida olib borilmog’I lozim.Tog’ jinslarini kollektor va kollektor emasligini farqlamoq darkor.O’z bag’rida gaz neft va suvlarni saqlash hamda sharoit yaratilganda ularni berish qobilyatiga ega bo’lgan tog’ jinslari kollektorlar deb ataladi.Demak,kollektorlar gaz neft vasuv bilan shimilgan holatda bo’lishi tabiiy ular qatlamlarda o’zlarini solishtirma og’irliklariga qarab joylashadi.
28) Ўзбекистон ҳудудидаги нефт ва газ конлари
Neft konlari - Yer poʻstida maʼlum tektonik strukturada joylashgan va uni chiqarib olish iqtisodiy ji-hatdan foydali hisoblangan neft uyumlari. Neft konlari antiklinal burmalarda va tektonik uzilgan monostrukturali tabiiy tutqichlarda joylashgan. Neft konlarini tavsiflovchi asosiy para-metrlar: kon maydonining geologik tuzilishi, lokal strukturaning asosiy strukturalarga nisbatan joylashishi, turli strukturali palanlar mavjudligi, mahsuldor gorizontlar, uyumlar turi, uglevodorodlarning fazaviy xrlati, zaxiralari, ularning maydon boʻylab zichligi va boshqa Neft konlari bir necha strukturali qavatlarni birlashtirishi mumkin. Uyumlar turiga qarab konlar bir qatlamli yoki koʻp qatlamli boʻladi. Konda neftning fazaviy miqdoriga qarab neft, neft-gaz, gaz-neft, gaz-kondensat-neft konlariga boʻlinadi. Oʻzaro yaqin joylashgan bir necha yirik neft-gaz konlari havzalarni tashkil qiladi.
Neft konlari tabiatda, asosan, choʻkindi jinslardan hosil boʻlganligi sababli bir yoki bir necha mahsuldor qatlamdan tuziladi. Neft konlari zaxiralari umumiy (geologik) va olinishi mumkin boʻlgan (sanoat) zaxiralariga boʻlinadi.
Neft va gaz uyumlari tuzilishiga koʻra, katlamli gumbaz uyumi (govakli jinslarda), qatlamsiz gumbaz uyumi (gʻovak yoki darzli jinslarda) va stratigrafik chegaralangan guruhlarga boʻlinadi.
Neft konlari Yer yuzining barcha kitʼalarida, kontinental shelfda uchraydi. Jumladan, Meksika qoʻltigʻi neft-gazli havzasi, Shim. dengiz, Kaspiy, Kora va Oʻrta dengizlar va boshqa suv xav-zalari tubidagi jinslarda mavjud. Neft va gaz konlari proterozoy erasidan toʻrtlamchi davrgacha boʻlgan qatlamlar orasida joylashgan. Xorijda 19-asrda Apsheron ya.o., Grozniy shahri yaqinida, Krasnodar oʻlkasi, Cheliken ya.o. va boshqa joylarda topilgan. Keyin-roq Turkmaniston, Qozogʻiston, Ukraina, AQSH, Nigeriya, Yaqin Sharq mamlakatlarida ham Neft konlari ishga tushirildi.Oʻzbekiston Respublikasi hududida neft va gazliligi aniqdangan 5 regionda (Buxoro—Xiva, Ustyurt, Surxon-daryo, Hisor jan.-gʻarbi va Fargʻona) neft va gazni qidirish boʻyicha regional ishlar olib borilmoqda. Natijada 450 dan ortiq suyuq va gazsimon uglevodorod yigʻilmalari aniqlangan boʻlib, ular 155 konda mujassamlashgan.Hozirgigacha maʼlum boʻlgan konlarda uglevodorod zaxirasi miqdori boʻyicha Konlardan neft chiqarish. birinchi oʻrinda (74,3%) kichik, ikkinchi oʻrinda oʻrta (14,4%), uchinchi oʻrinda yirik (10%) va toʻrtinchi oʻrinda (1,3%) unikal konlar turadi. Uglevodorod konlarining 66% Buxoro—Xiva, 17,5% Fargʻona, 7% Surxondaryo, 5,7% Hisor jan-gʻarbi va 3,2% Ustyurt regionlarida joylashgan. Mahsuldorlikning stratigrafik diapazoni paleozoydan (Ustyurt regioni) neogen (Fargona regioni) yotqiziqlari oraligʻini qamrab olgan. Fargʻona regionida qidiruv ishlari jadal olib borildi. Dastlabki kon (Chi-myon) 1900 yilda ochilgan. 1980-yillarning boshigacha Fargʻona regioni neft qazib olish,
|
5) Углеводородларнинг нефть,газ ҳосил қилувчи ётқизиқлари Нефтгаз яратаолувчи ётқизиқларнинг таркиби ва литологик-фациал шароитлари ҳар хил бўлишига қарамай, уларни умумий мужассамлаштирадиган кўрсаткичлари қуйидагилардан иборат:1ётқизиқларнинг хавосиз (онаэроб) геокимёвий шароитли сув остида ҳосил бўлиши;2ётқизиқларнинг тўпланаётган геологик вақти мобайнида чўкиндилар хавзасининг нисбий муттасил чўкиши;3жинслардаги органик битум қисмидаги нефт қаторига кирувчи углеводородларнинг бирмунча ортиқроқ миқдорида содир бўладиган нефт ҳосил қилувчи ва тараққий қилдирувчи жараёнларнинг асорати шу ётқизиқларда борлиги. Кўрсатилган хусусиятлар тадқиқот ўтказилаётган ҳудудда ўлкавий нефтгаз қатламларининг майдоний жойлашишини башоратлашдаги асосий мезонлардир
6)Катагенез нима?Katagenez-yer po’stida past harorat va bosimli sharitlarda bo’ladigan kimyoviy va fizik-kimyoviy jarayonlarning genetik turlaridan biri.Katagenez terminini rus olimi A.Ye.Fersman (1922)tavsiya etgan.Katagenezda tog’ jinslari kuchli zichlanadi ,ikkilamchi minerallar hosil bo’ladi moddalar qayta kristallanadi.Katagenez tektonik harakat natijasida tog’ jinslarining chuqurlikka cho’kishidan hosil bo’ladigan bosim va temperatura ko’tarilishidan sodir bo’ladi.Katagenez qonuniyatlarini bilish amaliyotda katta ahamiyatga ega.Masalan,cho’kindi qatlamlarning neftga istiqbolini baholashda qazilma ko’mirlar ,noruda qurilish materiallari va buning xususiyatlarini bashorat qilishda katagenezning ahamiyati katta
8) Органик моддалар билан юзага келадиган нефть ва газ конлари
Нефт яратаолувчи формация – нефт ҳосил бўлишига олиб келувчи асосий омилларга, яъни органик моддаларга бой бўлган чўкинди тоғ жинслари қатлами. Ҳосил бўлган нефт бўндай жинсларни қоплаб еки тўшаб ётган ғовакли, ёриқли жинслар силжиб коллекторларда тўпланади.
Бундай жинсларда нефт тўпланиши кейинчалик нефт уюмининг ҳосил бўлишига олиб келади. Ёнлама йўналишда нефт уюми ўша стратиграфик мажмуада зич битумли жинслар ғовакли, ковакли ва ёриқли жинсларга айлангандагина ҳосил бўлади. Бошқа ҳолларда нефт яратаолувчи формациядаги нефт ва газ фақат коллектор томон ҳаракатланмасдан, балки магматик ва метоморфик жинсларнинг ғовакли ўтказувчан қисми томон силжиши ва у ерда иккиламчи нефт тўпламини юзага келтириши мумкин. Нефтгаз тўпланувчи минтақаларнинг жойлашиши уларнинг масштаби углеводородларнинг физик ва кимёвий таркиби, орагинк модда тўпловчи қатламларнинг нефтгаз ҳосил қилувчи қатламларга айланиш шароитларисодир бўладиган ётқизиқларнинг пайдо бўлиш хусусиятлари билан аниқланади.
9) Диагенез нима?Diagenez-“Qayta tug’ilishi”,”Qayta hosil qilish” moddalarning bir turdan ikkinchi turga o’tishi,ya’ni cho’kindining tog’ jinsiga aylanish davrini anglatadi.Suv havzalari tubida bo’sh cho’kindilarning tog’ jinslariga aylanish tabiiy jarayonlari majmui. D. choʻkindilarning qayta kristallanishi, kolloidlarning vaqt oʻtishi bilan oʻzgarishi, autigen minerallar (glaukonit, rodoxrozit, siderit va b.), gʻuddalarning hosil boʻli-shi, barqaror mineral turlarining tarkib topishi, degidratatsiya (suvsizlanish) yoki gidratatsiya va choʻkindilarning sementlanishidan iborat. D. tushunchasini fanga nemis geologi V. Gyumbel (1888) kiritgan. Uning fikricha, D. choʻkindilarning dastlabki holatidan metamorfik jinsga aylanishiga qadar boʻladigan oʻzgarishlar tushuniladi. D. okean, dengiz va
18) Синклинал бурмаланишдаги нефт, газ қатламлари
Yer kurrasidagi har bir litosfera plitasining turli geosinklinallari va platformalaridagi ikkinchi darajali geotuzilmalar tahlil etib chiqildi. Bunda ularning cho’kindi jins yotqiziqlarida neftgaz bo’ylama kesim bo’yicha qanday tarqalgani mufassal o’rganib chiqildi. Buning natijasida neftgazning aniqlangan va bashorat etilayotgan stratigrafik kengligini har bir ikkinchi darajali geotuzilmalarda aniqlandi. Natijada,platformalar, geosinklinallar, o’tish hududlarida neftgaz oblastlarini ajratish imkoni tug’ildi. Shu yo’l bilan kurramiz litosfera plitalarida 500 dan ziyod neftgaz oblastlari (shu jumladan bashorat etilayotganlari) chegaralab chiqildi va o’rganildi. Sinklinal tuzilma uyumlari aksariyat sinklinalning qanotlarida suvsiz kollektorlarda hosil bo’ladi. Ular juda kam uchraydi (AQSh da va Hindistonda mavjuddir).
19)Ер бағрининг нефтгазлилигини башоратлаш мезонлари Олдинги бобларда нефтгазли ҳудудларни, нефтгаз тўпланувчи минтақаларни ҳамда нефт ва газ тўпламлари ҳосил бўлиши ва жойлашишининг асо-сий геологик шароитларини кўриб чиқдик. Энди уларни излаш ва баҳолашнииг асосий мезонларини кўриб чиқамиз. Ўлкавий нефтгазли ҳудудларни, нефтгаз тўпланувчи минтақаларни ва нефтгаз тўпламларининг ер қобиғида ҳосил бўлиши ва жой-лашиши бир қатор омилларнинг мажмуига боғлиқ бўлиб, улардан энг муҳимлари қуйидагилар:1) тадқиқот ўтказилаётган ҳудуднинг пайдо бўлиши ва тараққиётининг палеотектоник ва палео-географик шароитлари;2) ўрганилаётган ҳудуднинг ҳозирги тектоник тузилиши; 3) кўрилаётган ҳар бир геологик тарихнинг айрим даврлари давомида чўкиндилар тўпланиши-нинг литологик-фациал ва геокимёвий шароитлари ва ўрганилаётган ер қобиғи кесмасида яхши коллек-торлик (ғоваклик ва ўтказувчанлик) хоссаларига эга бўлган жинсларнинг бўлиши; 4) ер қобиғининг ўрганилаётган қисмини гео-логик вақт давомида ва майдон бўйича тараққий қилишининг палеотермодинамик шароитлари;5) палеогидрогеологик шароитлар ва уларни вақт давомида ва майдон бўйича ўзгариш хусусияти;6) геологик тарих тараққиётининг сўнгги босқичларида ҳосил бўлган нефтгаз тўпланувчи мин-тақаларнинг сақланишини таъминлайдиган шароит-лари. Ўлкавий нефтгазли ҳудудларни, нефтгаз тўпланувчи минтақаларни, нефт ва газ тўпламлари-нинг тарқалганлигини илмий асосда башоратлаш юқорида таъкидланган омилларни биргаликда ва ҳар тарафлама ўрганишга асосланиши лозим. Таъкидланган омилларнинг мажмуи нефт ва газ тўпламларини башоратлашнинг асосий мезонла-рини ажратишга ва уларни излашга имкон беради.
20) Антиклинал бурмаланишдаги нефт, газ қатламлари?
Кейинчалик геологик далиллар кўпайиши билан олимлар тоғ жинсларининг ғовакларида антиклиналь, бурма ва гумбазсимон кўтарилмаларда нефтуюмларининг ҳосил бўлишини аниқлади.Биринчи марта бундай хулосага рус олими Герингрос-2 (1832) ва акад. Г.В. Абихлар (1847, 1887) келишди.
Бундай назария кейинчалик В.И.Мушкетов, А.В.Кошкин, Г.П.Михайлов, Н.И.Андрусов, Д.В.Голубятников ишларида тараққий топди.
Чет эл олимлари ўртасида нефт антиклиналь бурмасида уюм ҳосил қилиши Г.Роджерс, У.Уайт (АҚШ), Т.Хант (Канада), Г.Гефер, Л.Мразек (Европа) ишларида ҳам кўрсатилади. Шундай қилиб, нефт ва газ қатламда солишторма оғирликларига қараб юқоридан пастга газ, нефт- сув уюмлари антиклиналь тузилмалада жойлашадилар деган «антиклиналь назария» пайдо бўлди ва кейинчалик аста- секин тараққий қила бошлади. Антиклиналь назария келгусида кўплаб нефт ва газ конларини очишда ката хизмат қилди. Антиклиналь назарияни яратиш билан бир қаторда олимлар нефт ва табиий газнинг ҳосил бўлиши, уларнинг уюмларини пайдо бўлиши юзасидан катта ишлар олиб бордилар. Улар И.М.Губкин (1937), И.О.Брод, Н.Е.Еременко (1957, 1961), А.И.Леворсен (1970), А.А.Бакиров, З.А.Табасаранский (1982) бўлиб «Нефт геологиясининг асослари» дарслигида мукаммал кўриб чиқилган.
21) Геосинклинал формациянинг турлари
Геосинклинал формациянинг турлари
Геосинклинал формация қуйидаги турларга бўлинади:
1. Гилли сланецли.
2. Кремнийли вулқоноген.
3. Кремнийли-темирли ва чўкинди эффузив темир рудали.
4. Кремнийли марганецли.
5. Карбонатли.
б. Қатлам фосфоритли.
7. Риф.
8. Боксит.
9. Флиш. 38
10. Моласс.
zaxiralarni oshirish surʼati boʻyicha Oʻzbekistonda yetakchi oʻrinda edi.
Fargʻonadagi neft konlarini oʻrganish va oʻzlashtirishda oʻzbekistonlik olimlardan O.M. Akramxoʻjayev, P. K.Azimov, O. S. Vyalov, M. S. Saydaliyeva, A. H. Hoji-matov va boshqa salmoqli hissa qoʻshdilar. 1985 yildan boshlab suyuq uglevodorodlarni chiqarib olish boʻyicha Buxoro—Xiva regioni Fargona regionidan oʻzib, Oʻzbekistonda yetakchi oʻrinni egalladi. Bu regionda neft, gaz va kondensat zaxiralarini oshirishda N. X. Alimuhamedov, T. L. Bo-bojonov, A. V. Vaxrbov, A. G. Ibroximov. V. A. Kulagin va boshqa bir qancha olim va ishlab chiqarish mutaxassislarining hissasi bor.
Oʻzbekistonda sanoat ahamiyatiga ega boʻlgan 86 ta neft koni ochilgan, ulardan 36 tasi neft konlari, 24 tasi neft-gaz va gaz-neft konlari va 26 tasi neftgazkondensat konlari toi-fasiga kiritilgan va hozirgi neft 63 kondan chiqarib olinmoqda. Hozirgi neft qazib olish surʼatida razvedka qilingan neft zaxirasi respublika ehtiyojini 30 yildan ortiqroq muddatga taʼminlaydi. 14 ta neft konida razvedka ishlari olib borilmoqda va ularning jami zaxirasi 185 mln. t ni tashkil etadi.
Oʻzbekiston regionlari boʻyicha neftning bashoratli resurslari notekis tak,simlanib, ularning asosiy kismi Fargona (74,8%) va Surxondaryo (10,5%) regionlarida mujassamlangan. Fargʻona regionida neftning bashorat qilingan resurslari, asosan, paleogen va neogen yotqiziklarida baholangan.
Buxoro—Xiva regionida neftning bashorat qilingan resurslari yuqori yuraning karbonat yotqiziqlari va quyi boʻrning terrigen yotqiziklari bilan boglik. Oʻrtacha va nisbatan yirik neft konlarining ochilishi Surxondaryo megasinklinalining tuz osti yotqiziqlarida kutilmoqda. Ustyurt regioni Kaspiy oldi sineklizasi bilan taqqoslanganda geologik tuzilishdagi oʻxshashliklar aniklanib, bu regionda paleozoy yotqiziqlarining neftliligini baholash imkonini berdi.
Oʻzbekistonda neft qazib olish uzok, yillik soha boʻlishiga qaramasdan shoʻrolar rejimi davrida oʻz ehtiyojini qoplay olmaganligi sababli har yili 6,0 mln. t neft chetdan olib ke-linar edi. Mustaqillik yillarida Oʻzbekistonda neft qazib olish surʼati dinamik tarzda oʻsib bormoqda (1999 yilda 8,2 mln. t) va suyuq yoqilgʻiga boʻlgan ehtiyoj toʻla qoplanmoqda
|
Скачать 235.36 Kb.