вопросы ОНГД (1). 1. Тау жыныстарыны коллекторлы асиеттері азастандаы мнай нерксібіні даму тарихы
 Скачать 222.39 Kb.
|
|
110. Газ, оның құрамы, топтамасы, негізгі қасиеттері табиғи газ — Жер қойнауларында органикалық заттардың анаэробты бөлінуі кезінде пайда болған газдар қоспасы. Табиғи газ пайдалы қазбалар қатарына жатады. Табиғи газ қабаттарда (жер қойнауларында) орналасқанда газтәрізді күйде - жекелеген шоғырлар (газ кендері) түрінде немесе мұнай-газ кенорындарының беткі бөлігіндегі арнайы газды қабат (шапка) ретінде немесе мұнайда, кей жағдайда суда ерітілген күйде де болады. Қалыпты жағдайда (101,325 кПажәне 15 °C) табиғи газ тек газтәрізді күйде болады. Сондай-ақ табиғи газ табиғи газ гидраттары түрінде кристалл күйінде де кездесе береді. Таза табиғи газдың иісі мен түсі болмайды. Мұнай,газ және газоконденсатты кен орындарының жанар газдары химиялық табиғаты мұнайдікіне ұқсас. Мұнай секілді олар метандық қатардың жалпы формуласы СН7 болатын түрлі көмірсутектердің: метан, этан, пропан, бутан, пентан және одан жағарылардың қоспасы болып табылады. Табиғи газ құрамына көмірсутекті емес газдар: күкіртті сутек, азот, көмірқышқыл газы, гелий және басқа инертті газдар кіре алады. Сонымен қатар газ құрамында су булары да кездеседі. Қолданылатын газдардың басты қасиеттеріне олардың тығыздығы, тұтану температурасы, жану жылулығы, жануға қажетті ауа мөлшері, зияндылығы және т.б. жатады. 111. Фонтандық арматураның тағайындалуы және түрлері Фонтанды арматура: Қысымы бойынша фонтанды ұңғымаларда келесі стандарттар қабылданған: арматуралар: 7, 14, 21, 35, 70 және 105 МПа жұмыс қысымына есептелген, оның ішінде 7, 14, 21 және 35 МПа қысымға арналған арматуралар екі есе жұмыс қысымына сыналады, ал 70 және 105 МПа қысымдық арматуралар жарты қысымға сыналады. Фонтанды арматуралар екі элементтен тұрады: құбыр басынан және фонтанды шыршадан. Фонтанды арматуралар: - фонтанды құбырдың бір немесе екі тізбегін жалғау үшін; - фонтанды құбыр мен шегендеуші құбыр аралығын бақылау және саңылаусыздандыру үшін; - ұңғыманы меңгеру, пайдалану және жөндеудің технологиялық операцияларын жүргізу үшін; - ұңғыма өнімін лақтыру құбырларымен өлшегіш құбырларға жіберу үшін; - ұңғыма жұмысының режимін және тереңге зерттеу жұмыстарын жүргізу үшін арналған. Фонтанды арматуралар құрылысы мен мықтылығына байланысты келесі топтарға бөлінеді: - қысымы бойынша – 7 МПа-дан 105 МПа дейін; - құбыр бағанының өткізгіш қимасының өлшеміне байланысты–50÷100мм; - фонтанды шыршаның құрылысы бойынша - төрт және үш жақты; - ұңғымаға түсірілетін құбыр тізбегінің санына байланысты – бір тізбекті және екі тізбекті; - бекіткіш қондырғылардың түріне байланысты – ысырмалы және бұрандалы. 112. Шөгінді жыныстармен түзілген қатпар. Антиклиналь. Схема түрінде көрсету Шөгінді тау жыныстары[1] — құрлықта немесе су бассейндерінде шөгетін материалдан пайда болатын тау жыныстары. Материалдың бөлшегі, салмағы, үлкендігі оның сортталу дәрежесімен сипатталады және қабатты болады, жануарлар мен өсімдіктердің қалдықтары кездеседі. Шығу жағынан химиялық (гипс, тас тұзы, оолитті ізбестасжәне басқалары), органогендік (қараңыз), жануарлар мен өсімдіктердің өмір сүруінің салдарынан пайда болады (маржандық және қабыршақтық ізбестас, шымтезек, тас көмір) және кесек шөгінді тау жыныстарына бөлінеді. Шөгінді тау жыныстары жер бетінің 75%-н жауып жатыр. Шөгінді тау жыныстарының түзілу процесі литогенез деп аталып, үш сатыдан өтеді: қатты (түпкі) тау жыныстарының мүжілуі, бұзылуынан бастапқы материал пайда болады; осы материал су ағыны, жел, мұздыққа байланысты құбылыстар әсерінен көшеді де құрлық немесе су түбіне тұнады; әр түрлі бөлшектерден құралған, суға қаныққан борпылдақ тұнба түзіледі.  Антиклинальдың бейнесі. Антиклиналь - Шөгінді, эффузивті немесе өзгерген жыныстар бірлестігіне тән қат - қабатгардың өзара астасу пішіні. Жымдасқан қойнауқаттар жиынтығынвң бірлесе иілуі нәтижесінде антиклинальды қатпарлар дөңес пішіндер тузеді. Катпардын өзегін, яғни оның ішкі өңірін құрайтын қабаттар сыртқы өңірдегі яки қатпар қанаттарындағы жыныстардан көнелеу болуы шарт. Қақтылы қатпардың иілу нуктесі қатпар құлпы деп аталады, ал осы қатпар жүйесінің құлыптары орналасқан нүктелерді жазық бағытта ойша қосқан жағдайда пайда болатын шартты сызық қатпар айдары деген атауға ие. Синонимі — антиклинальды қатпар.[1] 113. Мұнай, оның құрамы және негізгі қасиеттері. Тығыздық пен тұтқырлық 114. Ұңғы туралы негізгі түсініктер Ұңғы (орыс. Ствол) — оқатар қарудың негізгі бөліп. Ол ату кезінде снарядтың (oқтың) ұшуын багыттауға, оған тұрақтылық беруге және снарядқа (оққа) белгілі бір бастапқы жылдамдық беруге арналған. Артиллериялық зеңбіректердің және атыс қаруларының кәпшіліпнің ұнғысының ішкі бетінде бұранда тәрізді ойық болады. Минаатарлардың және көптеген кері теппейтін карулардың ұңғылары ойықсыз тепс болады. Ойықты кару ұңғысы ішінде ойығы бар каналды болат түтіктен және снарядпен заряд немесе оқ орналасуы үшін тепс ұңғылы бөліктен (камерадан, оқтықтан) тұрады. Ұңғының ұзындығы карудың арналуына байланысты болады 115. Ұңғыларды газлифтілі тәсілмен пайдалану
Газлифтілі ұңғыма – бұл фонтанды ұңғыма, мұнда сұйықты газдандыруға қажетті жеткіліксіз газды жер бетінен арнайы канал арқылы беріледі. Таза жер бетінен құбыр бағанасы 1 бойынша башмакқа 2 беріледі, мұнда сұйықпен араласып, ГСҚ құрайды, ол жер бетіне көтеру құбыры 3 арқылы көтеріледі. Айдалатын газ қабат сұйығынан шығатын газбен қосылады. Газдың сұйықпен араласуы нәтижесінде ГСҚ пайда болады, оның тығыздығы ұңғыманың түп қысымы сұйықты жер бетіне көтеруге жеткілікті болады. Газсұйық қоспасының тік құбырдағы қозғалыс теориясында айтылған барлық түсініктер және анықтамалар ұңғыманы газлифтілі пайдалануда және оның теориялық негізі болып табылады. Газды көтеру құбырына (башмак) ендіру нүктесі, сұйық деңгейінен төмен  h шамасына батырылған; Газдың құбырға ендіру нүктесіндегі қысымы P батыруға h пропорционал және онымен P1=hρg қатынасымен байланысты.Газлифтілі пайдалану әдісі екі түрге бөлінеді: компрессорлы және компрессорсыз. Бірінші жағдайда агент компрессорлы станцияларда сығылып (нығыздалып) дайындалады. Ал екінші жағдайда компрессорсыз агент ретінде кен орнының газы табиғи қысыммен беріледі.Компрессорсыз газлифтілі әдіске ұңғыма ішіндегі газлифті әдісі жатады.Бұл әдісте мұнайды көтеру үшін ұңғының тесіп ашқан газды қабаттың газ энергиясы қолданылады. Газлифтілі пайдалану әдісіне үздіксіз және мезгіл-мезгіл пайдалану тәртіптері жатады. Мезгіл-мезгіл пайдалану тәртібінде ұңғыма бір мезгіл тоқтатылады, бұл уақыттың арасында сұйық көтергіште жиналғаннан кейін ұңғыға қысымммен агент беріліп , жер бетіне мезгіл-мезгіл үрленіп шығарылады 116. Штангілі сорапты қондырғының жер үсті жабдықтары Жер үсті жабдықтары тербелмелі-қондырғыдан (СК), электр қозғалт-қыштан-13, редуктордан-12, кривошиптен-11, жүктерден-10, шатуннан-9, теңгергіштен-8, арқанды алқадан-7, жылтыратылған штоктан-6, сағалық сальниктен-5 және сағалық үш жақты құбырдан- 4 тұрады. Тербелмелі қондырғының барлық элементтері- пирамида, редуктор, электрқозғалтқыш- бетонды іргетасқа бекітілген рамаға орнатылады. Одан бөлек, барлық тербелмелі қондырғыларда, теңгергіш пен кривошипті кез-келген уақытта, берілген деңгейде тоқтату үшін тежегіш қарастырылған. Сонымен қатар, кривошипте шатунның қосылатын айналыс нүктесінде штанганың жүріс ұзындығын өзгертуге болатын бірнеше тесіктер орнатылған. 117. Суарынды және серпімді суарынды игеру режимдері Су арынды,сүзілуі жердің бетіндегі еріген қардың немесе жаңбыр суы есебінен немесе су айдау ұңғымалар жүйесі арқылы суды үздіксіз айдау есебінен тұрақты қоректенуі бар шектері немесе нұсқа сыртындағы судың арыны әсерінен өтеді (2.1-сурет).Су арынды режимнің пайда болу шарты:  Мұндағы  - орташа қабаттық қысым; - қанығу қысымы.2.1-сурет. Геологиялық жағдайдағы табиғи суарынды режимнің үлгісі.1 - мұнай қабаты; 2 - гидродинамикалық өткізгіш қабат; 3 - қоректендіру аумағы; 4 - өндіру ұңғымалары. Бұл шартта қабатта еркін газ болмайды, тек мұнай немесе мұнайлы су сүзіледі. Өткізгіш қабат мұнай алу аймағының табиғи су көзі ретінде өзен арнасы қызметін атқаратын қоректену аймағымен гидродинамикалық байланысты қамтамасыз етеді. Қатпарлар құрылу барысы нәтижесінде кеуекті және өткізгіш қабаттар арқылы мұнай алу кезінде қабатты сумен үздіксіз қоректендіру, өтетін өзен арнасы ауданында жоғарғы қабатқа шығуға жол ашуы мүмкін.Мұнайдың су арынды режимі кезінде оның нұсқа сыртындағы немесе ұңғымамен айдалатын сумен орын ауысуы қатар жүреді, бұл уақыт ішіндегі ұңғыма өнімінің, қабат қысымы мен газ факторының тұрақтылығын түсіндіреді (2.2-сурет).  2.2-сурет. Суарынды режим кезіндегі кеніштің игеру көрсеткіштерінің қисықтары. 1 - қабат қысымы; 2 - мұнай өндіру; 3 - газ факторы; 4 - суды өндіру.Газ факторының тұрақтылығы кезінде  қабатта газ бөліну болмайтындығына байланысты, әрбір тонна мұнаймен бірге онда қабаттық жағдай кезінде еріген газ мөлшері ғана өндіріледі. Ұңғымалардың сумен толтырылуы салыстырмалы түрде тез өтеді. Алайда қабаттың қатты қатпарлы, біркелкі болмауы кезінде ұңғымалардың сумен толтырылуы белгілі уақытқа созылуы мүмкін, себебі өткізгіштігі жақсы қатпарлар бойымен қабаттағы су ұңғыма түбіне тез өтеді де, ал нашар өткізетін қатпарлар бойымен жәй өтеді. Су арынды режим кезінде мұнайды ығыстыру тез өтеді, әрі мұнай беру коэффициенті өте жоғары болады. Бұл режим теориялық жағынан толық зерттелген. Қазіргі уақытта барлық мұнай өндіретін кен орындары мұнайдың 80% мөлшерін су арынды режим жағдайында өндіреді.Серпімді режим кезінде мұнайдың ығыстырылуы, мұнай кенішін қоршап тұрған су мен қабат қаңқасы әсерінен мұнайдың өзінің серпімділік кеңеюі әсерімен жүзеге асады. Бұл режимнің қолданылуының міндетті шарты қанығу қысымынан қабаттағы қысымның жоғары болуы  болып табылады. Қабат жабық, бірақ оның серпімді энергиясы мұнайдың негізгі қорларын алу үшін жеткілікті түрде өте үлкен болуы тиіс.Ортаның серпімділігінің көлемді коэффициенті бірлік қысымның өзгеруі кезінде осы көлем өзгеретін осы ортбастапқы көлемінің үлесі ретінде анықталады, яғни  Мұндағы  - көлемнің ұлғаюы (серпімді кеңеюі есебінен), - қысымның ұлғаюы, - ортаның бастапқы көлемі.Қысымның төмендеуіне көлемнің ұлғаюы сәйкес келетіндіктен, алдына теріс таңба қойылады. Кеуекті қабаттың қатты қаңқасы ішкі қысымның өзгеріп кеуекті ортадағы қысымның азаюы кезінде қабат жабындысының өз бөлшектерінің шөгу көлемінің өзгеруі салдарынан түрі өзгереді, бұл кеуектіліктің азаюына және сұйықтың қосымша ығыстырылуына әкеліп соғады. Тәжірибелік мәліметтерден белгілісі: Су үшін  Мұнай үшін  Тау жынысы үшін  Серпімді режимнің қолданылуына қолайлы жағдай тудыратын геологиялық шарттар: - тұрақты қоректенуі жоқ, жабық кен орны; - мұнайлылық нұсқасы шетте тұрған, мол суға қаныққан аймақ; - газды шапкасының жоқтығы; - қабаттың мұнайға қаныққан бөлігінің нұсқа сыртындағы аймақпен тиімді гидродинамикалық байланысының бар болуы; - қабаттық қысымның қанығу қысымынан жоғары болуы. 118. Компрессорсыз газлифтілі және ұңғы ішіндегі газлифтілі әдістер 119. Қашаулардың түрлері мен тағайындалуы 120. Тау жыныстарының топтамасы, тау жыныстарының коллекторлық қасиеттері. 1. Ұсынылғын сынама дайындауда 100 м3 пропан, 75 м3 изобутан, 75 м3 бутанды араластырады. Қоспаның жеке компоненттерінің көлемдік үлесін табу керек. 2. СН4 – метанның бір молі берілген. Табу керек: Қалыпты жағдайдағы және стандартты жағдайдағы метан тығыздығы қанша болады? 3. 60оС температура кезіндегі Қаламқас кен орнының бірінші горизонтының айрылған мұнайының тығыздығын табу керек, егерде оның 20оС кезіндегі тығыздығы 850 кг/м3 тең болса, және 75оС кезіндегі осы кен орнының екінші горизонтының мұнайының тығыздығын табу керек, егерде оның 20оС кезіндегі тығыздығы 895 кг/м3 тең болса. 4. Тау жыныстары үлгісінің ашық кеуектілік коэффициентін анықтаңыз (ашық кеуекті өлшеудің берілгендері гравиметриялық әдіспен алынған). Берілгендері: 1. Ауадағы үлгінің құрғақ салмағы Рс = 21,6 г; 2. Керосинмен қаныққан үлгінің ауадағы салмағы Рк =23,7 г; 3. Керосинмен қаныққан үлгінің керосиндегі салмағы Рк.к= 13,5 г; 4. Керосиннің тығыздығы ρн = 734 кг/м3. 5. Тау жыныстарының мұнай қанықтылығын, су қанықтылығын және газ қанықтылығын анықтау керек. Бастапқы берілгендері: 1. Жыныс үлгісінде (пород образца) мұнай көлемі Vм = 3,68 см3; 2. Жыныс үлгісінде (пород образца) су көлемі Vс = 3,17 см3; 3. Сұйықтық үлгісіндегі салмақ G = 90 г; 4. Жыныс тығыздығы ρж = 2,2 г/см3; 5. Кеуектілік коэффициенті m = 0,25 бірлік үлес; 6. Мұнайдың көлемдік коэффициенті bм = 1,29 бірлік үлес; 7. Судың көлемдік коэффициенті bс = 1,09 бірлік үлес. 6. Төмендегі шарт үшін орташа өткізгіштікті есептеу. Табу керек: орт. Берілгені:
7. Мұнайдың қоспасында сәйкесінше башкир горизонтының -202 т, визей горизонты-290 т, паший горизонты бойынша 408 т. мұнайы бар. Егер де башкир горизонты мұнайының молярлық массасы-262, визей горизонты-271, паший горизонты-256 кг/кмоль болса, қоспадағы әрбір горизонттың мұнайының молярлық үлесін анықтау керек. 8. Төмендегі шарт үшін орташа өткізгіштікті есептеу. Табу керек:  орт.Берілгені:
9. Өткізгіштігі 20 мД болатын өлшемі 20х20х20 см текше бар. Ол арқылы қысым градиенті (ΔP/L) 0,35 атм/м-ге тең және тұтқырлығы 1 спз болатын сұйықтық сүзіледі. Сұйықтықтың шығымын (дебит) анықтау керек. Берілгені: kпр = 15 мД = 0,015 Д; F = 400 см2; ΔP/L = 0,35 атм/м = 0,0035 атм/см; μ = 1 спз. Табу керек: Q1 10. ВПЖ-2 вискозиметрінде (капиллярлық диаметрі 1,77 мм) оның жарамдылық мерзімінің 25 жыл екенін біле отырып, мұнайдың динамикалық және кинематикалық тұтқырлығын есептеңіз. Мұнайдың тығыздығы 0,845 г/см3. Визкозиметр тұрақтысы 0,9273 тең. 11. Егер ұңғымада, сағада жабық болса, мұнай мен газ арасындағы бөліну деңгейі 600м тереңдікте орналасқан кездегі мұнайдың газбен қаныққан қысымын есептеңіз. Қабат қысымы 30 МПа. Мұнайдың тығыздығын жабық ұңғымада 850 кг/м3 деп қабылдаңдар. Қабаттың жату тереңдігі 2000 м. 12. Қысымды бірліктерді аудару: |