вопросы ОНГД (1). 1. Тау жыныстарыны коллекторлы асиеттері азастандаы мнай нерксібіні даму тарихы

• Название: 1. Тау жыныстарыны коллекторлы асиеттері азастандаы мнай нерксібіні даму тарихы
• Дата: 18.12.2021
• Размер: 222.39 Kb.
• Имя файла: вопросы ОНГД (1).docx
• Тип: Документы; #308506
• страница: 1 из 6

1. Тау жыныстарының коллекторлық қасиеттері

2. Қазақстандағы мұнай өнеркәсібінің даму тарихы

3. Газ көтергіштердің түрлері

4. Фонтанды ұңғы жабдықтарының негізгі элементері

5. Қазақстандағы мұнайгаз саласының қазіргі жағдайы

6. Шөгінді тау жыныстарының жату пішіндері

7. Газлифтілі әдістің артықшылығы мен кемшілігі

8. Мұнай және газды жинау, дайындау және тасымалдау жүйесі

9. Ұстағыштардың түрлері

10. Штангалы терең сорапты қондырғымен ұңғыларды пайдалану

11. Ұңғы төңірегін тұз қышқылымен өңдеу

12. Фонтандық арматураның қызметі

13. Кеуектілік пен өткізгіштік

14. Мұнай және газ кен орындары

15. Ұңғыны аяқтау: ұңғы түп маңы бөлігінің конструкциялары

16. Тау жыныстары. Магмалық тау жыныстары

17. Мұнай ұңғыларды зерттеу

18. Салынатын және салынбайтын сораптар

19. Қабат және түп қысымдары. Ұңғыны пайдалану және бұрғылау шарттары.

20. Тау жыныстары. Шөгінді тау жыныстары

21. Мұнай және газ ұңғылар өнімділігін көбейту әдістері

22. Геохимиялық және геофизикалық барлау әдістері

23. Ұңғыманы пайдаланудың газлифтілі әдісі кезіндегі қиындықтар

24. Штангалы терең сорапты қондырғымен пайдаланудың артықшылықтары мен кемшіліктері

25. Кеніш туралы түсінік. Кеніштің параметрлері

26. Жер қойнауындағы қысым мен температура

27. Мұнайды өңдеудің өнімдері

28. Фонтанды ұңғы жабдықтары. Штуцердің қызметі

29. Мұнайды өңдеудің процесстері

30. Газлифтті ұңғылардың жабдықтары

31. Геологиялық барлау жұмыстарының түрлері және кезеңдері

32. Абсорбция және адсорбция дегеніміз не?

33. Мұнай, оның құрамы және негізгі қасиеттері. Тығыздық пен тұтқырлық

34. Құрғақ пен майлы газдардың айырмашылығы

35. Табиғи газды тасымалдау

36. Комрессорсыз газлифтілі әдіспен пайдалану

37. Газ, оның құрамы, топтамасы, негізгі қасиеттері

38. Мұнайды өңдеу процесі және өңдеу барысында алынатын өнімдер

39. Мұнай және газ ұңғыларың бұрғылау. Ұңғыма туралы түсінік

40. Штангалы сорап қондырғысының жабдықтары

41. Ұңғыға мұнай мен газдың құйылуын шақыру

42. Ұңғымаларды жылумен өңдеу

43. Алаңды су айдау. Артықшылығы мен кемшілігі

44. Тау жыныстары. Метаморфтық тау жыныстары

45. Ұңғы туралы негізгі түсініктер

46. Парафиндердің түзілумен күресу әдісі

47. Ұңғыманы пайдаланудың механизацияланған әдісіндегі қиындықтар

48. Терең сорапты қондырғының схемасы

49. Ұңғының конструкциясы

50. Мұнай және мұнай өнімдерін сақтайтын ыдыстар
51. Газ және мұнай ұңғыларың бұрғылау тәсілдері

 Мұнай мен газ ұңғымаларын бұрғылау кезіндегі барлық механикалық бұрғылау кезіндегі барлық механикалық бұрғылау тәсілдерінің ішінде айналмалы бұрғылау кең қолданылады. Айналмалы бұрғылау кезінде жыныстардың бұзылуы қашауға біруақытта жүктеменің және айналдырушы моменттің әсер етуі нәтижесінде жүзеге асады. Жүктеме әсерінен қашау жынысқа енеді, ал айналдырушы момент әсерінен оны опырады, бөлшектейді және қажайды.

Бұрғылаудың — роторлық және забойлық қозғалтқыштарды (турбобұрғы немесе электробұрғы) пайдаланатын екі тәсілі бар. Ротарлық бұрғылау кезінде қозғалтқыштың қуаты шығар арқылы роторға мұнараның орталығындағы ұңғыманың сағасының үстінде орнатылған айналмалы механизмге беріледі. Ротор бұрғылау бағанасын қашаумен бірге айналдырады. Бұрғылау бағанасы жетекші құбырдан және оған ауыстырма көмегімен винттелген бұрғылау құбырынан тұрады. Забойлық қозғалтқышпен бұрғылау кезінде қашау білікке, ал бұрғылау бағаны, әдетте ротормен айналмайды.

Сонымен, роторлық бұрғылау кезінде қашаулың жынысқа тереңдеп енуі ұңғыма осі бойымен жылжып отыратын айналмалы бұрғылау бағанасы арқылы жүреді, ал забойлық қозғалтқышпен бұрғылау кезінде айналмайтын бұрғылау бағанасы арқылы жүреді. Айналмалы бұрғылаудың өзіне тән ерекшелігі — забойда қашаудың жұмыс істеп тұрған барлық уақыты кезінде ұңғыманы сумен немесе арнайы дайындалатын сүйықтармен жуу болып табылады. Ол үшін қозғалтқыштан іске қосылатын екі бұрғылау сорғылары көмегімен жуғыш сұйықтық құбыр арқылы мұнараның оң бұрышында бекітілген қадауша-құбырға айдалады, одан әрі майысқақ бұрғылау құбыршегіне, тік люгке және бұрғылау бағанына барады. Қашауға жеткен соң, жуғыш сұйықтық онда бар тесік арқылы өтіп, ұңғыма қабырғасы мен бұрғылау бағаны арасындағы сақиналық кеңістік бойымен беткі қабатқа көтеріледі. Мұнда науда және тазартқыш механизмдерде жуғыш сұйықтық бұрғыланған жыныстардан тазартылады, содан соң бұрғылау сорғылардың қабылдау сыйымдылықтарына түседі және қайтадан ұңғымаға айналады.
52. Еріген газ режимінің пайда болу шарттары

Еріген газ режиміндемұнай кенішін үздіксіз мұнайдан газды айырумен және оның еркін күйге көшуімен, осының есебінен мұнай-газ қоспасының ұлғаюымен және осы қоспаның төмендетілген қысым нүктелерінде (ұңғыма түбінде) сүзілуі болады. Бұл режим кезінде қабаттық энергия көзі мұнай-газ қоспасының серпімділігі болып табылады.
-    Еріген газ режимінің пайда болу шарттары:
- -  (қабат қысымы қанығу қысымынан кіші);
- - нұсқа сыртындағы судың жоқ болуы немесе белсенді емес судың  
-           нұсқа  сыртында болуы;
- - газ шапкасының жоқ болуы;
- - геологиялық кеніш жабық болуы керек.
- Гравитациялық режимі – деп, ұңғыма түбіне сұйықтың сүзілуі «еркін жоғарғы беттің» бар кезінде өтетін режимді атайды. 
- Еркін жоғарғы бет – деп, қысым барлық нүктелерде тұрақты болып қалатын сүзілудің қозғалмалы жағдайында пайда болатын сүзілуші сұйықтың бетін немесе мұнай-газ түйіскен шекараны атайды. Бұл режимді кейде қысымсыз деп атайды, дегенмен бұл дәл айтылған пікір емес. Гравитациялық режим кез-келген кен орнында оны игерудің соңғы сатысында еріген газ режимінің табиғи жалғасы ретінде пайда болуы мүмкін.

53. Турбобұрғы және электробұрғы, олардың айырмашылығы

Бұрғылаудың — роторлық және забойлық қозғалтқыштарды (турбобұрғы немесе электробұрғы) пайдаланатын екі тәсілі бар. Ротарлық бұрғылау кезінде қозғалтқыштың қуаты шығар арқылы роторға мұнараның орталығындағы ұңғыманың сағасының үстінде орнатылған айналмалы механизмге беріледі. Ротор бұрғылау бағанасын қашаумен бірге айналдырады. Бұрғылау бағанасы жетекші құбырдан және оған ауыстырма көмегімен винттелген бұрғылау құбырынан тұрады. Забойлық қозғалтқышпен бұрғылау кезінде қашау білікке, ал бұрғылау бағаны, әдетте ротормен айналмайды.
Сонымен, роторлық бұрғылау кезінде қашаулың жынысқа тереңдеп енуі ұңғыма осі бойымен жылжып отыратын айналмалы бұрғылау бағанасы арқылы жүреді, ал забойлық қозғалтқышпен бұрғылау кезінде айналмайтын бұрғылау бағанасы арқылы жүреді. Айналмалы бұрғылаудың өзіне тән ерекшелігі — забойда қашаудың жұмыс істеп тұрған барлық уақыты кезінде ұңғыманы сумен немесе арнайы дайындалатын сүйықтармен жуу болып табылады. Ол үшін қозғалтқыштан іске қосылатын екі бұрғылау сорғылары көмегімен жуғыш сұйықтық құбыр арқылы мұнараның оң бұрышында бекітілген қадауша-құбырға айдалады, одан әрі майысқақ бұрғылау құбыршегіне, тік люгке және бұрғылау бағанына барады. Қашауға жеткен соң, жуғыш сұйықтық онда бар тесік арқылы өтіп, ұңғыма қабырғасы мен бұрғылау бағаны арасындағы сақиналық кеңістік бойымен беткі қабатқа көтеріледі. Мұнда науда және тазартқыш механизмдерде жуғыш сұйықтық бұрғыланған жыныстардан тазартылады, содан соң бұрғылау сорғылардың қабылдау сыйымдылықтарына түседі және қайтадан ұңғымаға айналады.

54. Мұнай және газ ұңғыларын бұрғылау әдістері. Бұрғылау қашауы

Ұңғы бұрғылаудың неше түрлі әдістері бар. Ол әдістердің барлығы үлкен екі топқа бөлінеді: қашаулар қолданатын механикалық әдістер және қашаулар қолданбайтын физико-механикалық әдістер. Бұрғылаудың механикалық әдістеріне мыналар жатады: 1.Соққылап бұрғылау. Оның екі түрі бар: штангамен және арқанмен бұрғылау. 2. Айналма бұрғылау. Оның бірнеше түрі бар: роторлы бұрғылау, турбинамен бұрғылау, электробұрғымен бұрғылау, колонкалық бұрғылау (қатты қоспамен, алмазбен, бытырамен), шнекпен бұрғылау. 3. Айналсоқ бұрғылау. Бұл әдістің екі түрі бар: гидросоққышпен бұрғылау және пневмосоққышпен бұрғылау. 4. Дірілді бұрғылау. Бұған таза дірілдің әсерімен бұрғылау, вибро-соққымен бұрғылау және магнитострукциялық бұрғылаулар жатады. Қашаулар қолданбайтын немесе физико-механикалық әдістерге мыналар жатады: - термобұрғылау. Оның өзі отпен және плазмамен бұрғылау болып екіге бөлінеді; - қопарумен бұрғылау. Ол ағындық және ампулалық қопарғыш бұрғы болып бөлінеді; - гидравликалық бұрғылау. Оған гидроимпульсті, гидровакуумдық, гидродинамикалық, кавитациялық әдістер жатады; - электрлік әдістер. Жоғарыда көрсетілген қашау қолданбайтын әдістерден, тек қана отпен бұрғылау ғана карьерлерде қопару ұңғыларын бұрғылау үшін қолданылады. Қалғандары лабораториялық зерттеулер стадиясынан шыға алған жоқ.

55. Ұңғыларды терең сорапты қондырғымен пайдалану

Әлемдік практикада мұнай өндіру саласында келесі түрдегі терең сорапты қондырғылар кеңінен қолданылады:

1. Ұңғымалы штангалы сорапты қондырғылар (СШНУ).

2. Электржетекті батырмалы ортадан тепкіш сорапты қондырғылар (УЭЦН).

3. Гидравликалық поршенді сорапты қондырғылар (УГПН).

4. Электржетекті және винтті сорапты қондырғылар (УЭВН).

5. Электржетекті және диафрагмалы сорапты қондырғылар (УЭДН).

6. Арынды сорапты қондырғылар (УСН).

Жоғарыда аталған терең сорапты қондырғылардың барлығы да мұнай өндіруде бірдей қызмет атқармайды.Біздің еліміздегі мұнай кеніштеріндегі өндіру ұңғымаларында кеңінен қолданылатын сораптарға - ұңғымалы штангалы сорапты қондырғылар (СШНУ), ал өндіру көлемі бойынша - электржетекті батырмалы ортадан тепкіш сорапты қондырғылар (УЭЦН) қолданылады.Бұл, ұңғымалы штангалы сорапты қондырғылар (СШНУ) - төмен және орташа өнімді ұңғымаларға, ал электржетекті батырмалы ортадан тепкіш сорапты қондырғылар (УЭЦН) – орташа және жоғары өнімді ұңғымаларға арналған. Қалған қондырғылар (УГПН, УЭВН, УЭДН, УСН) белгілі категориялы ұңғымаларға арналған, және өндіру ұңғымаларының қоры бойынша да, мұнай өндіру көлемі бойынша да СШН мен ЭЦН қондырғыларына бақталас бола алмайды.Олай болса ұңғымаларды төмен, орташа және жоғары өнімді деп бөліп қарастыралық. Ұңғымалардың өнімділік топтары бойынша, негізінен сұйықты көтеру деңгейіне байланысты, яғни сұйықты көтеру деңгейінің жоғарылауына байланысты көптеген терең сорапты қондырғыларда өнім беру тез төмендеп кетеді (бұл жағдайда сорапты қондырғының өнім беру мүмкіндігіне байланысты, ұңғыма өнімділігі де төмендейді). СШНУ және УЭЦН қондырғылары үшін сұйықты көтеру деңгейінің ара қатынасы гипербола теңдеуімен өрнектелуі мүмкін:

Q = A/H,(12.1)

мұндағы Q — қондырғының берілісі (ұңғыма өнімі), м³/тәу;

Н — сұйықты көтеру деңгейі, м;

А — тұрақты сандық мән, м⁴/тәу өлшенеді және практикалық жолмен алынады.

Берілген тәуелділік беріліс пен сұйықтың деңгейі бойынша шектелген аралықта қолданылуы мүмкін. Сонымен СШНУ үшін осындай шектеулер тереңдік сораптардың плунжеріне жер бетіндегі жетек (тербелмелі қондырғы) арқылы ілгері-кері қозғалыс жасауда қолданылатын, штанг тізбегінің нақты жұмыс жасау қабілетіне, ал УЭЦН үшін шығарылатын батырмалы ортадан тепкіш сораптардың Q—Н сипаттамалары бойынша шартты түрде негізделген. Шындығына келгенде, әртүрлі терең сорапты қондырғылар үшін сұйықтың беріліс және көтерілу деңгейі бойынша шектеулер де әртүрлі болады. Осы себептен, әр түрлi терең сорапты қондырғылары үшiн төмен, орташа және жоғары өнімді ұңғымалардың аралық шекаралардың бiр мәндi болмауынан қашу мақсатында, СШН қондырғылары үшін ұңғымалардың қаралатын дәрежелерiне бөлiнуді жүргіземіз.Бұдан шығатыны, (12.1) тәуелділігі келесі аралықтар қолданылатын болады: беріліс бойынша Q ≤100 м³/тәу, көтерілу деңгейі бойынша Н≤3000м.

Қазіргі таңда шағарылатын СШН қондырғыларына 4∙10⁴ м⁴/тәу болатын А тұрақты шамасын қолдануға болады, және осы мәндерді пайдаланып орташа және жоғары өнімді ұңғымалардың ара қатынасын анықтауға болады:

Q = 4∙10 ⁴/H (12.2)

(12.2) өрнегін пайдаланып қолдану шектерiне сүйене отырып, жоғары өнімді ұңғымаларға көтеру деңгейіне тәуелсіз, 100 м³/тәу жоғары өнімі бар, және көтеру биiктiгіне тәуелсiз 3000 м-ден жоғары ұңғымалар жатады.Өнімділігі төмен ұңғымаларға көтерілу биіктігі 3000 м –де өнімділігі 5,0 м³/тәу – тен аспайтын ұңғымалар жатады. Жоғары немесе төмен емес өнімділіктегі ұңғымалар орташа өнімдегі ұңғымаларға жатады.
56. Суарынды режим кезіндегі кеніштің игеру көрсеткіштерінің қисықтары

Бұл шартта қабатта еркін газ болмайды, тек мұнай немесе мұнайлы су сүзіледі. Өткізгіш қабат мұнай алу аймағының табиғи су көзі ретінде өзен арнасы қызметін атқаратын қоректену аймағымен гидродинамикалық байланысты қамтамасыз етеді. Қатпарлар құрылу барысы нәтижесінде кеуекті және өткізгіш қабаттар арқылы мұнай алу кезінде қабатты сумен үздіксіз қоректендіру, өтетін өзен арнасы ауданында жоғарғы қабатқа шығуға жол ашуы мүмкін.Мұнайдың су арынды режимі кезінде оның нұсқа сыртындағы немесе ұңғымамен айдалатын сумен орын ауысуы қатар жүреді, бұл уақыт ішіндегі ұңғыма өнімінің, қабат қысымы мен газ факторының тұрақтылығын түсіндіреді (2.2-сурет).



 

2.2-сурет. Суарынды режим кезіндегі кеніштің игеру көрсеткіштерінің қисықтары.

1 - қабат қысымы; 2 - мұнай өндіру; 3 - газ факторы; 4 - суды өндіру.

 Газ факторының тұрақтылығы кезінде   қабатта газ бөліну болмайтындығына байланысты, әрбір тонна мұнаймен бірге онда қабаттық жағдай кезінде еріген газ мөлшері ғана өндіріледі. Ұңғымалардың сумен толтырылуы салыстырмалы түрде тез өтеді. Алайда қабаттың қатты қатпарлы, біркелкі болмауы кезінде ұңғымалардың сумен толтырылуы белгілі уақытқа созылуы мүмкін, себебі өткізгіштігі жақсы қатпарлар бойымен қабаттағы су ұңғыма түбіне тез өтеді де, ал нашар өткізетін қатпарлар бойымен жәй өтеді. Су арынды режим кезінде мұнайды ығыстыру тез өтеді, әрі мұнай беру коэффициенті өте жоғары болады. Бұл режим теориялық жағынан толық зерттелген. Қазіргі уақытта барлық мұнай өндіретін кен орындары мұнайдың 80% мөлшерін су арынды режим жағдайында өндіреді.
57. Мұнай мен газдың пайда болуы жөнінде ғылыми болжамдар

Көпшілік мұндайды шөгінді жолмен қалыптасты деп түсінді, себебі мұнайдың органикалық шығу тегінің гепотезасының дұрыстығын дәлелдеумен болды органикалық теорияны құрастырғанда органикалық заттарға ерекше назар аударылды. Бір топ ғалымдар – мұнай өсімдіктердің қалдықтарынан түзіледі деп санады, ал екінші топ – жануарлардан, үшінші топ (өсімдіктер мен жануарлар) Потоньенің (1905), И.М.Губкиннің (1932), П.Трасканың (1935) және т.б. зерттеуіне байланысты кең көлемді көзқарасқа ие болды. Мұнай орналасқан свитада, органикалық заттар көп мөлшерде жинақталады ма, немесе органикалық заттардан мұнай түзілуі мүмкін бе? - деген сұрақты шешу керек болатын. Мұнай свитасы туралы теория ХХ ғасыр басында шыққан Н.И.Андрусьевтің және Г.П.Михайловскінің еңбектерінде нақты қарастырылған, кейіннен В.В.Вебраның  (1955), Н.М.Страховтың  (1954) және т.б. еңбектерінде қарастырылды. Химиктер бөлінген учаскеде органикалық заттардың концентрациялы жинақталуы туралы сұрақты қарастырды және өздерін жақтаушыларды таппады.

Органикалық теорияның дамуына И.М.Губкин өзінің еңбегімен демеу жасады. И.М.Губкин мұнай мен газдың түзілуі шөгінді бассейндерде жер қыртысының даму периоды кембриден төрттік кезеңге дейін жүретінін көрсетті.

Соңғы уақыттарда ерекше назар факторларды оқуға бөлінді, органикалық заттардың мұнайға айналуына себепкер факторлардың арасында басты болып саналады – әсет етуші микроорганизмдер температура, қысым, химиялық құбылыстар және т.б.              

Бейорганикалық мұнай мен газдың шығуы туралы ой совет зерттеушілерінің, яғни Н.А.Кудрявцева, Б.Н.Коропоткина, В.Б.Порфирьева, Э.Б.Чеколюка, Л.Н.Еланскийлердіңң және шетелдік зерттеушілердің Е.Мак-Дермот, К.Ван-Орстанда, Ф.Хойля, П.Маркстің және т.б. еңбектерінде қарастырылады.

Органикалық мұнай гипотезасының адресіне критикалық ескертпелерін ұсына отырып, көмірсутегінің магмалық, метаморфтық түрлеріне сүйеніп, көмірсутек қалдықтарынан авторлар мұнайдың бейорганикалық жолмен пайда болуына тұжырым  жасайды.
58. Ұңғыма қондырғыларының коррозиясы және олармен күрес

Коррозия–химиялық электрохимиялық реакциялардың нәтижесінде металдардың бұзылуы. Физикалық себептерге байланысты бұзылу коррозия емес, уатылып тозу деп аталады.Кейде физикалық бұзылудың химиялық әсері коррозиялық эрозия деп аталады. Бұл анықтама бейметал материалдарға қолданылмайды. Пластмасса шытынап кетуі мүмкін, ағаш шіріп, гранит уатылуы мүмкін, бірақ коррозия ұғымы металдарға, оның химиялық әсерлеріне қатысты.Тоттану деп – темірдің және оның құймасыда, құрамында гидратталған темір оксиді болатын коррозия өнімдерінің пайда болу процесі. Түсті металдар коррозияға ұшырамайды, бірақ тоттанбайды. Коррозиялық реакцияларды жақсы түсіну үшін химия негіздерін білу керек және металлургия негізімен таныс болу керек. Сондықтан оны білу биология мен химияны, медицинаны зерттеумен бірдей. Химия мен металлургия коррозияны зерттеуде негізгі фундаменті болып табылады.Коррозиялық үрдістер коррозиялық қираулар, металдың ортамен әрекеттесу сипаты, үрдістің өту шарттары бойынша түрленеді.Қираулар түрі бойынша: тұтас (коррозия  металдың барлық бетінде таралады); жергілікті (коррозия тек беттің жеке жерлерінде болады);  жалпы, ол өз алдына бөлінеді: біркелкі (коррозия металдың барлық бетінде  бірдей жылдамдықпен өтеді), таңдаулы (коррозия металдың компоненттерін ғана бұзады).Қирау типі бойынша: дақты коррозия, жаралы, нүктелі немес питтингалы, қуысты, жіптәріздес, кристалл аралас, пышақты, коррозионды сызаттану.Металдың ортамен әрекеттесі сипаты бойынша: химиялық (электролиттер емес – сұйық және құрғақ газдар, яғни белсенді ортамен химиялық әрекеттесу кезіндегі қираулар); электрохимиялық (екі жеке бірақ өзара байланысты үрдістер – анодты және катодты өтуі кезінде электролит әсерінен қирау); анодты электрохимиялық коррозия – металдың еруінен болатын тотығу үрдісі; катодты элетрохимиялық коррозия – орта компоненттерінің электрохимиялық тотықсыздануынан болатын қайтару үрдісі.Үрдістің өту жағдайы  бойынша:газды (жоғары температурада және беттің үстінде ылғал болмау кезінде); атмосфералы (ауада, ылғалды, сулы және құрғақ атмосферада); сұйықты (сұйық ортада, электролитте, электролитте емес); жер асты (топырақ пен жерде болатын тұздардың әсерінен); биокоррозия (микроорганизмдер немесе олардың өмір сүру өнімдерінің әсерінен); электрокоррозия (сыртқы тоқ көзінен немесе адасқан тоқтың әсерінен); қуысты (электролиттерде пайдаланатын тар қуыстыранда, бұрандалы және фланецті металды жабдықтардың қосылыстарында, металдың оқшаулау материалының толық түйіспеген жерлерінде); түйіспелі (әртүрлі металдардың электролитте түйісуінен); коррозиялық кавитация (коррозиялық және соққылы әсерлердің бірігіп әсерлерінен); коррозионды эрозия (белсенді және механикалық қажалуының бірігіп әсерлерінен) және т.б.

59. Мұнай, газ және мұнай өнімдерін тасымалдау. Тасымалдау жолдары

Мұнай мен газды алыс қашықтыққа тасымалдаудың үш негізгі түрі бар: сумен, теміржолмен және құбырлар арқылы тасымалдау. Газ күйіндегі газды тек құбырлар арқылы ғана тасымалдайды. Су транспорттары танкерлер мен баржалар (лихтерлер) арқылы мұнайды, мұнай өнімдерін және сұйытылған газдарды кез келген мөлшерде тасымалдайды. Су жолы, әдетте теміржол және құбырлардың ұзындығына қарағанда, ұзын болады. Сондықтан бірқатар жағдайларда тасымалдауға кететін шығындар да көп болуы мүмкін. Оған қоса, солтүстік кеңдіктердегі сумен тасымалдаудың тек мезгілдік сипаты болады.

Теміржол көлігімен цистерналар, бункерлер және ыдыстармен барлық мұнай өнімдері, мұнай және сұйытылған газдар тасымалданады. Алайда, жаппай тасымалдау үшін теміржол көлігін пайдалану көп жағдайларда тиімсіз. Салыстырмалы түрде аз өндірілетін мұнай өнімдері — әр түрлі сортты майлар, мазуттар, әсіресе битум мен парафиндер үшін теміржол алыс қашықтықтарға тасымалдаудың негізгі түрлерінің бірі болып табылады. Мұнай мен газдың көп мөлшерін кез келген қашықтыққа тасымалдаудың экономикалық тұрғыдан ең тиімдісі — құбырлық тасымалдау.

Тасымалдаудың осы үш түрінен басқа, автокөлікпен тасымалдаудың да маңызы зор. Автокөлікпен тасымалдаудың негізгі мақсаты — автоцистерналар немесе ұсақ ыдыстармен дайын мұнай өнімдерін ірі мұнай базаларынан ұсақ мұнай базаларына және одан әрі тұтынушыларға дейін жеткізу болып табылады.
60. Тау жыныс-коллекторларының қасиеттері. Кеуектілік

Коллектор деп – мұнай, газ, суды өз бойына сіңіріп, игеру кезінде бере алатындай қасиеті бар кеуекті және өткізгіш таужыныстарды айтады. Терригенді, карбонатты және аралас коллекторлардың литологиялық құрамы, қуысты кеңістігінің құрылымы мен генезисі бойынша, сондай-ақ олардың сыйымдылық - өткізгіштік қасиеттері бойынша әртүрлі жіктемелері жасалған ( Ханин А.А., Конюхов И.А., Безбродов Р.С.)

Литологиялық құрамы бойынша мынадай түрлерге бөлінеді:

1) Терригенді коллекторлар

2) Карбонатты коллекторлар

3) Аралас коллекторлар

Терригенді коллекторларда алғашқы, яғни түйіраралық немесе гранулярлы кеуектілік тән. Екіншілік кеуектілік өте аз кездеседі. Бұл топқа литологиялық құрамы бойынша құмдар, құмтастар, алевриттер, алевролиттер, кейде гравелиттер, өте сирек жағдайда ірі түйірлі конгломераттар және кремнийлі, қаты битуминозды саздар жатады. Бұл саздар көбінесе жарықшақтардың түзілуіне бейім. Кеуіп қалған түрде кездеседі. Мұнымен қатар аталған саздарда коллекторлық қасиеттерін жақсартатын қабатшаларының қабаттасу жазықтығында көмірленген өсімдік қалдықтарының көп мөлшері кездеседі. Бұған мысал Ресейде орналасқан Батыс Сібір мұнайгазды провинциясында «бажениттер» деп аталатын және Каспий маңы провинциясының оңтүстік-шығысы мен шығысында кездесетін төменгі пермь жасындағы «гамма активті пачка» деп аталатын саздарды жатқызуға болады. Бұл аталған саздардың тығыздығы төмен (2200-2400 кг/м3), ал жапқыш саздарда 2600-2700 кг/м3 шамасында. Сондай-ақ өте сирек жағдайда қаты жарықшақталған аргилиттер немесе аргилитті щебекка коллектор бола алады.(Канадада орналасқан Атабаска қатты өзгерген метаморфталған мұнай және битум кенорны) Өзен, Жетібай, Құмкөл және т.б. кенорындардың өнімді горизонттары құмдар, құмтастар, алевриттерден тұрады.