5-7 сынып о_ушылары _шін саба_тан тыс шы_ару_а арнал_ан математи. 57 сынып оушылары шін сабатан тыс шыаруа арналан математикадан есептер
 Скачать 228.96 Kb.
|
1 бөлік
1 бөлік
1 бөлік
1 бөлік32. 1)Алдыңғы есепті шығарғандай , бұнда да 16,20,32 сандарына бүтін бөлінетін ең кіші сан іздейміз:16=2·2·2·2; 20=2·2·5; 32=2·2·2·2·2. Іздеген санымыз 2·2·2·2·2·5=160. 2) Демек, бұл автобустар үшеуі біргет 160 сағаттан кейін кездеседі.Оған 60:24=6 (16), яғни 6 тәулік 16 сағат керек. 33. 1) Алматыдан шыққан пойыз алдымен Жамбылға соғады, содан кейін Шымкентке ( жобалап сызып алған дұрыс). Алматы мен Жамбылдың аралығы неше километр?1227-683=544км. 2) Алматыдан Шымкенте дейін қанша? 544+231=775км. 34. 1)Бәрінің бағасы және кітап пен қаламның бағасы белгілі болса, альбом 125-63=62 теңге тұрады. 2) Сол сияқты , кітап 125-70=55 теңге. 3) Қалам мен кітап 63 теңге болса, қалам 63-55=8 теңге тұрады. 2.Бағалар мен сандық қатынастар 1. 1) 1кг май қанша тұрады? 600:2,4=250 теңге. 2) 1000теңгеге қанша май келеді? 1000:250=4кг. 2. 1) Мәі етіктен арзан болған соң, мәсінің бағасын 1 бөлік деп алайық.Сонда етіктің бағасы 3,5 бөлік құрайды. Ал етік пен мәсінің бағасы 1+3,5=4,5 бөлік болады. 2) 1 бөлікке қанша ақша келеді, яғни мәсі қанша тұрады? 657: 4,5=146 теңге мәсі. 3) Етік 146·3,5=511 теңге. 3. 1- т ә с і л. 1) 3кг алмаға қанша артық төленді? 2·3=6 теңге. 2) Тек өрік алса, қанша ақша төлеу керек? 96-6=90 теңге. 3) Неше кг өрік алуға болады? 3+2=5кг. 4) 1кг алма қанша тұрады? 18+2=20 теңге. 2-т ә с і л. 1) 2кг өріктің орнына 2кг алма алса, тағы қанша төлеу керек? 2·2=4 теңге 2) Сонда неше кг алма болады? 3+2=5 кг. 3) 5кг алмаға қанша төлеу керек? 96+4=100 теңге. 4) 1 кг алма қанша тұрады? 100:5=20 теңге. 5) 1кг өрік қанша тұрады? 20-2=18 теңге. 4. 1-т ә с і л. 1) Екі қобыздың орнына 2 домбыра алса, тағы қанша төлейді? 34·2=68 теңге. 2) Барлығы неше домбыра алар еді? 7+2=9 домбыра. 3) 9 домбыраға қанша төлеу керек? 1552+68=1620 теңге. 4) Бір домбыра қанша тұрады? 1620:9 =146теңге 2-т ә с і л 1) Кілең қобыз алса, 7 домбыраның құнынан қанша ақша қайту керек? 34·7=238 теңге 2) Қобыздарға қанша ақша жұмасау керек еді? 1552-238=1314 теңге 3) Неше қобыз алынушы еді?7+2=9 қобыз. 4) Бір қобыз қанша тұрады?1314:9=146 теңге. 5. 1) Үш домбыра және үш қобыз алса, домбыраларға қанша артық төленер еді? 34·3=102 теңге 2) Сонда екі домбыраға ( 5 домбыра алу 3 домбыра) тазадай қанша ақша төлер еді? 462-102=360 теңге. 3) Бір домбыра қанша тұрады? 360:2=180 теңге. 6. 1) Айырымы 15 болса, бір сан екінші санна 15-ке артық ( не кем) деген сөз. Егер сол 15-ті екеуінің қосындысынан алып тастаса, қалған сан кіші санның екеуіне тең болар еді. Сонымен, кііші санның екеуі 57-15=42-ге тең. 2) Кіші сан нешеге тең? 42:2=21 3) екінші сан нешеге тең? 21+15=36. Бұл есепті бақаша да шығаруға болдады. 1). Егер аз санға 15-ті қосса, екі сан тең болады. Қосындысы да 15-ке көбейеді.Сонда екі санның қосындысы 57+15=72 болады. 2) Үлкен сан- 72:2=36 3) Кіші сан- 36-15=21. 7. Осы есепті шығарғанда, балалаодың көбі 6 асық беру керек дейді. Ал екеуінде бірдей болу үшін, сол 6 асықты екіге бөлу керек. 3 асық берсе, екеуінде 16 асықтан болады. 8. 1) Айгүлден 4 дәптер алсақ, оның әлі 6 дәптері артық болар еді. 2) Енді сол дәптьерді Құралайға берсе, дәптері көбейіп, Айгүлдің дәптерінен 2 дәптері ғана кем болады. 9. 1) Асқардан 4 жаңғақ алса, оның 2 жаңғағы ғана артық болар еді. Ал Нұрлангға 4 жаңғақ берсе, енді Нұрланның 2 жаңғағы көп болады. 2) Асқардың 6 жаңғағы артық бола тұра Нұрланнан тағы 2 жаңғақ алса, оның 10 жаңғағы артық болып кетеді. 10. 1) Екеуінде асық саны бірдей болу үшін 3 асықты алсақ, неше асық қалады? 35-3=32 асық. 2) Асығы аз баланың неше асығы бар? 32:2=16 асық 3) Екінші балада 16+3=19 асық. 11. 1) Тағы 4 литр бензин құйса, барлығы 36+4=40 литр болады. 2) Бір ыдыста қанша бензин бар? 40:2=20 литр. 3) Екінші ыдыста қанша литр бензин болды? 20-4=16литр. 12. Егер бір ыдыстан екіншің ыдысқа 7литр бензин құйғанда 2 ыдыстағы бензин бірдей болса, бірінші ыдыста 14литр бензин артық болғаны. Екі ыдыста 56литр , ал бір ыдыста 14литр артық болса, 6-шы,10-шы есептерге ұқсас келеді. Бірақ есепті былай шығарған оңай. 1) 7литр ауыстырып құйғанда неше литрден тең болады?56:2=28литр 2) 7литрін қайта қосқанда көп құйылған ыдыста 28+7=35литр. 3) Екінші ыдыста 28-7=21литр. 13. Соңғы шартын қолданайық.Егер бір жәшікте қант 2 есе көп болатын болса, аз қантты 1 бөлік, көп қантты 2 бөлік деп есептейік.Сонда: 1) Барлығы неше бөлік? 2+1=3 бөлік. 2) Әр бөһлікке қанша келеді, яғни аз қант қанша? 42:3=14кг. 3) Осы жәшіктен 3кг қант алса, бұрынғы қанты қалады. Ол 14-3=11кг. 4) Барлығы 42кг болатын. Онда екінші жәшікте 42-11=31кг. 14. 1) Май аз салынған жәшікке 4кг май қосылса, 15+4=19кг болады. 2) Енді екі жәшіктегі май бірдей болды.Ондда екі жәшікте 19·2=38кг май болғаны. 15. 1) Екінші жолы неше асық артық қалды? 8-5=3 қасық. 2) Оған неше сом артық төледі? 60-45=15 теңге. 3) Бір қасық қанша тұрады? 15:3=5 теңге 4) Бес қасық қанша тұрады? 5·5=25 теңге 5) Екі қасық қанша тұрады? 45-25=20 теңге 6) Бір кесе қанша тұрады? 20:2=10теңге 16. 1-т ә с і л . 1) 6 қасық пен 1кесені 2 есе көп алса, 12 қасық пен 2 кесе 68 теңге тұрар еді. 2) 2 кесені 5 қасықпен айырбастаса, 12+5=17 қасық 68 теңге тұрар еді. 4) Онда қасықтың бағасы 68:17=4 теңге. 5) 5 қасық тқанша тұрады? 4·5=20 теңге. 6) Бір кесе қанша тұрады? 20:2=10 теңге 2-т ә с і л 1) 5 қасық пен 2 кесенің құны бірдей болғандықтан, бір қасықтың орнына неше кесе алуға болады? 2:5=0,4кесе. 2) 6 қасықтың орнына неше кесе алуға болады? 0,4·6=2,4 кесе. 3) 34 теңгеге неше кесе түседі? 2,4+1=3,4кесе. 4) Бір кесе қанша тұрады? 3,4:3,4=10 теңге. 5) Бір қасықтың бағасы 10·0,4=4 теңге. Бұл алгебраның жолымен шығару әдісі.Арифметикада бұл әдісті қолдану дұыс емес. Себебі, дүкеннен кесе, не қасық алатын болсақ, қасықтың төрттен бірін, не кесенің сынығын алмас едік. 17. 1) Не тарақты, не айнаны теңестіріп алу керек. Айналарды теңестірейік. Онда 3 тарақ пен 3 айна 77·231 теңге тұрады. 2) 3 айнаның орнына 8 тарақ алса, 3+8=11 тарақ алынады. 3) Бір тарақ қанша тұрады? 231:11=21 теңге. 4) Бір айна қанша тұрады? 77-21 =56 теңге. 18. 1) Балдың ауырлығын теңестірейік, 5кг бал мен 10кг май 900·5=4500 теңге 2) 5кг балды 8кг маймен айырбастасақ, 10+8=18кг май. 3) Бір кг майдың бағасы 455:18=250 теңге. 4) Екі кг май 250·2=500 теңге. 5) Бір кг бал 900-500=400 теңге. Үшінші амалдан кейін басқаша шығаруға болады. 4) 8кг май қанша тұрады? 250·8=2000 теңге. 5) 1кг бал 2000:5=400 теңге. 19. Бұл есепті шығарғанда да ұн мен ұнды, не күріш пен күрішті теңестіруіміз керек. 1-т ә с і л. 1) Күріштерді теңестірсек, 6кг күрішке 6кг ұннан 14·6=84 теңге артық төлейді. 2) 6кг күріш пен 9кг ұнның құны бірдей. Сонда 84 теңге 9-6=3кг ұнға төлену керек. 3) 1кг ұн қанша тұрады? 84:3=28 теңге. 4) 1кг күріш 28+14=42 теңге. 2-т ә с і л. 1) 9кг ұнға 9кг күрішке төленген ақшадан 14·9=126 теңге аз төленеді. 2) 9кг ұн 6кг күріштің құнымен бірдей болатындықтан, жетпей тұрған 126 теңге 9-6=3кг күріштің құнына тең. 3) 1кг күріштің 126:3=42 теңге. 4) 1кг ұн 42-14=28 теңге. 20. 1) Барлық қорапта 400г- 0,4кг шайдан болса, неше кг шай болар еді?0,4·280 =112кг. 2) Неше кг шай артық болады? 112-82=30кг. 3) 250грамдық қорапқа салу үшін қаншадан кеміту керек? 0,4-0,25 =0,15кг. 4) 30кг шай 150грамнан неше қораптан алыну керек? 30:0,15=200 қорап ( 250грамдық) 5) Онда 400грамдық қорап 280-200=80 қорап. 21. 1) 19 бақыр екітиындықтар болса, 2·19=38 тиын болар еді. 2) Онда 46-38=8 тиын жетпей қалар еді. 3) 8 тиынды 3-2=1 тиыннан үлестіріп 8 үштиынық алар едік (8:1=8). 4) Демек, қалғаны 19-8=11 екітиындықтар. 22. 1-т ә с і л. 1) 660 тор дорба 3 килограмнан болса, қанша картоп болар еді? 3·660=1980кг. 2) Неше кг картоп жетпей қалды? 2500-1980=520кг. 3) 5кг-дық болу үшін неше кг-нан қосу керек?5-3=2кг. 4) 520кг 2кг-нан неше тор дорбаға бөлінеді? 520:2=260. 5) 3кг-дық тор дорба қанша? 660-260=400. 2-т ә с і л. 1) 5кг-дық 660 дорба болса, қанша картоп болады?5·660=3300кг 2) Неше кг артып кетті? 3300-2500=800кг. 3) 3кг-дық болу үшін кей тор дорбадан неше кг-нан алу керек? 5-3=2кг. 4) 2кг-нан 800кг картоп неше тордан алынады? 800:2=400( 3 кг-дық ) тор дорба. 5) 5кг-дық тор дорба қанша? 660-400=260. 23. Алдыңғы есептің есептің жолымен шығады? 1) 3,5 тоннадан 15 машина қанша көмір әкетеді? 3,5·15=52,5 тонна. 2) ...өзіңіз шығарыңыз. Жауабы: 5 тонналық машина 5 рет тасиды. 24. 1) Екі сағаттың ішінде жолдың қандай бөлігін жүреді? = бөлігі. 2) Үшінші сағатта қандай бөлігін жүрді? 1-. 3) Үшінші сағатта жүрген 4,8км жолы бөлікке сәйкес. Бір бөлікке тиісті жолды табу үшін, үлестілік ережесін қолданған ыңғайлы: 4,8км – 415 бөлік Х-1 бөлік Х = 4,8:км. Бір бөлікке тиісті жол барлық жолға сәйкес. 25. 1) Қыз балалар оқушылардың қандай бөлігін құрайды? 1-. 2) Қыз балалар саны қанша бөлікке артық? -. 3) 3 қыз бала бөлігі. Тұтас 1 бөлікке қанша адам келеді? Не, сыныпта неше бала бар? 3 бала |
х= (3∙1):бала.
Ер балалар саны: 27∙=12.
26. 1) Екі күнде жолдың қандай бөлігін жүрді? бөлігін.
2) Үшінші күні жолдың қандай бөлігін жүрді? 1- бөлігі.
3) Бірінші күнмен салыстырғанда үшінші күні қандай бөлігін артық жүрді? бөлігін.
4) Барлық жүрген жол неше километр?
14км
х = 14:63км.
27. 1) Үштиындықтардың сомасын теңестірейік. Ол үшін 19 тиын қосу керек. Онда барлық сомасы да 9 тиынға өсіп 81+9=91 тиын болады.
2) Енді 3 тиындықтар мен 5 тиындықтардың сомасы бірдей, яғни, әрқайсысынан 90:2=45 тиыннан бар.
3) Онда 5 тиындық бар 45:5=9 дана.
4) 3 тиындықтан жаңағы қосқан 9 тиынды алып тастайық,
45-9=36 тиын
5) 3 тиындық бақыр нешеу? 36:3=12
28. 1) 3 тиындықтардың сомасынан 2 тиын алса,
5 тиындықтардың сомасына тең болар еді. Сонда 52-2=50 тиын қалды.
2) Әр қасысынан неше тиын болу керек? 50:2=25 тиын.
3) Үштиындықтардың сомасы қанша? 25+2=27 тиын.
4 Онда 25:5=5 бақыр бестиындық, 27:3=9 бақыр үштиындық.
29. 1) Неше кг күріш алынбай қалды? 10-7=3кг.
2) Әр кг күрішке неше кг сөк алуға болады? 30:10=3кг.
3) 3кг күріштің орнына неше кг сөк алуға болады? 3∙3=9кг.
3. Уақыт.Жылдамдық.Жол. Кері үлесті шамалар
1. 1) Бірінші машина жолыққанша неше км жол жүрді? 65∙3=195км.
2) Екінші машина қанша жол жүрді? 360-195=165км.
3) Екінші машинаның жылдамдығы қандай? 165:3=55км/сағ.
Былай шығарылады.
1) Әр сағатта бір-біріне неше км-ден жақындады?360:3=120км/сағ.
2) ЕКІнші машинаның жылдамдығы қандай? 120-65=55км/сағ.
2.1) Сағат сайын 2 машина жолдың қандай бөлігін жүрді? 1:3=.
2) Бір машина қандай бөлігін жүрді? 1:5=бөлігі.
3) Онда екінші машина жолдың қандай бөлігін жүреді? .
4) Машина сағат сайын жолдың бөлігін жүрсе, тұтас жолды қанша
уақытта жүріп өтеді?
1сағ
х = 1: =7,5 сағ.
3. 1) Бір сағатта екеуі жұмыстың қандай бөлігін бітіреді?
0,13+0,07=0,20 бөлігі
2) Тұтас жұмысшы 1:0,2=5 сағатта бітіреді.
4. 1)Жүрген жолдарын аз жүріп өткен машинаның жолымен теңестірейік. Сонда екеуі 330-30=300км жол жүреді.
2) Ал аз жүргені 300:2=150км жүреді
3) Көп жүргені 150+30=180км
4) Біреуінің жылдамдығы 18:3=60км/сағ.
5) Екіншінің жылдамдығы 150:3=50км/сағ.
5. 1) Секунд сайын неше метр жақындайды? 20-15=5м.
2) Қанша уақыттан кейін жетеді?400:5=80 секунд.
6. Тұйық жол дегенді стадиондағы футбол алаңын айналып жүреді деп түсінейік. Велосипедшілер қазір бірге тұрғанмен, тез жүретіні екіншісін қуып жету үшін, бір айналым артық жүру керек. Ал бір рет артық айналып шығу – 400м жол артық жүру керек деген сөз. Жарыс түзу жолмен өтетін болса, олар бір-бірінен 400м қашықтықта деп түсіну керек.
Сонымен
1) Қандай жылдамдықпен жақындайды? 15-13=2м/с.
2) 400 метрге қанша уақытта озады? 400:2=20 секундта.
3) Сол уақыттың ішінде жылдам жүруші велосипедші қанша жол жүреді? 15∙200 =3км.
4) Екіншісі - 13∙200=2600 =2,6км жол жүреді.
7. 1.- т ә с і л. 1) Соңғы машина қуып жеткенше қанша уақыт өтеді?
4000:20=20 секунд
2) 300 метрге қандай жылдамдықпен жақындады?
300:200=1,5м/с.
3) Алдыңғы машинаның жылдамдығы қандай?20-1,5=18,5м/с.
2-т ә с і л. 1) Неше секундта қуып жетті? 4000:20=200с.
2) Алдында кеткен машина қанша жол жүрді?
4000-300=3700м.
3) Оның жылдамдығы: 3700:200=18,5м/с.
8. 1) Тура үлестілік ( пропорционалдық) шамалар тәуелділігін қолданамыз:
1 сағат