Кристалды тұнбалардың түзілу жағдайлары: тұнбаға түсiрудi сұйытылған ерiтiндiлерден жүргiзген абзал; тұндырғышты баяу, тамшылатып, әсiресе бастапқы кезде жайлап қосқан жөн; тұнба түзiлу барысында жүйенi үздiксiз шыны таяқшамен араластырып отыру қажет; тұнба түсiру барысында ыстық ерiтiндiлердi пайдаланған тиiмдi; тұнбаның жетiлуi үшiн тұнбасы бар ыдысты бiршама уақыт сол қалпында қалдыру қажет. Жалпы тұнбаның жетiлуi үшiн оны өзiнiң жоғары қабатындағы ерiтiндiсiмен бiрге қыздыру керек. Бұл кезде кристалдық тұнба түйiршiктерiнiң майдалары үлкендерiне қосылып, iрi түйiрлерге немесе кристалдарға айналады. Аморфты тұнбалардың түзiлу жағдайлары. Аморфты тұнба түзiлетiн жүйеде коллоидты ерiтiндi немесе қосарлана тұнба түзiлiп кету жағдайларының орын алмауын қадалаған жөн. Аморфты тұнба түзiлу үшiн төмендегi жағдайларға назар аударады: тұнба түсiрудi электролит қатысында ыстық ерiтiндiде (t≈70-800 С) жүргiзедi; тұнба түсiруге концентрлi ерiтiндiлер пайдаланылады; тұнбаға түсiрушi ерiтiндiнi жылдам қосады және бұл жағдайда үздiксiз араластырып отырады; тұнбаға түсiру аяқталысымен, тұнбаны сүзiп ерiтiндiден бөлiп ажыратады. Тұнбаға түсiру барысында жүйе бойында нашар еритiн қосылыстың өзектерiнiң (зародыши) пайда болу уақыты индукция мерзiмi деп аталады. Гравиметриялық анализде тұндыру реакциясының негiзгi щартына сәйкес алынған тұнбаның ерiгiштiгi төмен болып ЕК 1.10-8 мәнiнен аспау керек. Салмақтық анализдiң тәжiрибесiнен анықталғандай кристалдық тұнбаның тұндырылған түрiнiң оптимальдi массасы 0,5 г, ал аморфты тұнбалар үшiн 0,1 г шамасында болу керек. Анализденетiн заттың белгiлi массасын есептеп алу үшiн реакция теңдiгi бойынша пропорция құрып, төмендегi теңдеудi пайдалануға болады: 
мұндағы Ма, МТ - анализденетiн заттың және тұнбаға түскен заттың молярлық массалары; а, в – реакция теңдеуiнiң коэффициенттерi. Мысалы, FeCl3+3NH3+3H2OFe(OH)3+3NH4Cl 2Fe(OH)3Fe2O3+3H2O Көрсетiлген реакция теңдеуi бойынша 1 моль тұнба Fe(OH)3 1 моль темiр хлоридiне FeCl3 сәйкес келедi. Осыдан 0,1 г тұнба Fe(OH)3 алу үшiн қанша FeCl3 үлгiсiн алу қажеттiгiн есептелiк:
| в . (Fe(OH)3) а(FeCl3) а в 1 моль | 106,87 г 162,2 г | 0,1 г mа | ma Есептелiнiп алынған үлгi алдымен техникалық таразыда, содан соң жоғары дәлдiкпен аналитикалық таразыда өлшенiп алынады. Үлгiнi ерiту. Өлшенiп алынған үлгiнi суда немесе басқа ерiткiштерде ерiтедi. Үлгi ерiмеген жағдайда плитка немесе су моншасында қыздырады. Егер зат суда ерiмесе басқа минералды қышқылдар, Патша арағы қолданылады. Алынған ерiтiндiнi бейтараптандырып сүзедi. Тұнбаға түсiру. Тұндырғыш ретiнде көбiне аммиак ерiтiндiсi, аммоний тұздары және ұшқыш қышқылдар (NH3, (NH4)2CO3, (NH4)2SO4, (NH4)2C2O4, HCl) қолданылады, себебi бұл заттар тұнбаны кептiрiп қыздыру кезiнде ұшып кетедi және тұнбаның салмағына өлшеу кезiнде әсер етпейдi. Тұнбаны толық түсiру үшiн әдетте тұндырғыштың артық мөлшерiн қосады, оны төмендегi теңдеумен есептеуге болады: 
Мұндағы ma - үлгiнiң массасы; Мт - тұндырғыштың молярлық массасы; Ма - анықталатын заттың молярлық массасы; а, в – реакция теңдеуiнiң коэффициентi. Тұнбаны сүзу және жуу. Түзiлген тұнбаны бөлiп алу үшiн, күлсiз сүзгi қағаздары пайдаланылады. Сүзгi қағаздарын ауада жандырып жiбергенде, қалған күлдiң массасы 0,00003-0,00007 г. құрайтыны және мұны елемеуге де болатынын ескерту керек. Өйткенi, аналитикалық таразының дәлдiгi 0,0001 г. Сүзгi қағаз өзiнiң кеуектiгiне немесе тығыздығына қарай үш түрге бөлiнедi: Көк белдеулi тығыз сүзгi қағазы (бариттi деп те аталады) ұсақ кристалды тұнбаларды сүзуге арналған . Ақ белдеулi тығыздығы орташа сүзгi қағазы көптеген тұнба түрлерiн сүзуге пайдаланылады. Қызыл немесе қара белдеулi сүзгi қағазы аморфты тұнбаларды сүзуге арналған. Сүзудi тұнба бетiндегi сұйықты жайлап сүзгiге құюдан бастайды. Сүзгiнi әр жолы 2/3 бөлiгiне дейiн толтырады, яғни сұйық деңгейi сүзгi жиегiнен 5-10 мм-ден төмен болуы қажет. Сұйықты құю барысында арнаулы шыны таяқшалар пайдалынады. Таяқшаның төменгi ұшы сүзгiге жанасатындай етiлiп ұсталынады. Сұйық негiзiнен толық құйылып өткен соң, тұнбаны дайындалған арнаулы ерiткiшпен жуады. Ол үшiн жуатын ерiтiндiнi тұнба бетiнен жоғары 1-2 см биiктiк деңгейiне дейiн құйып шыны таяқшамен араластырады да, жүйенiң тұнуын күтедi. Тұнба бетiндегi тұнық сұйықты қайтадан сүзгiден өткiзедi. Осы амалды 4-5 мәрте қайталайды. Бұл тәсiл тұнбаны жуудың декантация тәсiлi деп аталады. соңғы мәрте жуу барысында сұйық бойында қажет емес ионның бар-жоқтығына анықтау реакциясын жүргiзедi. Кептiру. Тұнбасы бар сүзгiнi алдын ала қыздырылып өлшенген тигель немесе құрғақ бюкске салып, тигельдi 100-1200С температурада кептiргiш шкафта тұрақты массаға дейiн бiрнеше рет өлшей отырып кептiредi. Өлшеу нәтижесiнiң айырмашылығы 0,0005 г аспау қажет. Күйдiру және қатты қыздыру. Сүзгiнi тигельге салып, газ қыздырғыштың жалынында абайлап (сүзгi жанбау керек) қыздырады. Күйген сузгiнi муфель пеште 10-30 минут көлемiнде белгiлi температурада (800-10000С) қатты қыздырады. Қатты қыздырылған тигельдi эксикаторда суытып, өлшейдi. Тұнбалық түрдi кептiрiп, қыздыру барысында ол өз құрамын өзгертпей сақтап қалуы да немесе ыдырап өзге затқа айналуы да ықтимал.Мысалы, тұнба ВаSО4 барийдi анықтауда тұнбалық түр де гравиметриялық түр де болып табылады. Белгiлi температура арасында қыздырғанмен ВаSО4 -тiң құрамы өзгермейдi. Алюминийдi анықтауда – АІ(ОН)3 – тұнбалық түр болып табылады. Алюминий гидроксидiн қыздыру барысында ол алюминий оксидiне (гравиметриялық түр) ыдырайды: 2Аl(ОН)3  Аl2О3 + 3Н2О тұнбалық түр гравиметриялық түр Анықталатын заттың (элементтiң, ионның) молярлық массасының стехиометрлi түрде гравиметриялық түрдiң молярлық массасына қатынасы – гравиметриялық фактор немесе есептеу факторы (фактор пересчета) деп аталады: 
Мұндағы М(Э) – анықталатын элемент молярлық массасы; v1, v2 – стехиометриялық коэффициенттер; М(грав.) – гравиметриялық түрдiң молярлық массасы; Ғ - гравиметриялық фактор. |
Скачать 1.73 Mb.