Абсолютті тімділік дегеніміз не Ашы жне жабы кеуектіліктер дегеніміз не Таужыныстар кеуектілігіні жалпы клемі неге те Жалпы кеуектілік
 Скачать 0.91 Mb.
|
|
Табиғи және жасанды радиобелсенділік Күннің ғарыштық сәулелерінің құрамында протондар және альфа- бөлшегі бар. Ғарыштық сәулелері және жердің табиғи радиоактивтік заттарының сәулеленуі табиғи радиациялық фон құрады. Табиғи радиациялық фон Жер бетіндегі бүкіл тірі жәндіктерге, жануарларға, адамға және өсімдіктерге әсерін тигізеді.Оны зерттейтін ғылым саласын гелиобиология дейді. Жердің табиғи радиоактивтік заттарының сәуле шығаруы барлық химиялық заттарға байланысты болмайды. Әр түрлі элементтердің табиғи 50 радиоактивті изотобы бар. Көпшілік элементтердің тек біразы ғана радиоактивті. Кейбір химиялық элементтерде тұрақты изотоптар жоқ, олар түгелдей радиоактивті, мысалы, уран, торий, радий, полоний және т.б. Бүлардың атомдарының ядросы өздігінен ыдырап, гамма – кванттық және корпускулярлық сәулеленеді. Изотоптар деп бірдей қасиеттерімен, бірақ атомдық салмақтары әр түрлі химиялық элементтерді айтады /грекше – изос – бірдей, тең; топос – орын/. Мысалы, уран 235 және уран 238 – изотоптар. Изотоптар ядрода нейтрондар санының әр түрлі болуына байланысты өзара айырмашылығы бар атомдар. Олардапратондардың саны бірдей. Мысалы, теміратомыныңядросында 26 протон бар, ал нейтрондар саны 54 және 61. Изотоптарда 28/-54\26-ге\ден 35\61\26-ге дейінболуымүмкін. Атомның және атом ядросысының құрылысын анықтап, зерттеу ядролық құбылыстар заңын ашып, ядролық реакцияларды жүргізіп, жасанды радиоактивтік изотоптар алуға мүмкіндік берді. Ядродағы құбылыстық айналымды зерттеу атом ядросының тау-сылмас энергия бұлағы екенін көрсетті. Бұл энергия ядролық реакция кезінде ядролық сәлелену бөлініп отырады. Ең алғаш 1942 жылдың желтоқсан айының 2 күні өту құбылысын басқаруға мүмкіндігі бар тізбектелген реакция алынды. Бұл күні атақты физик Энрико Ферми жасап шығарған бірінші ядролық реактор өзінің жұ-мысын бастады. Осы күннен атом энергиясын бейбітшілік және соғыс мақсатында практикалық қолдану басталды. Физика оқымыстылары және инженерлер атом энергиясын пайдалануды зерттеп ұсынғандығы мақсатты — қазба отын түрімен бәсекелесуге қабілетті қауіпсіз және сенімді энергия көзін жасау болды. Ядролық реакторды қолдану арқылы кез келген химиялық элементтің және Жер қабатында жоқ элементтердің изотобын жасау мүмкін болды. Жасандырадиоактивтік изотоп биологиядажәнемедицинадажиіқол-данылады. Оны қолданутәсілдерінизотоптықтәсілжәнетаңбаланғанатомдартәсілідепатайды. Табиғи радиобелсенділікдеп кейбiр химиялық элементтердiң тұрақсыз изотоптарының өздiгiнен ыдырау барысында ядроның құрылысы, құрамы және энергиясының өзгеру процесін айтады. Радиобелсенді изотоптар деп атом ядросы тұрақсыз, келесі бір мезетте өздiгiнен басқа бiр изотоптың атом ядросына ауысуын айтады. Радиобелсенді ыдырау барысындағы ядроның құрылысы, құрамы және энергетикалық күйінің өзгерісі белгілі бір статистикалық заңдылықпен жүреді. Радиобелсенді ядролардың өмір сүру ұзақтығы жартылай ыдырау мерзімімен сипатталады (Т – радиобелсенді элемент атомдарының жартылай бөлігінің ыдырайтын уақыт аралығы). Атомдық номері 83-тен жоғары (висмут) барлық химиялық элементтер радиобелсенді болып саналады. Таужыныс құрамындағы кеңінен таралған табиғи радиобелсенді элементтер қатарына уран 238U және торий 232Th, калий 40K кальций, рубидий, циркон, қалайы, кобальт, висмут және т.б. элементтердің радиобелсенді изотоптары жатады. Уран мен торий және олардың ыдырау өнімдері бірнеше элементтерден тұратын қатар құрайды (10-15 изотопқа дейін). Бұл элементтер біртіндеп ыдырап, соңғы өнімдері қорғасын болып табылады. Жасанды радиобелсенділік. Қолданбалы ядролық геофизика практикасында таужыныстың және руданың элементтік құрамын анықтау үшін екі топқа бөлінген радиобелсенділік тәсілдер кеңінен пайдаланылады. Олар таужыныс арқылы гамма- және нейтрондық сәулелердің затпен әрекеттесуіне негізделген тәсілдер. Мұндай әрекеттесу статистикалық заңдылықпен сипатталады. Нейтрондар таужыныстың атом ядроларымен, ал гамма-кванттар болса – ядролармен, атомдармен және электрондармен әрекеттеседі. Таужынысы және оның фазалық құрамы Тау жынысы – жер қабығындағы өзінше әртүрлі табиғи геологиялық денелер құрайтын, белгілі бір құрамды, құрылымды, минералдар қосындысы. Тау жыныстарының физикалық қасиеттері олардың жаралу тегіне, құрамы мен құрылымына және т.б. ерекшеліктеріне байланысты. Жаралу тегіне қарай т.ж-р үш топқа бөлінеді: магмалық, метаморфтық, шөгінді. Таужынысының меншікті электр кедергісіне қандай факторлар әсер етеді Таужыныстың меншiктi электр кедергiсi, оның қуыстарын толтыратын қатты, сұйық және газ тарамдарының меншiктi электр кедергiсiне және көлемдерiнiң бiр-бiрiмен қатынасына, олардың таужыныс құрамында таралуларына және температурасына (температура өскен сайын таужыныстың электрлік кедергісі азаяды) байланысты. Осы факторларға байланысты таужыныстардың меншікті электр кедергісі, омм-дің үлесінен миллиондаған омм-ге дейін өзгереді. Таужыныстар тығыздығын анықтайтын басты факторлар. Таужыныстарында жылдам нейтронардың баяулауы (замедление) Таужыныстарында жылу нейтрондарының диффуззиясы Таужыныстары меншікті электр кедергісімен қалай бөлінеді Меншiктi кедергiсi бойынша минералдар бiрнеше классқа бөлiнедi: а) аса төмен меншiктi кедергiлi (10-6Омм-ден төмен) минералдар қатарына саф тобына кiретiн металдар – алтын, платина, күмiс және т.б., металдардың табиғи қатты ертiндiлерi; б) өте төмен кедергiлi (10-6-10-2Омм) – борнит, графит, кобальтин, никелин, пирит, халькопирит, пиротин және т.б.; в) төмен кедергiлi (10-2-102Омм) - браунит, магнетит, ильменит және т.б. г) орта кедергiлi (102-106Омм) – боксит, галлуазит, гематит, серпантин, хромит және т.б. д) жоғары кедергiлi (106-1010Омм) – ангидрит, киноварь, монацит және т.б. е) өте жоғары кедергiлi (1010-1014Омм) – кальцит, кварц, күкiрт және т.б. ж) аса жоғары кедергiлi (1014Омм -ден астам) – галит, сильфин, слюдалар, мұнай және т.б. Айта кететiн жәйт, табиғатта аталған минералдар физикалық жағдайларына байланысты бiр топтан екiншi топқа ауысуы мүмкiн. . Таужыныстарының әртектілігі.Таужыныстарының немесе геологиялық денелердің әртектілігі, әртүрлі масштабтағы геологиялық зерттеулерде белгілі болады. Минералдан бастап кенге дейін. Т.ж-ң әктектілігін әжептәуір механикалық жәнеабразивті (түрпітас) қасиеттер шақырады. Осының салдарынан олар бұрғылаудың, үйкеліс коэффиценті мен қатты заттарға үйкелу салдарынан болатын тозудың әртүрлі сипатын көрсетеді. Табиғи жағдайда таужыныстарының әртектілігінің әртүрлі типі кездеседі: коллектордың үзіктілігі, жүйенің жарылымы, қуаттылық және аудан бойынша жыныстардың өзгеру қасиеті. Таужыныстарының дисперсиялығы (шашылу, шашырау, бытырау). Таужыныстарының нейтрондық қасиеттері Таужыныстарының электрлік қасиеттері Таужыныстардың электрлік қасиеттері Әрбір таужыныс өзіне тән электр қасиеттерімен сипатталады. Олапрдың қатарына: меншікті электр өткізгіштік, электрлік кедергі (), диэлектрлік өтімділік жатады. Таужыныстарының электрлік қасиеттерін анықтау әдістері Таужыныстарының меншікті электр кедергісі Меншiктi электрлік кедергi (). Таужыныстың меншіктіэлектр өткізгіштігіне кері шама – меншікті электр кедергісі, ол таужыныстың өз бойынан электр тоғын өткiзу қабiлетiн смипаттайды.  (1.1)мұнда R– таужыныс үлгiсiнiң толық электр кедергiсi (ом); S, L – үлгiнiң көлденең қимасының ауданы (м2) мен ұзындығы (м). Сонымен, таужыныстың меншiктi электр кедергісi дегенiмiз, көлемi 1 м3, табанының ауданы 1 м2 және биiктiгi 1м таужыныстың куб тәрiздi үлгiсiнiң куб жазықтығына перпендикуляр бағытта өлшенетiн толық электр кедергiсiне тең шама. Меншiктi электр кедергiнің өлшем бірлігі Омм (СИ жүйесі бойынша). Таужыныстың меншiктi электр кедергiсi, оның қуыстарын толтыратын қатты, сұйық және газ тарамдарының меншiктi электр кедергiсiне және көлемдерiнiң бiр-бiрiмен қатынасына, олардың таужыныс құрамында таралуларына және температурасына (температура өскен сайын таужыныстың электрлік кедергісі азаяды) байланысты. Осы факторларға байланысты таужыныстардың меншікті электр кедергісі, омм-дің үлесінен миллиондаған омм-ге дейін өзгереді. Электрлік барлау жұмыстарында меншікті электр кедергінің маңызы зор. Минералдардың басым көпшілігі, әсіресе егер олар таза кристалдардан құралса, изолятор болып саналады. Құрғақ таужыныстар жоғары, ал ылғал таужыныстар – төмен кедергімен сипатталады Таужыныстарының және минералдардың пьезоэлектрлік қасиеттері. Пъезоэлектрлік эффект деп – кейбір кристалды заттарда механикалық кернеуден не деформация әсерінен электрлік поляризация қасиетінің пайда болуы. Пъезоэлектрлік кристалдары бар белгілі типтегі симметриялы монокристалдарда, сол сиякты поликристалды агрегаттарда пъезоэлектрлік поляризация байқалады. Пъезоэлектрлік эффект деформация не механикалық кернеу жане кристалды заттардың бетіндегі механикалық кернеудің әсерінен пайда болатын σ зарядтардың тығыздығы арасында пропорционалды тәуелді келуімен, деформация бағыты не бир түрдегі механикалық түрдегі кернеудің әсерінен, белгілі бетте пайда болған тұрақты зарядымен , кері эффект болуымен сипатталады. Пъезоэлектрлік эффектісі өте жоғарғы минералдар теллур, селен, гринокит, цинкит жане кадмосолит жартылай откізгішті сипатта болады. Т.ж-дағы пъезоэлектрлік эффект тек қана монокристалдарда ғана емес олар поликристалды агрегаттарда да болады. Пъезоэффекттің шамасы мен жыныстардың кварц құрамының өсүін ретіне қарай 3 топқа бөлеміз: 1-құмтастар; 2- граниттер, гнейстер; 3- кварцтар желісі. Таужыныстарының саздылығы.Петрофизикада шөгінді жыныстардың саздылығына аса мән беріледі. Саздылық деп тау жынысы құрамында майда, орташа (dэф<001-0,001 мм) бөлшектердің болуын айтады. Саздылық гранулометриялық анализ арқылы екі әдіспенанықталады. Бірі – құрғақ саз массасының құрғақ жыныс массасына қатынасын анқтау, екіншісі – құрғақ саздың көлемінің құрғақ жыныс көлеміне қатынасын анықтау. Бұларды тиісінше меншкті массалық саздылық және меншікті көліемдік саздылық. Шөгінді жыныстардың құрамында (мөлшерлік dэф< 0,01 мм) майда бөлшектердің ішінде кварц, опал, халцедон, биотит, мусковит, лимонит, перидот, титаномагнетит, пирит болуы мүмкін. Бірақ бұл фракцияның негізгі құрамы – сазды минерал. Сондықтан фракцияны түгелдей сазды компонент деп те атайды. Сазды минерал қатарына гидрослюдалар, каолинит, монтмориллонит, палыгорскит, иллит, т.б. жатады. Осындай сазды мин-ң тау жыныстарының құрамында көбеюі, демек саздылық өсуі, петрофизикалық параметрлерге едәуір әсер етеді. Кварц әртүрлі полиминт коллекторлардың кеуектілігін, өтімділігін өзгертеді, сүзгіштік-сыйымдылық қасиеттерін төмендетеді. Саздар мұнайды, газжы бөгеуде литологиялық қалқа (экран) рөлін атқаруы мүмкін.  Таужыныстарының басты физикалық қасиеттері.Таужыныстарының негізгі физикалық қасиеттері келесі екі түрге жіртеледі: 1. Физикалық – тығыздық, кеуектілік, влагоемкость, жылуөткізгіштік, дыбысөткізгіштік, электрөткізгіштік және т.б. 2. Механикалық қас-ет – беріктілік, серпімділік, созылымдылық немесе ырғақтылық, абразивтілік (түрпілік). Таужыныстарының гранулометриялық құрамы дегеніміз не? Таужыныстарының магниттелуі. Индуктивті және қалдық магниттелу деңгейлері. Тау жыныстарының немесе рудалы дененiң жалпы магниттелу деңгейi қалдық және индукциялық магниттелулерден тұрады. Табиғи қалдық магниттелу, олардың бастапқы балқыған жаратылысы кезiнде жердiң магнит өрiсiмен магниттелу әсерiнен болады. Қалдық магниттелу жердiң геологиялық даму тарихында өзерiссiз қалады. Солндықтан да таужыныстары жердiң ежелгi магнит өрiсiн анықтауда «таснұсқалар» ролiн атқарады. Жердiң магнит өрiсi уақыт өткен сайын өзгерiсте болатынын және таужыныстары мен рудалардың бастапқы бағыты тектоникалық процестердiң әсерiнен өзгеретiнiн еске алсақ, онда бүгiнгi олардағы қалдық магниттелу бағытының басқа болуы түсiнiктi болады. Жергiлiктi сыртқы магнит өрiсi әсерiнен магниттелген таужыныстарының магниттелу деңгейi индукциялық магниттелу деп аталады. Бұл магниттелу деңгейi таужыныстардың магниттiк қаблеттiлiгiмен тiкелей байланысты. Жалпы алғанда, магниттелу деңгейi I магниттелген дененiң магниттiк ерекшелiгiн сипаттайды. Ол бiркелкi магниттелген денелер үшiн магниттiк моменттiң Мм көлемiне V қатынасымен сипаттайды. I =  Таужыныстарының жылуөткізгіштігі мен жылусыйымдылығының температура мен қысымға тәуелділігі Таужыныстарының жылуфизикалық (теплофизикалық) сипаттамалары Таужыныстарының палеомагниттік сипаттамалары Таужыныстарының физикалық қасиеттері табиғи және зертханалық тәсілдермен анықтағанда қалай өзгереді. Егер өзгерсе, бұл қандай себептерге байланысты. Таужыныстарының тығыздығы мен кеуектілігі (анықтамалары және өлшеу әдістемелері) Таужыныстарының жылуөткізгіштігіне қандай факторлар әсер етеді? Таужыныстарының ылғалсыйымдылығы. Абсолютті және салыстырмалы ылғалдық Таужыныстардың серпімділік қасиеттерін зерттеу әдістемесі Таужыныстардың кеуектілік коэффициенті дегеніміз не? Кеуектіліктің қандай түрлерін білесін? Таужыныстардың су-,мұнай және газқанықтылықтары Таужыныстардың көлемдік деформациясы Таужыныстардың серпімділік қасиеттері. Гук заңы Таужыныстардың сейсмоакустикалық қасиеттері. Серпімді толқындардлың басты түрлері Тығыздық пен кеуектілік арасындағы байланысты сипаттаңыз Тиімді және салыстырмалы өтімділіктер Химиялық байланысты су дегеніміз не? Юнг модулі, ығысу модулі, жан-жақты сығылу модулі, Пуассон коэффициенті – осы басты серпімділік тұрақтыларының физикалық сипаттамалары Ш.Мұртазаның ел басна түскен азапты күдері қолдан жасалған аштықтан қырылған екі миллион халықтың тағдыры, арқау болған пьесасын белгілеңіз. “Бесеудің хаты”. Ш.Мұртазаның романын белгілеңіз “Қызыл жебе”. Ш.Мұртазаның романын табыңыз “Қызыл жебе”. Ш.Мұртазаның Т.Рысқұлов туралы драмалық туындысын көрсетіңіз. “Сталинге хат”. Ш.Мұртазаның Т.Рысқұловтың өмірі туралы жазған шығармасын белгілеңіз. “Қызыл жебе”. Ш.Уалихановтың Жанақ ақынның айтуымен ең алғаш қағазға түсірген жырын белгілеңіз “Қозы Көрпеш – Баян Сұлу” Ш.Уалиханов “көшпенділер философы” деп кімді бағалағанын анықтаңыз. Асан қайғыны. Ш.Уалиханов 1857 жылы кімнің ұсынысымен орыс географиялық қоғамының толық мүшесі болғанын белгілеңіз. Семенов-Тян-Шанский. Ш.Уалиханов Кадет корпусын неше жасында бітіріп шыққанын табыңыз. Он сегіз. Ш.Уалиханов кімнің ұсынуымен Орыс жағрапиялық қоғамының толық мүшелігіне сайланғандығын белгілеңіз. П.П.Семенов-Тян-Шанский. Ш.Уалиханов мұраарын айрықша зерттеген адамды белгілеңіз. С.Мұқанов. Ш.Уалиханов нені 5-ке бөліп қарастырғанын табыңыз. Қазақ өлеңі. Ш.Уалиханов өміріне арнап пьеса, роман жазған қаламгерді табыңыз. С.Мұқанов. Ш.Уалиханов өміріне қауіп төндірген, бірақ атағын әлемге әйгілеген саяхатын белгілеңіз. Қашғария саяхаты. Ш.Уалиханов пьесасы (С.Мұқанов) қай жылы сахнаға қойылғанын табыңыз 1954 ж. Ш.Уалиханов пьесасының авторын табыңыз. С.Мұқанов. Ш.Уалиханов пьесасының авторын табыңыз. С.Мұқанов. Ш.Уалиханов “Манас” жырын зерттеуі жайлы не айтуға болатынын табыңыз. “Манасты” бірінші боп баспаға ұсынып, орыс жұртшылығына таныстырды. Ш.Уалихановтың балалық шағы өткен мекенді табыңыз. Сырымбет. Ш.Уалиханов тың генерал Черняевтен бөлініп кету себебін табыңыз. Жергілікті Халыққа жасаған зорлығына төзбегендіктен. Ш.Уалихановтың ең алғашқы жазып алған ауыз әдебиеті нұсқасын белгілеңіз. “Қозы Көрпеш – Баян сұлу”. Ш.Уалиханов тың еңбегін көрсетіңіз. “Жоңғария очерктері”. Ш.Уалиханов еңбегін табыңыз. “Сот реформасы” туралы. Ш.Уалихановтың Жанақ ақынның айтуымен ең алғаш қағазға түсірген жырын белгілеңіз. “Қозы Көрпеш – Баян сұлу”. Ш.Уалихановтың неге аға сұлтан болғысы келгенін белгілеңіз. Халқын әкімдер мен зорлықшыл бай қазақтардан қорғағысы келді. Ш.Уалиханов Орталық Қазақстан, Жетісу мен Тарбағатайды аралаған кезінде жазылған еңбектерінің атын табыңыз. “Тәңірі”, “Қазақтардағы шамандықтың қалдығы”. Ш.Уалихановтың патша өкіметінен реформаларына қатысты ойын білдірген шығармасын табыңыз. “Сот реформасы туралы жазбалар”. Ш.Уалихановтың пікірін табыңыз. Манас – даланың “Иллиадасы” тәрісзді. Ш.Уалихановтың саяхатшы географ досын атаңыз. П.П.Семенов-Тян-Шанский. Ш.Уалихановтың туындысын белгілеңіз. “Жоңғария очерктері”. Ш.Уалихановтың халық аңызына байланысты пікірін табыңыз (“Оңтүстік Сібір руларының таралуы туралы ескертпелер”). Халық аңыздары мен ертеілерінің негізгі өмірмен, шындықпен байланысты. Ш.Мұртазаның “Бесеудің хаты” драмасындағы кейіпкерді табыңыз. Елеусіз. Шабылып жатқан қалқың бар, аймағын көздеп көрмейсің – деген сөздерді Асан қайғы кімге арнап айтқандығын табыңыз. Жәнібек ханға айтты. “Шағырмақ бұлыт жай тастар” кімнің шығармасы екенін анықтаңыз. Шалкиіз. “Шағырмақ бұлыт жай тастар” қай жыраудың шығармасы екенін анықтаңыз. Шалкиіз. “Шағырмақ бұлыт жай тастар” кімнің шығармасы екенін анықтаңыз. Шалкиіз. “Шағырмақ бұлыт жай тастар” өлеңінің авторын белгілеңіз. Шалкиіз жырау. Шалкиіз жырау қай биге толғау шығарғанын анықтаңыз. Темір. Шалкиіз жыраудың “Қоғалы көлдер, құм сулар” толғауының не жайында екенін анықтаңыз. Өмірдің өткінші екендігі. Шалкиіз жыраудың өлеңін белгілеңіз: “Би Темірге”. Шалкиіз жыраудың өлеңін табыңыз. “Шағырмақ бұлт жай тастар”. Шалкиіз жырларының басты тақырыбын анықтаңыз. Батырлық. Шалкиіз жырларының басты тақырыбын белгілеңіз. Ел бірлігі. Шалкиіз қай батырға артап толғау шғарғанын анықтаңыз. ЕрШобан. Шалкиіз қай бидің көмекшісі болғанын белгілеңіз. Темір. Шалкиізшығармашылығына жатпайтын қатарды анықтаңыз. “Еңсейгенбойлы Ер Есім” Шалкиіз: Бір жақсымен дос болсаң, Азбас-тозбас мүлкі етер. Бір жаманмен дос болсаң. Жімле ғаламға күлкі етер, - деп қандай мәселені қозғағандығын анықтаңыз. Достық, жолдастық. Шалкиіздің “Алаштан байтақ өзбаса” толғауы қай жинаққа енгенін белгілеңіз... “Алдаспан”. Шалкиіздің “Асқар, асқар, асқар тау...” толғау қай жинаққа енгенін анықтаңыз. “Алдаспан”. Шалкиіздің “Жебелей жебе жүгірген” толғауы қай жинаққа енгенін анықтаңыз. “Алдаспан”. Шалкиіздің шығармасын табыңыз. “Асқар, асқар, асқар тау”. Шалқұйрықты сұрағаным, ерге лайық ат еді, ермінсін деп едім, Құба інгенді сұрағаным, ер қосын ортсын деп едім... дейтін кейіпкерді белгілеңіз. Кенжтай. Шатай, Ынтақбай, Ұмсынай Жүсіпбек Аймауытовтың қай драмасының кейіпкерлері екенін табыңыз. “Қанапия-Шәрбану”. Шәкен, Шолпан, Таймас, Күлпаш қай романның кейіпкерлері екенін атаңыз. “Дауылдан кейін”. Шекер, Ордабай, Шәмші Жүсіпбек Аймауытовтың қай прозалық шығармасының кеіпкері екенін табыңыз. “Күнекейдің жазығы”. Шәкәрім “Дубровский” романын, “Боран” повесін кімнен аударғанын табыңыз. А.С.Пушкин. Шәкәрім “Ләйлі-Мәжнүн” дастанын шығыстың қай ақынынан алып, қазақша жырлағанын белгілеңіз. Физули. Шәкәрім А.С.Пушкиннің “Дубровский” романы мен “Боран” повесін қазақ тіліне қалай аударғанын табыңыз. Өлеңмен. Шәкәрім ақынның мына өлең жолдарын қай шығармасынан алынғанын белгілеңіз. “Жігіттер! Бұл өлеңді жазған мәнім Емес қой жастықпенен салған әнім. Қос қайсы, қаза қайсы, таза қайсы? Аларсың , көп ғибрат, Байқағаның”. “Еңлік -Кебек” поэмасы. Шәкәрім аударған “Дубровский” романының авторын көрсетіңіз. А.Пушкин. Шәкәрім аударған шығарманы табыңыз. “Дубровский”. Шәкәрім аудармасын анықтаңыз. “Дубровский”. Шәкәрім қай шығарманы аударғанын анықтаңыз “Дубровский”. Шәкәрім Құдайбердіұлы қай жылы ақталды, табыңыз. 1988 ж. Шәкәрім құдайбердіұлының ағартушылық бағыттағы өлеңін белгілеңіз. “Насихат”. Шәкәрім Құдайбердіұлының өлеңін анықтаңыз. “Адамдық борынын”. Шәкәрім орыстың қандай ақын-жазушыларының шығармаларын аударғанын көрсетіңіз. А.Пушкин, Л.Толстой. Шәкәрім өз өлеңінде ұстазым деп көрсеткен адамды табыңыз. Л.Н.Толстой. Шәкәрім поэмасын табыңыз “Айсұлу-Нартайлақ”. Шәкәрім поэмасын табыңыз. “Қалқаман-Мамыр”. Шәкәрім поэмасынтабыңыз. “Ләйлі-Мәжнүн”. Шәкәрім поэмасын табыңыз. “Еңлік-Кебек”. Шәкәрім шығармасын беогілеңіз. “Нартайлақ-Айсұлу”. Шәкәрім шығармасын табыңыз “Қалқаман-Мамыр”. Шәкәрімді жауыздар қалай қорлағанын белгілеңіз. Сүйегін құдыққа тастайды. Шәкәрім “Қазақ айнасы” өлеңдер жинағы қайда, қашан жарық көрді, табңыз. 1912 ж. Семейде. Шәкәрім “Қалқаман-Мамын” дастанында Мамырды атып өлтірген кім екенін анықтаңыз. Көкенай. Шәкәрімнің “”Қалқаман-Мамыр дастанындағы Әнет баба бастаған туыстарының Қалқаманды іздемеу себебін табыңыз. Жоңғарлар шапқыншылығына Ұшырап, өздері тоз-тоз болғандықтан. Шәкәрімнің “Қалқаман-Мамыр” дастанындағы Қалқаман мен Мамырдың қосылуына кедергі болған жағдайды табыңыз. Екеуі немерелес туыс болғандықтан. Шәкәрім “Қалқаман-Мамыр” дастанындағы Қалқаманның өз еліне ренжіген соң қайда кеткенін белгілеңіз. Ұлы Жүз Едулбайдағы нағашыларына кетеді. Шәкәрімнің “Қалқаман-Мамыр” дастанындағы Мамырды атып өлтірген Көкенайдың кім екенін табыңыз. Аталас туысы Шәкәрім “Қалқаман-Мамыр” дастанындағы Мамырдың әкесін анықтаңыз. Мәмбетей руынан шыққан бай. Шәкәрімнің “Қалқаман-Мамыр” дастанындағы Мамырдың қандай екенін белгілеңуз: Сұлу, ақылды, еркекшора қыз. Шәкәрімнің “Қалқаман-Мамыр” поэмасындағы кейіпкердің бірі табыңыз. Әнет баба. Шәкәрім “Қалқаман-Мамыр” поэмасындағы кейіпкерлердің бірін табыңыз. Көкенай. Шәкәрімнің 1912 жылы Семейде басылған өлеңдер жинағын табыңыз. “Қазақ айнас”. Шәкәрімні Абайға жақындығын табыңыз. Немере інісі. Шәкәрімнің Абайдың өнегесін үлгі ету қажеттігін баяндайтын өлеңін белгілеңіщ. “Жастарға”. Шәкәрімнің ағартушылық нысанасын жария еткен әйгілі өлеңін табыңыз. “Жастарға”. Шәкәрімнің азамат және ақын ретінде қалыптасуына ерекше әсер еткен кім, табыңыз. Абай. Шәкәрімнің ғұмырнамалық өлеңін табыңыз. “Мұтылғанның өмірі”. Шәкәрімнің дастанын табыңыз. “Еңлік-Кебек”, “Айсұлу-Нартайлақ”. Шәкәрімнің әкесінің атын табыңыз. Құдайберді. Шәкрімнің қай жылы толық ақталғаны белгілеңіз. 1988ж. Шәкәрімнің Л.Н.Толстойдан аударған шығармасын табыңыз. “Асархадон патша”, “Үш сауал” Шәкәрімнің лақап атын (псевдоним) табыңыз. Мұтылған. Шәкәрімнің музыка зерттеушісі А.В.Затаевич нотаға түсіріп алған әнін табыңыз. “Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек. Шәкәрімнің өлеңін табыңыз. “Дүние мен өмір”. Шәкәрімнің өлеңін табыңыз. “Жастарға”. Шәкәрімнің өмірінін соңғы жылдарында жазылған шығармасын табыңыз. “Мұтылғанның өмірі”. Шәкәрімнің сөзін де, әнін де өзі шығарған туындысын табыңыз. “Бұл ән – бұрынғы әннен өзгерек”. Шәкәрімнің сүйегін құдықтан қазып алып, жерлейтін баласының атын белгілеңіз. Ахат. Шәкәрімнің туған жерін табыңыз. Семей облысы, Абай Ауданы. Шәкәрімнің туындысын табыңыз. “Ләйлі-Мәжнүн”. Шәкәрімнің Физули жырлаған қай шығарманы қазақшаға аударғанын табыңыз: “Ләйлі-Мәжнүн”. Шәкәрімнің шығыс ақындарының шығармаларын қазақша жырлаған дастанының атын белгілеңіз. “Ләйлі-Мәжнүн”. Шәкәрімнің шығыс, батыс ғалымдарының шығармаларымен танысқаннан кейін жазған Шекпен жауып өзіне қайтарамын, - деген үзіндінің аторын табыңыз. М.Мақатаев. Шернияз, “Жәмсал”, “Ағаш ат” дастандарының авторын табыңыз. Ә.Найманбаев. Шернияз Жарылғасұлы өмір сүрген ғасырды табыңыз. ХІХ ғ. Шернияз Жарылғасұлы өмір сүрген жылдарды көрсетіңіз. 1817-1881 жж. Шернияз Ар жақта Арнғазы дүмбірлеген, Байеке, елің бар ма Бүлдірмеген? –деп кімге айтқанын анықтаңыз. Баймағамбетке. Шерхан Мұртазаның “41- жылғы келіншен” әңгімесінің жазылу себебін түсіндіріңіз. Түс. Шерхан Мұртазаның “Бесеудің хаты” атты драмасындағы кейіпкерді анықтаңыз. Сталин. Шерхан Мұртазаның туған жерін табыңыз. Жамбыл облысының Жуалы ауданында. Шешендік арнаудың негізге мазмұнын құрайтын тілектерді анықтаңыз. Қуанышқа бата беру, ауыр қайғыны жеңілдету үшін тоқтау айту, елін, жерін қастерлеуге қорғауға үндеу. Шешендік өнердің кеңінен дамып биіктеген кезеңін анықтаңыз. ХV-XVIII. Шешендік өнердің кеңінен дамып биіктеген кезеңін көрсетіңіз. ХV-ХVIII. Шешендік сөздердің басты ерекшелігін көрсетіңіз. Халқымыздың даналық ойның үлгісі. Шешендік сөздегі жанрлық түрлерінің санын белгілеңіз. 3 Шешендік толғаудың ерекше түрін көрсетіңіз. Қанатты сөздер. Шешенің балаларын сүюі”өлеңінің авторын анықтаңыз. Міржақып Дулатов. Шешесі қайтыс болып, әкеі тастап кеткен кезде бауырларына әке орнына әке, шеше орнына шеше болып, қамқорлық жасаған Қамажай қай шығарманың кейіпкері екенін белгілейіз. Д.Исабеков “Әпке”. Шиыршықтап қыл арқан ескеніңде, Қу шолаңты саялық дескеніңде, Құ шолақты соғымға сойып алып, Бүржекейден көрерсін көшкеніңді” шумағының айтыстың қай түрінен алынғандығын анықтаңыз. Жануарлар мен адамдар айтысы. Шоқан білім алған оқу орнын белгілеңіз. Омбыдағы Кадет корпусы. Шоқан бірінші рет баспаға ұсынып, орыс ғалымдарына таныстырған жыр. “Манас”. Шоқан Еуропаға ашылған терезе сияқты болды” деп баға берген ғалымды табыңыз. Г.Н.Потанин. Шоқан жазып алған ертегіні белгілеңіз. “Өлі мен тірінің достығы”. Шоқан жаып алғанжырды табыңыз. “Манас”. Шоқан жалпы жолдастарына, сонң ішінде маған, ол еріксіз. “Европаға ашқан терезе” сықылды болды”, - деген сөздің авторын табыңыз. Г.Потанин. Шоқан жерленген жерді атаңыз. Алтынемел тауы баурайындағы Көшентоған деген жер. Шоқан жөнінде тұңғыш көркем шығарма жазған жазушыны анықтаңыз. С.Мұқанов. Шоқан Орталық Қазақстанды, Жетісу мен Тарбағатайды аралап, қазақ халқының тарихы мен әдет ғұрпы ұғымына байланысты қандай еңбектер жазғанын белгілеңіз. “Тәңірі”, “Қазақстандағы шамандықтың қалдығы”. Шоқан орыстың атақты қай жазушысымен хат алысып тұрғанын белгілеңіз. Достоевский. Шоқан өз еңбектерінде ауыз әдебиетінің көне мұраларының жатқа жеткізген қандай жыршы ақындардың аттарын атағанын белгілеңіз. Орынбай, Шөже, Жанақ. Шоқан өзі жинаған қазақты ауыз әдебиеті нұсқаларын, “Қозы Көрпеш – Баян сұлу” жырын қай профессорға бергенін анықтаңыз. Березинге. Шоқан саяхатқа барған Қашғар Провинциясының орналасқан орнын белгілеңіз. Қытайда. Шоқан туралы естелік қалдырған Г.Н.Потанин кім екенін анықтаңыз. Саяхатшы, географ, этнограф. Шоқан Уалиханов кадет корпусын қай жылы, неше жасында бітіргенін табыңыз. 1853 жылы, 18 жасында. Шоқан Уалиханов кадет корпусын, неше жасында бітіргенін таыңыз. 18 жасында. Шоқан Уалиханов қай жылдары өмір сүргенін табыңыз. 1835-1865 жж. Шоқан Уалиханов қай жылы Қырғыз елін зерттеу экспедициясына қатысқанын көрсетіңіз. 1856 ж. Шоқан Уалиханов Құлжа қаласында немен шұғылданғанын табыңыз. Жоңғария тарихымен шұғылданды. Шоқан Уалиханов қырғыздың қай жырын бірінші рет баспаға ұсынып, орыс ғалымдарына таныстырғанын табыңыз. “Манас”. Шоқан Уалиханов Орталық Қазақстан, Жетісу, Тарбағатайды аралап, қазақ халқының тарихы, әдет-ғұрпы, діни ұғымдары туралы жинаған материал – еңбегін белгілеңіз. “Тәңірі”. Шоқан Уалиханов Шығыстану әлеміне құйрықты жұлдыздай жарқ етіп шықты – деп бағалаған орыс орыс академигін атаңыз. Н.И.Веселовский. Шоқан Уалихановтың еңбектерін табыңыз “Жоңғария очерктері”, “Қырғыздар туралы жазбалар”. Шоқан Уалихановтың туған жерін көрсетіңіз. Қостанай облысы, Құсмұрын бекеті. Шоқанға “Еуропаға ашқан терезе” деп баға берген ғалымды белгілеңуз. Г:Н.Потанин. Шоқанды “Қазақтар туралы жазатын орыс әдбиетшісі деп кім айтқанын анықтаңыз”. Орыс оқымыстылары. Шоқанның “Жоңғария очерктерінен” алынған үзіндіні белгілеңіз... Адамның басынан салынған мұнаралар пайда бола бастады... Шоқанның “Қырғыздың ескі мифтерінен, аңыздарынан, ертегілерінен жиналып, бір адам төңірегіне топталған энциклопедия” –деген пікірі шығармаға байланысты екенін анықтаңыз. “Манас”. Шоқанның Атығай Арыстанбай ақынның аузынан жазып алған шығармасын атаңыз “Қозы Көрпеш – Баян сұлу” жыры. Шоқанның әдебиетші ғалым екендігін танытатын туындысын табыңыз . “Манас”. Шоқанның ел ішіндегі аңыз-әңгімелерден, халық жырлары мен дастандарынан алғашқы жазып алған шығармасының атын табыңыз. “Қозы Көрпеш- Баян сұлу”. Шоқанның қазақ өлеңдерін нешеге бөлгендігін анықтаңыз. 5 Шоқанның Қашқарға барғандағы лақап атын көрсетіңіз. Әлімбай. Шоқанның Омбыдағы кадет корпусындағы таңдаулы ұстаздарын табыңыз. Костылекий, Гонсевский. Шоқанның шын атын табыңыз. Мұхаммедқанафия. Шоқпыт (Әбубәкір) – кімнің әкесі екенін белгілеңіз. С.Торайғыров. Шоқпыттың шаруасы” өлеңініңавторын табыңыз. С.Мұқанов. Шоң серіктігі” атты мәдени ағарту ұйымын құрмақшы болған ақынды белгілеңіз. С.Торайғыров. Шортанбай ҚаНайұлы қазақ халқын тәуелсіздіктен айыра келген қай саясатқа қарсылық білдіргенін табыңыз. Отаршылдыққа. Шортанбай Қанайұлы Өмірінің соңғы кезінде қай бидің қолында болғандығын анықтаңыз. |