бауыр көмірсуы. бауыр көмірсу. азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігі лфараби атындаы аза лтты Университеті
 Скачать 3.2 Mb.
|
|
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Әл-фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті Tақырыбы: Вирулеттіліктің негізгі факторлары. Патогенді микроорганизмдердің табиғатта таралуы және патогенділік факторлары. Орындаған: Тлеухан А Тексерген: Абдиева Г Ж б.ғ.к., доцент Жоспар
2.1 Патогенділік және вируленттілік түсінігі 2.2 Патогенділік және вируленттілік факторлары 2.3Адгезия және коланизация. Патогендердің өзіндік адгезиясын қамтамасыз етететін факторларын атап көрсетіңіз 2.4 Пенертация және инвазивтік 2.5 Аргерссивтілік және антифагацитарлық белсенділік 2.6 Персистенция III. Қорытынды IV. Пайдалынылған әдебиеттер
Кіріспе 2.1 Патогенділік және вируленттілік түсінігі Патогенділік (син.: аурутуғызушылық) – ол микробтардың инфекциялық процесс қоздырушы потенциалдық қабілеттілігі, яғни осы микроб үшін табиғи жұғу жағдайында тиісті ие организміне ену, онда өсіп-өніп көбею, гомеостаздың әртүрлі бұзылыстарын туғызу және макроорганизм жағынан жауап ретінде қарсы реакциялар қоздыру қабілеттілігі. Патогендлікті ие макроорганизміне микробтың бейімделу функциясы деп қарастыру ұсынылған, оның негізінде жаңа жағдайда адекватты тіршілік етуі үшін микроб метаболизмінің қайтадан икемделуі жатыр. Тәжірибелік жағдайда жоғарғы вирулентті микробтардың тиісті дозасын пайдаланғанда кез келген микроб кез келген тәсілмен жұқтырғанда инфекциялық процесс қоздыра алады. Сондықтан патогенділік деген ұғым ие түрін және жұғу жолдарын қамтуы керек. Бұл тұқымқуалайтын түрлік, генетикалық детерминантталған белгі. Ол микробтың тек қана потенциалды инфекциялық процесс қодыру қабілеттілігін көрсетеді. Мысал ретінде T.pallidum немесе S.typhi-ді келтіруге болады, олар табиғи жағдайда адамдарда ғана ауру қоздырады. Микробтың ие жасушасына қоректік тәуелділігі жоғары болған сайын оның паразиттік қасиеті және де патогенділігі жоғарылай береді. Микробтардың патогенділігі кез келген басқа табиғатты патогенділік факторлардан өзінің биологиялық мәнісі бойынша ерекшеленеді Шартты-патогенділер (син. : потенциалды патогенділер немесе оппортунистік инфекциялардың қоздырғыштары) – бұл макроорганизмге тиісті жағдайда, яғни макроорганизмнің резистенттілігі күрт төмендеп, көп мөлшерде макроорганизмнің ішкі ортасына түскенде (пассивті енгенде) ауру туғызушылық әсер ететін микробтар. Олар патогенді микробтар мен сапрофиттердің аралық жағдайында орын алады. Шартты-патогенді микробтарға адамдардың қалыпты микрофлорасының өкілдері немесе жұқпалы аурулар тудыра алатын еркін өмір сүруші микробтар жатады.Патогенді микробтардың ерекшелігі сол макроорганизмнің ауруы олар үшін биологиялық түр ретінде тіршілік етуге қажетті шарт емес, тек қана симбионттық қатынастардың бұзылуының нәтижесі болып табылады. Патогенді микробтардың қасиеттері Патогенді микробтар – ұзақ мерзімді қатал эволюциялық даму барысында сапрофиттерден пайда болған паразиттер. Бұл кезде олар ферменттік жүйелерінің бірқатарын жоғалтқан. Өйткені көптеген заттарды дайын түрінде оларға макроорганизм береді. Олар әртүрлі органдарда, тіндерде және жасушаларда гетеротрофты паразиттік қоректену типіне бейімделген. Жасушаішілік паразиттік тіршілік ету қабілеттілігіне қарай осындай микробтарды үш топқа бөлуге болады: Жасушаішілік облигатты(нағыз) паразиттер. Жасушадантыстық облигатты паразиттер. Жасушаішілік факультативті (салыстырмалы) паразиттер. Облигатты жасушаішілік паразиттер Облигатты жасушаішілік паразиттер өзінің қоректік қажеттілігін тек қана жасушаішілік тіршілік ету жағдайында қанағаттандырады.Жасушаішілік паразиттер жасуша ішінде сақталуға және өсіп-өнуге жақсы бейімделген. Жасушаішілік инфекция дамуында нысана-жасуша макрофагтар болып табылады, мұндай рөлді жасушалар атқаруы мүмкін. Облигатты жасушаішілік паразиттерге вирустар, риккетсиялар, хламидиялар, алапес, безгек, токсаплазмоз қоздырғыштары жатады. Аталған микроорганизмдердің өсіп-өнуі жасушаның цитоплазмасында да және ядросында да атқарылуы мүмкін. Жасанды қоректік орталарда олар өсіп-өнбейді. Вируленттілік - микробтың патогенділік дәрежесін білдіретін термин. Демек, қоздырғыштың вируленттілігін детерминанттар оның ауруды тудыратын кез-келген генетикалық, биохимиялық немесе құрылымдық ерекшеліктері болып табылады. Neisseria гонореясы Нейсериягонореялар бұл гонорея немесе бленорея деп аталатын жыныстық жолмен берілетін ауруға жауап беретін жасушаішілік диплококк. Бұл түрде зерттеушілер вируленттіліктің әртүрлі факторларын анықтады, олардың арасында пилис немесе фимбрия, I (Por), II (Opa) және III (Rpm) белоктары, сыртқы мембрананың құрамдас бөліктері бар. Сондай-ақ вируленттілік факторлары - липолигосахаридтер, пептидогликан және Lip (H8) және Fbp сияқты ақуыздар, олар IgA1 деп аталатын адамның шырышты қабығының маңызды иммуноглобулинін инактивациялауға жауап беретін IgA1 протеазасын жасайды. Вируленттілік – патогенділіктің жоғары дәрежесі немесе сандық мөлшері, ол арнайы бірліктермен (DLM, DCL, LD 50) өлшенеді. DLM (dosis letalis minima) – тірі микробтардың өлім туңызатын ең аз дозасы, жұқтырылған жануарлардың 80-90% өліммен аяқталады. DCL (dosis certa letalis ) – сөзсіз өлім туғызатын дозасы. Жұқтырылған жануарлардың 100% өліммен аяқталады. LD 50 – жануарлардың 50% өлім туғызатын доза. Капсула - бұл негізінен полисахаридтерден құралған шырышты қабық, оны грам оң және грам теріс бактериялар да жасай алады және жасуша қабырғасына сыртта орналасқан. Капсула бактериялар үшін маңызды емес, өйткені оның жоғалуы оның өміршеңдігіне әсер етпейді, бірақ колония морфологиясының өзгеруіне және вируленттілігінің жоғалуына әкелуі мүмкін. Мысалы, бірнеше штамдары бар Гемофилді тұмау бұл капсуланың болуымен немесе болмауымен ерекшеленуі мүмкін. Бұл бактерияның алты серотипі бар (а. B, c, d, e, f), олардың әрқайсысы антигендік жағынан әр түрлі. Осы колониялардың ішінен, Гемофилді тұмау B серотипінде фагоцитоздан қорғайтын және адамдардағы ауруларға жауап беретін негізгі штамм болып табылатын полибросилосилитфосфаттан тұратын капсула бар.
2.2 Патогенділік және вируленттілік факторлары Патогенділік факторлары Вируленттілік факторлар
Вируленттілік факторлар
Патогенділік факторлары
1- сурет. Вируленттілік факторлар 2- сурет. Патогенділік факторлар Адгезия және коланизация. Патогендердің өзіндік адгезиясын қамтамасыз етететін факторларын атап көрсетіңіз Адгезия(от лат. adhaesio– жабысу) – екі қатты дене немесе сұйықтың фазаларының жана суы бетік молекула арқылы байланыстырылатын құбылыс. Адгезия бір фазадан екінші фазаға ауысуы немесе бірлік аудандағы жұмыс пен өлшенеді. Сонымен адгезияның жұмысы мынаған тең: Әр түрлі металдар әр түрлі адгезияға ие болады. Ол әр түрлі себептерге байланысты: Біріншіден, пленка – металдық беттік беріктік байланысы металдың атомдық көлеміне тәуелді (атомдық массаның тығыздыққа қатынасы): ол үлкен болған сайын, адгезия соғұрлым нашар болады. Алюминийде, мырышта, қорғасында бұл көрсеткіш темір мен оның ерітінділеріне қарағанда жоғары. Екіншіден, төмен адгезияның себебі металдардағы (қорғасын, алюминий, мырыш) оксидті қабықшаның когезиялық беріктігінің әлсіздігінде. Адгезия құбылысы полиграфияда кездеседі, пайка және сварка процестерінде, егер лакталган материалдар қолданылса. Когезия– табиғатыәртүрлі молекула аралықжәнеатомаралықөзараәсерлесетінәртүрлі фаза ішіндегіатомдардыңнемесемолекулалардыңтартылуы. Когезия жұмысы мынаған тең: Яғни, адгезия мен когезияның жұмыстары сұйықтың немесе қатты денедегі молекулалардың жанасуына байланысты болады. Колонизация микроорганизмдер тірі организмде немесе тірі органда өмір сүргенде, бірақ тіндерді басып алуға немесе зақым келтіргенде пайда болады. Отарлау - инфекцияны тудыруы мүмкін микроорганизмдердің болуын білдіреді, бірақ инфекцияның өзі емес. Дегенмен, осы микроорганизмдер бар болса, инфекцияның дұрыс ортасы орын алса, инфекцияның пайда болу қаупін арттырады. Цистикалық фиброзда колонизацияның маңыздылығы Муксис фиброзы (КФ) бар адамдар жиі бактериялармен, әсіресе шырышты және әуе жолдарымен колонизацияланған. Егер ағзалар тіндерді басып, зиян келтірсе немесе адамға ауыратын болса, онда колонизация инфекцияға айналады. Кистозлы фиброзбен ауыратын адамдарда тыныс алу жолдарының өзгеруі Мистикалық фиброзбен ауыратын адамдарда слиздің артық секрециясы және созылмалы бактериалды инфекцияның созылмалы обструктивті өкпе ауруларының ерекше түрі болады. Муксис фиброзы бар адамдар бронхоэктазияны дамытады, онда әуе жолдары қатты зақымдалған және жараланған болады. Бронхиэктоз - бұл бронхи және бронхиолдардың (әуе жолдарының кішірек бұтақтары) тығыздалған, кеңейтілетін және жараланған жағдайы. Созылған инфекцияға бейімделген бұл кеңейтілген әуе жолдарында жиналады. Колонизация – шырышты қабаттарда жылдам өсіпөніп, микробтық қабықша құрып, патологиялық процесс қоздыру қаблеттілігі . Когезия мен адгезияның сұйық және газ фазасындағы жұмысының сызбасы2.4 Пенертация және инвазивтік Патогендік факторлары Инвазивтік фактор – риккетсиялар жасушаға енеді, онда көбейіп токсиндерді синтездейді. Токсигендік фактор – токсині термолабильді (60°С ыдырайды). Экологиясы – табиғи жағдайда Провачек риккетсиялары адам ағзасында ж/е биттерде тіршілік етеді. Резистенттілігі – қоршаған орта факторларына төзімсіз, қайнатқанда 30 секунтта, 50°С температурада 15 мин-та, дез.ерітінділерде бірнеше мин-та тіршілігін жояды. 1-кезең – риккетсиялар қанға түсіп, қан тамырлары, әсіресе капиллярлардың эпители жасушаларында адгезия байқалып, ауру пайда болады. 2-кезең – риккетсиялар цитоплазмаға еніп, онда көбейеді. Нәтижесінде гранулема ж/е тромбалар (капиллярларда ж/е ОЖЖ) пайда болады. Ол қатты бас ауруына әкеледі. Теріде петихиальді бөртпелер пайда болумен аяқталады. инвазивтілік (лат. invasio-шабуыл) - микробтардың тері және шырышты қабаттар арқылы организмнің ішкі ортасына ену қабілеті инвазивтілік (лат. invasio-шабуыл) - микробтардың тері және шырышты қабаттар арқылы ағзаның ішкі ортасына ену қабілеті Пенетрация-жасушаларға ену: мембраналық ақуыздармен байланыс → микротұтқырлардың конформациясының өзгеруі → мембрананың енуі → бактериялар жасуша ішінде болады. Пенетрация-жасушаларға ену: мембраналық ақуыздармен байланыс → микротұтқырлардың конформациясының өзгеруі → мембрананың енуі → бактериялар жасуша ішінде болады. Инвазиялар интегриндермен өзара әрекеттеседі және бактериялардың сіңуін тудырады. Аргерссивтілік және антифагацитарлық белсенділік Антифагоцитарлық факторлар Жер үсті локализациясы бар –капсулалар, капсула тәрізді құрылымдар А үшін өмірлік маңызды емесбактериялық жасуша Макромолекулалық құрылымға ие Гидрофильді Антифагоцитарлық факторлар Фагоцитозға қарсы қорғаныс пайда болуы мүмкінпроцестің әртүрлі кезеңдерінде: Тану-сіңіру кезеңіндегі. Капсула, капсула тәрізді полисахарид С-стрептококк протеині, к-антигенграм теріс бактериялар. Staphylococcus aureus a-ақуыз және ферментплазмокоагулаза оның әсеріненжасушалар фибрин қақпағын құрайды,бактериялардың танылуына жол бермеуфагоциттер. Антифагоцитарлық факторларСіңіргеннен кейін микробтық жасушалардың тіршілік етуіфагоцит.Фагосоманың лизосомамен бірігуіне кедергі –микобактериялардың корд-факторыФаголизосомадағы қышқылдану процестерін басулизосомалық әрекеттердің бұзылуына әкеледіферменттер, гендер Аралдың құрамында локализацияланғанпатогенділік (SpI2), тек кейін ғана көрінедіфагоциттердің ішіне микроорганизмдердің енуі.Фагосоманың мембранасын синтездеуге дейін бұзулизосомалар-листерия, риккетсия. Қалыптастыруфагосоманың мембранасындағы тесіктер қатысадылистериолизин және фосфолипаза. Табиғи популяциялардағы бактериялар әрдайым биофильмдер түрінде болады: жасушалар қоршаған ортаны жұмсартатын қорғаныс матрицасы түрінде ыңғайлы орта қалыптастырады, ал қоздырғыштарда иммунитеттің үлкен молекулаларына кедергі жасайды. Мұндай қорғаныс бактериялардың жаңа қоректік заттарға қол жетімділігін шектейді және аштыққа әкеледі, соның арқасында стационарлық фаза тезірек жүреді. Популяциядағы персисторлардың үлесі артып келеді, жасушалар метаболизмді тежей бастайды, сондықтан биофильмнің терең қабаттарында қоректік заттардың болмауы тұрақтылықтың қалыптасуына ықпал етеді. Антибиотиктермен күресуге көмектесетін тұрақтылық пен иммундық жүйеден жасушаларды жасыратын биофильмдердің үйлесімі созылмалы бактериялық инфекцияларды емдеу қиынға соғады [5], [16] (сурет. 4). Полиаминдер, өмірдің барлық домендеріне тән ежелгі реттеуші молекулалар бактериялардың стресске бейімделуін, биофильмдердің пайда болуын және кворум сезімін басқарады, бірақ сонымен қатар бұл молекулалар тұрақты жасушалардың түзілуіне әсер ете алады Персистенция және биофильмдер Қорытынды Көмірсу алмасуы біріншіден, бауырда глюконеогенез жүреді. Екіншіден — глюкозадан бауырда гликоген жасалады. Бауырдағы гликоген мөлшері, улы заттармен жұп қосындылар құрай алатын глюкурон қышқылын жасайтын қабілетті айқындап тұрады. Бауырдың көмірсу алмасуындағы рөлі сонымен қатар бауырдағы гликоген қажет болғанда ыдырап, қандағы глюкоза мөлшерінің деңгейін ұстап тұрады. Сондықтан гликогенолиз бұзылса, гипогликемия, одан ес кету /кома/ дамуы қаупі туады. Екінші бір жағы бауырда гликоген мөлшері шамадан көп болып кетуі мүмкін. Ол туа пайда болған ферменттер жетіспеуінен болады. Оны гликогеноздараутосомда рецессивті түрде тұқым қуалайтын аурулар-дейді. Олардың ішінде ең бір жиі кездесетін түрі Гирке деп аталатын ауру. Бұл ауруда глюкоза — 6 -фосфатаза жетіспейді, бауырда гликоген көп жиналады. Пайдалынылған әдебиеттер
|