Бауырды,май тканьінде жне ішек абырасында таг биосинтезі
 Скачать 36.49 Kb.
|
Бауырды,май тканьінде және ішек қабырғасында ТАГ биосинтезі. .Ішек қыртысындағы майлардыңресинтезі. Ішектіңшырышты қабатыныңклеткаларында липидтер қорытылуыныңсіңірілген өнімдерінен сэйкес липидтер синтезделеді. Бүл процесс- ішек қабырғасында липидтердіңресинтезі деп аталады. Бүл процестіңбиологиялықмэні мынада: ішек қабырғасында өзініңфизико-химиялыққасиеттері жэне қүрамы бойынша тагам липидтеріне емес, адам ағзасына сэйкес келетін липидтердіңтүзілуі.Үшацилглицериндердіңресинтезініңқайнар көздері - глицерин, моноацилглицерин жэне май қышқылдары болып табылады. Сонымен қатар үшацилглицериндердіңресинтезі үшін ішектіңэпителий клеткаларында синтезделетін май қышқылдары да пайдаланылады Ресинтез глицерофосфаттыңтүзілуі жэне май қышқылдарыныңбелсенді түрі- ацилКоА-ныңсинтезінен басталады.Бауырда және май тіңде майлардың биосинтезін ерекшеліктері.Барлықткань-де, бауырда, май тканінде жэне сүт бездерінде май қышқылдарыныңсинтез процесі үздіксіз жүріп жатады, олар тек энергетикалықматериал ретінде гана емес, сонымен катар эртүрлі липоидтарды синтезі үшін пайдаланылады. Бул процесс май қышқылдарыныңсинтетазасы да-н полиферментті молекулярлы комплекс арқкатализденеді. Майқышқылдарыныңсинтетазасыныңөнімі - пальмитин қыш болгандықтан , полиферменттік комплекспальмитатсинтетаза д а. Пальмитин қыш-ңсинтезі жэне басқа да көміртегі атомыныңаз саны бар май қыш-ңсинтезі цитозольда эндоплазматикалықретикулумда жүреді Белоктар алмасуындағы бауырдың роліБауырда: Ішекте түзілген улы өнімдері күкірт эфирі, глюкурон эфирі түрінде усыздандырылады. Қан плазмасының белоктары синтезделеді. Глютамин және аспарагин қышқылының дезаминденуі. Мочувина синтезі Ферменттер синтезі, апопротеиндер, трансферрин, ферритин синтезі Зәр қышқылының синтезі Дезаминдену Декарбоксилдену Қайта аминдену процесстері өтеді Соңғы өнім түзіледі Аралық алмасу жүреді Кератин синтезі Белоктар алмасуының өнімдері,олар түзілетін процестер,химиялық табиғаты.Бөлінуі.Белоктар ферменттердің әсерінен артүрлі амин қышқылына дейін ыдырап сіңіріледі, ал күрделі белоктар қортылуы простетикалық топтарының бөлінуі мен жүреді. Белоктардың ыдырамаған кейбір бөліктері тоқ ішектегі микрофлора ферменттерінің қатысуымен ары қарай ыдырайды.Бұл процесс- белоктардың ішектегі шіруі деп аталады. Еөбіне шіру процесине күкірті бар амин қышқылдар ұшырайды.Амин қышқылдарының шіруі- декарбоксилдену ж/е бүйір тізбектің тотығуы арқылы жүзегеасырылады. Амин қышқылы декарбоксилдену кезінде,мысалы, арнитин мен лизин декарбоксилденгенде пурресцин мен кадаверин пайда болады.Бұл аминдер ішекте аз мөлшерде түзіледі ж/е өлік шірігенде пайда болуы мүмкін, сондықтан өлік белоктары деп атайды.Бұл аминдердің улылығы үлкен емес олар қанға сіңіп зар арқылы сол күйде шығарылуы мүмкін.Индоксил, скатоксил зәрмен сыртқа шығарылады. Клиникада жануар индексі анықталады. Ол индоксил күкірт қышқылының натрий ж/е калийлі тұзы. Индикан мөлшерінің зәрде артуы- ішектегі амин қышқылының шіру процесін артуын білдіреді. Сонымен бірге индикан мөлшерін анықтау арқылы бауырдың функциональды жағдайында білуге болады ГликогеногенезГлюкозадан гликогеннің түзілуін-гликогеногенез д.а . организмде глткогеннің 2/5немесе 150г бауыр паренхимсында қор ретінде жиналады. Гликогеннің тағы да 2/5 немесе 150г бұлшық етте қорын түзеді, ұалған 1/5 басқа органдарға жиналады. Көмісулардың қор ретінде сақталуын маңызы бар, себебі оның молекулас үлкен клетканың осмосын өзгертпейді. Қандағы глюкозаның мөлшері азайса , гликоген қоры ыдырап қандағы мөлшерін нормаға айналдырады. Бұл процесс-гликогенолиз д.а Глюкозаның пентозофосфатты жолмен тотығуы,мәні, маңызы, кездесетін жері.Пентозофосфатты 1.НАДФН2 көзі болып табылады.2.Цитоплазмада жүреді,анаэробты жол арқылы глюкоза көмірқышқыл газына дейін ыдырайды.3.Аралық өнімдері яғни пентозалар нуклеопротеидтердің,нуклеин қышқылдардың,кейбірі коферменттердің синтезіне жұмсалады.4.Процесс қайтымсыз.5.Бұл процесс жылдамырақ жүреді гликолитикалыққа қарағандаПентозды циклдың биологиялық мәні:1.клеткада глюкозаның тотығуының бұл жолында көп мөлшерде тотықсызданған НАДФ түзіледі.Глюкоза-6-фосфаттың 1 молекуласы тотыққан кезде 12 НАДН2 түзіледі,оны клеткалар май қышқылын,стероидық гормондарды,улы заттарды залалсыздандыру жане т.б 2.Бұл процесте әртүрлі пентозалар, соның ішінде рибоза,синтезделеді,ол нуклеоидтер мен нуклеин қышқылдарының молекуласын түзу үшін қажет.3.Аэробты жағдайда,цитозольды НАДН2-нің 12 молекуласынан протондар мен электронды митохондрияларға,тыныс алу тізбегінің ферменттеріне тасымалданған кезде тотығу фосфорильдену реакциясында АТФ-тың 36 молекуласы синтезделуі мүмкін.Глюкоза катаболизмінің пентозды циклы 2 кезеңнен тұрады:-бірінші кезең-глюкоза-6-фосфаттың 6 молекуласының тотығыуы жане НАДН2-нің 12 молекуласының көмірқышқыл газының 6 молекуласының жане әртүрлі фосфопентозалардың 6 молекуласының түзілуі. Глюконеогенез,түзілуге қатысатын заттар , реакцияларының жүру бағыты.Кори циклы жане глюкозо-аланин циклы:физиологиялық маңызы. -екінші кезең- транскетолазды реацияларды фосфопентозалардың айналымы жане фруктоза-6-монофасфаттың 5 молекуласының түзілуі жане олардың глюкоза -6- монофасфатқа айналуы. Жануарлар организміндегі аминқышқылдардың дезаминденуі,түрлері,процестің маңызы.Аминқышқылдардың дезаминдеуі аминтоптың бөлінуі арқылы жүреді,мұнда аммиак және азотсыз қалдық түзіледі,ол азотсыз қалдық қышқылдар:гидроксиқышқылдар ,қанықпаған қышқылдар немесе кетоқышқылдар түрінде болады.Дезаминдеудің 4жолы бар:тотықсыздану,гидролитикалық,молекула ішілік,тотығу.Көптеген ағзалар үшін ,соның ішінде адам мен жануарлар ағзасы үшін аминқышқылдарының әсіресе тотығу дезаминдеуі неғұрлым белсенді болып табылады.Тотығу дезаминдену клеткалалардың пероксисомаларында орналасқан аминқышқылдар оксидазасымен катализденеді. Ішек қабырғасында белоктардың шіруі,шіру өнімдерінің химиялық табиғаты,шіру өнімдерінің усыздану жолдары және орны.Декарбоксилдену және бүйір тізбектің тотығуы арқылы жүзеге асырылады.Амин қышқылы декарбоксилдену кезінде,мысалы,орнитин мен лизин декарбоксилденгенде путресцин мен кадаверин пайда болады.Бұл аминдер ішекте аз мөлшерде түзіледі және өлік шірігенде пайда болуы мүмкін,сондықтан оларды өлік белоктары деп атайды.Бұл аминдердің улылығы үлкен емес қанға сіңіп,зәр арқылы сол күйінде шығарылуы мүмкін. Ішектің шырышты қабатының клеткаларында липидтер қорытылуының сіңірілген өнімдерінен сәйкес липидтер синтезделеді.Бұл процес-ішек қабырғасында липидтердің ресинтезі деп аталады.Бұл процестің биологиялық мәні мынада:Ішек қабырғасында өзінің физико-химиялық қасиеттері жане құрамы бойынша тағам липидтеріне емес,адам ағзасына сәйкес келетін липидтердің түзілуі.Үшацилглицериндеодің ресинтезінің қайнар көздері-глицирин,моноацилглицирин жане май қышқылдары болып табылады.Сонымен қатар үшацилглиццериндеодің ресинтезі үшін ішектің эпителий клеткаларында синтезделетін май қышқылдары да пайдаланылады.Ресинтез глицерофосфаттың түзілуі жане май қышқылдарының белсенді түрі-ацилКоА-ның синтезінен басталады.Ары қарай ацилтрансферазаның қатысуымен глицерофосфат жане май қышқылдарының белсенді түрлерінен фосфатидті қышқыл синтезделеді ,ол үшацилглицериннің синтезі үшін немесе фосфолипидтедің синтезі үшін пайдаланылады.Сонымен қатар ішектің қабырғасында холестерин эфирлерде синтезделеді. Май тканьі- Адам мен жануарлар ағзасының басты қор липидтері-үшацилглтцеридтер болып табылады ,олар май тканінің липоциттердің клеткаларында жинақталадыМай ткандерінің ролі:Осы жерде липидтер қор ретінде жиналады.Мынандай реакциялар өтеді 1.липогенез 2.липонеогенез 3.липолиз.Соңғы прцесс кезінде БМҚ мен глицерин әрі қарай өзгерістерге ұшырамай қанға түседі.БМҚ улы зат,сондықтан да қанда альбуминге адсорбцияланып,осы күйінде қанда жүреді,клетка мен тканьдер қажет кезінде БМҚ-ын алып қалады.Энергия пайдалану төмендесе жане тағаммен бірге көп мөлшерде көмірсулар мен липидтер организмге түссе май тканьдерінде ТАГ-ның мөлшері көбейеді,себебі липогенездің жылдамдығы жоғарылайды,ал липолиз тежеледі. Қандағы глюкозаның мөлшері табиғаты көмірсу емес аралық заттардан (ПЖҚ лактат )глюкозаны синтездеп алу процесі глюконеогенез деп аталады.Бауыр глюкозаның қандағы мөлшерін тұрақты болуын реттеп отырады,яғни глюкостатикалық функция атқарады.Осы функцияны глюконеогенез ,гликогеногенез,гликогенолиз қамтамасыз етеді.Қандағы глюкозаны әр түрлі органдар тканьдер өзіне керек мөлшерде алып қалады да сол жерде глюкоза әрі қарай өзгеріске ұшырайды.Глюкозаны көп қолданатын ми ткані.Клеткаларда,әсіресе қарқынды жұмыс істеп жатқан қаңқа бұлшық еттерінде жинақталатын сүт қышқылы адам ағзасынан шығарылуы керек.Глюкозаның анаэробты дихотомиялық жолмен(анаэробты жолмен) ыдырауы жүріп жатқан клеткалардан лактат қанға түседі.Ары қарай қанның ағынымен лактат бауырға жеткізіледі,бұл жерде ол глюкозаның жаңа түзілуі-глкогеногенез үшін субстрат ретінде пайдаланылады.Бауырда лактатдегдрогназаның ЛДГ 1,2 әсерінен сүт қышқылы алғашында пируватқа дейін тотығады.Бауырда пируват катаболизімнің ортақ жолдарында жартылай тотығады да,жартылай глюкозаның синтезі үшін пайдаланылады.Глюконеогенез процесінде бауырда синтезделген глюкоза гликоген түрінде жинақталады немесе қайтадан қанға,ары қарай тканьдерге түседі де,метоболитикалық айналымның келесі кезеңдерге қосылады.Осы айналымдардың барлығы Кори циклы(глюкоза-лактатты циклы)депаталады.Кори циклы гипоксия әсерінен болған зақымдалуы бар гомесостазды қалпына келтіру үшінерекше маңызды болып табылады.Кори циклы Пируваттан глюконеогенездің жүруі анаэробты гликолиз жолдары сиқты,бірақ кері бағытта өтеді. Көмірсу алмасуының бұзылыстары эндокринді жүйенің зақымдануына байланысты организімде көмірсу алмасуының бұзылуы байқалады. Көмірсу алмасуының кез-келген өзгерісі қандағы және зәрдегі глюкозаның мөлшерінің өзгеруіне алып келеді. Көмірсу алмасуының негізгі потологиялық белгілері: гипогликемия, гипергликемия, глюкозурия. Гипергликемия- қандағы глюкоза мөлшерінің қалыпты деңгейінен жоғарылауы. Гипогликемия- қандағы глюкоза мөлшерінің төмендеуі. Глюкозурия- зәрде қанттың пайда болуы.Сау адам зәрінде глюкоза болмайды, нақтырақ айтсақ, оның мөлшері кәдімгі әдістермен анықталмайтын өте аз мөлшерде болады. Көмірсулар алмасуының соңғы өнімдері.Олар қандай реакциялар нәтижесінде түзілетінің жазыныз.БөлінуіКөмірсу алмасуының соңғы өнімі СО2 жане Н2О.Олардың қолдану жолдары.Керек мөлшерін мочевинаның ,көмір қышқылының синтезіне жане буферлі жүйелер түзуге қолданамыз.Ал,енді керек емес мөлшерін сыртқа шығарамыз немесе бөлінді су терлеу арқылы жане зәр арқылы,ал көмірқышқыл газы көбінесе өкпе арқылы сыртқа шығарылады.Көмірсу алмасуында бауырдың атқаратын қызметі.Бауыр глюконеогенез,гликогенолиз процестері жүреді.Бауыр осы процестерге байланысты қанның құрамындағы глюкозаның қалыпты мөлшерін тұрақты етіп ұстап тұрады.Қанның құрамында глюкозаның қалыпты мөлшері 3,4-5,6 ммоль/л. липидтер алмасуының соңғы өнімдері, олардың түзілетін процесстері, бөлінуі.Липидтер негізінен энергия көзі болып табылады. Липид деп, суда ерімейтін, бейполярлы ерітінділерде еритін табиғаттағы органикалық зат. Липидтердің негізгі қызметтеріне: энергетикалық (40% энергия), судонорлы (эндогенді судың көзі), электрожылуизомирлеуші, эмильгирлеуші.Липидтердің тәуліктік қажеттілігі 60-80г., олардың 20-25 г. өсімдік липидтері.Липидтердің қорытылуы негізінен ішекте жұреді. Липидтер өт қышқылының әсерінен эмульгирленеді: хол, хенодезоксихол қышқылы липидтерді қорытатын ферменттер – липазалар, фосфолипазалар, холестеролэстераза, церамидаза ұйқы безінен тұседі. Ферменттер өт қышқылымен және колипазаның кофакторымен белсендіріледі.Ыдыраған липидтердің қорытылуы жай диффузия жолымен жиреді және хол жиынының құрамында өт қышқылының көмегімен сіңіріледі.Ішек қабырғасында майлардан май қышқылының глицерин, моноглицерин, азоттыспирт және холестериннің ресинтезі жұреді. Содан соң ресинтезделген майлар хиломикрондарға айналады, яғни тағамның ресинтезінен майлардың тасымалдаушы тұрі. Моно- , диглицериндердің, хиломикрондардың бір бөлігі ішек қабырғалары арқылы бауырға өтеді, және хиломикрондардың негізгі бөлігі лимфа ағынымен жұрекке және өкпеге барады, ол жерден қанға тұседі. Қанда хиломикрондардан гепаринмен белсендірілетін липопротеинлипазаның көмегімен ыдырайды. Жасушаішілік майлар липолитикалық каскадтың көмегімен ыдырайды. Осының нәтижесінде пайда болған глицеринмен май қышқылы басқа ағзалар мен ұлпалар да қышқылданады.Глицериннің қышқылдануы негізінде диоксиацетонфосфат тұзіледі, ол гликолизге қатысады.Глицериннің аэробты ыдырауы – 22 АТФ. Глицериннің анаэробты ыдырауы – 1 АТФ. Май қышқылының В – қышқылдануы митохондрйде жұреді, олар 4 ферменттің қатысуымен, Ацетил КоА, ФАДН2 – ге дейін қышқылданады. Май қышқылының малонил КоА – дан қышқылдануы цитоплазмада жұреді, ол Ацетил КоА – дан тұзіледі. Перифирикалық орналасқан 6 ферменттен және АПБ – қ орталығында орналасқан май қышқылдарымен синтезделінетін ферментті атаймыз (ацетилтасушы ақуыз). Фосфолипидтердің және ұшглицериннің биосинтезі, диацилглицериннің және фосфатты қышқылдарының синтезделу сатысына дейін ұқсас болып келеді. Ең маңызды фосфолипидтерге фосфотидилэтаноламин, фосфотидилхолин, фосфотидилсерин жатады. Фосфолипидтердің биосинтезі мембрананың жаңаруымен байланысты. Липотропты факторға холин, инозит, серин, метнонин, ТГФК және ГФ жатады. Ағза ткандерінде тоқтаусыз липидтер жаңаланып тұрады. Адамдарда ең көп мөлшер құрайтын липидтер-үшацелиглицерин, олар 2-18 тәулігіне жаңаланып тұрады. Кетон денелерінің тұзілуі (кетогенез) бауырдың митохондриясында өтеді.Кетон денелеріне-ацетоацетат, β-гидрокси-бутират және ацетон жатады. Кетон денелері гидроксиметилглутарат айналымында синтезделінеді содан соң қанға түседі. Қалыпты жағдайда қанда 0,4-0,6 ммоль/л болады. Холестеріннің тұзілуі кұрделі анаболикалық процесс. Холестериннің тұзілуіне ацетил КоА 18 молекуласы және 35 фермент қатысады, ұш кезеннен турады. мевалон қышқылының тузілуі мевалон қышқылының скваленге өтұі. Скваленнің холестеринге өтұі Холестериннің тұзілуі гиалоплазма және эндоплазматикалық торда өтеді. Бауырда синтезделген холестерин ТТЛ,ТЖЛ және ТОТЛ арқылы тасымалданады. Холестерин ағзада биологиялық мембрананың құрылысына, өт қышқылдарының тұзілуіне, стероидты гормондардың және Д- витаминнің дәрішіннің тұзілуіне қажет. Липидтер алмасуының негізгі патологиясы болып холестеринге байланысты-атеросклероз. Атеросклероз – холестериннің артерияларда жинақталуы. Гиперлипопротеинемияның ұш тұрі кездеседі.гиперхолестеринемиягипертриглицеринемияаралас тұрлеріҚанда холестериннің мөлшері жоғарлап кетсе бұйректе тас пайда болуы мұмкін. Тас пайда болу себебі холестерин (70%) және биллирубин (30%) қосылып тұнбаға түседі. Липидтер алмасуындағы бауырдың ролі. Липогенез,липолиз,липонеогензге сипаттама беріңіз жане осы прцесстердің ролі.Ішек қабырғасында үшацилглицеридтердің қорытылу өнімдері 70-90% бейтарап майларға дейін ресинтезделеді ,олар бауырды айналып өтіп,лимфатикалық жүйе бойымен тасмалданады.Қысқа көмірсутекті тізбегі бар май қышқылдарының бір бөлігі ішек қабырғасынан қанға түседі де,бауырға жеткізіледі.Сонымен қатар ішектен бауырға қан ағынымен липоидтар қорытылуының өнімдері,сол сияқты ішек қабырғасындаресинтезделген фосфолипидтер,гликолипидтер,холестеридтержеткізіледі. Адамның бауырында шамамен 2,9%фосфолипидтер бар.Холиннің бетайнның жане метиониннің қатысуымен олардың синтезі төмендейд,бұл бауырда бейтарап майлар синтезінің күшеюіне жане осы мүшенің майлы инфильтрациясына әкеледі. Бауырда фосфолипидтер синтезінің жылдамдығы қанда холестерин денгейі артқан кезде баяулайды,ал кальций иондары фосфолипидтердің синтезін күшейтеді.Бауыр-холестерин синтезі қарқынды жүретін негізгі мүше 80% Бір тәлік ішінде бауырда 1,5-4,0г холестерин түседі.Бауырда холестерин шамамен 0,3%оның ішінде бос холестериннің үлесі 80%этерифлецирленген холестеринің үлесі20%.Бауырда холестерин синтезінің жеделдеуіне тағаммен түсетін экзогенді холестерин деңгейі төмендеген кезде бауырда холестерин синтезі артады.Бауырда липогенез өтеді.ТАГ-нің синтезі фосфотиді жолмен жүреді.Алдымен глицирин активтенеді АТФ-пен әрекеттесіп,глицерофосфат түзеді,ал соңғы өнім екі активті БМҚ қосып,ТАГ түзеді.Бұл реакция азотты негіздер көп болса ,шамалы жүреді,себебі,фосфатид қышқылы ФЛ түзу үшін жұмсалады.ФЛ-тер өте керекті заттар,бауырдан жеңіл бөлініп шығады,қан арқылы көп мөлшерде басқа тканьдерге еніп,оларды мембрана құрауына пайдаланылады.Ал азотты негіздері жоқ болса,фосфатид қышқылы ТАГ синтездеу үшін жұмсалады.ТАГ-оқшау зат, Бауырда көп жиналса бұл органды май басып етеді.Липонеогенез ТАГ негізінен көмірсулардан синтезделеді.Бұд реакцияның мәні:көмірсулар энергия көзі ретінде пайдасы шамалы қосылыстар , сондықтан да олар липидтерге айналып тотыққан кезде көп энергия береді. Липидтер алмасуындағы ішек қабырғасы мен май тканінің ролі Липидтер алмасуындағы ішек қабырғасы мен май тканінің ролі Ішектің шырышты қабатының клеткаларында липидтер қорытылуының сіңірілген өнімдерінен сәйкес липидтер синтезделеді.Бұл процес-ішек қабырғасында липидтердің ресинтезі деп аталады.Бұл процестің биологиялық мәні мынада:Ішек қабырғасында өзінің физико-химиялық қасиеттері жане құрамы бойынша тағам липидтеріне емес,адам ағзасына сәйкес келетін липидтердің түзілуі.Үшацилглицериндеодің ресинтезінің қайнар көздері-глицирин,моноацилглицирин жане май қышқылдары болып табылады.Сонымен қатар үшацилглиццериндеодің ресинтезі үшін ішектің эпителий клеткаларында синтезделетін май қышқылдары да пайдаланылады.Ресинтез глицерофосфаттың түзілуі жане май қышқылдарының белсенді түрі-ацилКоА-ның синтезінен басталады.Ары қарай ацилтрансферазаның қатысуымен глицерофосфат жане май қышқылдарының белсенді түрлерінен фосфатидті қышқыл синтезделеді ,ол үшацилглицериннің синтезі үшін немесе фосфолипидтедің синтезі үшін пайдаланылады.Сонымен қатар ішектің қабырғасында холестерин эфирлерде синтезделеді. Май тканьі- Адам мен жануарлар ағзасының басты қор липидтері-үшацилглтцеридтер болып табылады ,олар май тканінің липоциттердің клеткаларында жинақталады.Май ткандерінің ролі:Осы жерде липидтер қор ретінде жиналады.Мынандай реакциялар өтеді 1.липогенез 2.липонеогенез 3.липолиз.Соңғы прцесс кезінде БМҚ мен глицерин әрі қарай өзгерістерге ұшырамай қанға түседі.БМҚ улы зат,сондықтан да қанда альбуминге адсорбцияланып,осы күйінде қанда жүреді,клетка мен тканьдер қажет кезінде БМҚ-ын алып қалады.Энергия пайдалану төмендесе жане тағаммен бірге көп мөлшерде көмірсулар мен липидтер организмге түссе май тканьдерінде ТАГ-ның мөлшері көбейеді,себебі липогенездің жылдамдығы жоғарылайды,ал липолиз тежеледі. ОрганизмдегіБМҚ тағдыры,тотығуы,энергиялық құндылығы.Клеткаға түскен БМҚ-ның біршама қан тамырларының ішіндегі липолиз арқылы ЛП-пен ХМ-нан бөлінген БМҚ болып табылады.БМҚ-дарда липидтердің синтез процесіне глицеринге жұмсалады.БМҚ негізгі мөлшері В-тотығу нәтижесінде энергия бөледі.Бұл митохондрияда,май тканьінен басқа барлық тканде ,әсіресе бауырда,бүйректе,жүрек бұлшықетінде жүреді. Май қышқылының ыдырауы негізінде B-тотығу жолымен ыдырайды.Май қышқылына ыдырамас бұрын КоА,АТФ және ферменттердің қатысуымен белсенді күйіне ацил-КоА-ға айналады.Бұл процесс цитоплазмада жүреді ,ары қарай митохондрияда оған өздігінен түсе алмайды митохондрия мембранасында арнайы тасымалдағыш-картинин көмектеседі.Бұл үдерістің негізі –бір цикл реакциясының барысында май қышқылы 2 көміртегі атомына қысқарады және оол ацетил-КоА түрінде бөлінеді.Қалған бөліктері осындай жолмен толық ыдырайды.Мұндай май қышқылының ыдырау жолын В-тотығу деп атайды.Өйткені май қышқылы молекуласындағы В-күйдегі көміртегі атомы тотығады,гидрленуге ұшырап ,соңында ацетил-КоА мен екі көміртегі атомына ыдырайды.Түзілген май қышқылы алдын ала белсендірусіз бірденнен В-тотығудың жаңа циклына көшеді.Сонымен ТАГ липолизі кезінде глицерин мен май қышқылы түзіледі.Олар көп энергия болып ыдырайды және басқа үдерістерде қолданылатын заттар түзіледі. Тағам липидтері,биологиялық маңызы,ас-қорыту жолдарындағы олардың қорытылуы мен сіңірілуі. Мr0кицелланың құрамы мен ролі.Липидтер( майлар)-тағамның негізгі компонеттерінің бірі болып табылады.Тәліктік қажеттілігі 50-100г. Дұрыс рационалды тамақтану кезінде майлар белоктармен жане көмірсулармен белгілі бір қатынаста түсуі қажет(1:1:4).Тағамда липидтердің болуы мен әртүрлілігі пайдаланылатын тағам түріне байланысты болады.Адамдар көбінесе тағамға өсімдік және жануар тектес үшацилглицериндерді пайдаланады,олар бір-бірінен май қышқылдарының құрамымен ерекшеленеді.Тағамдық жағынан сұйық майлардың ерекше маңызы бар,олардың молекуласында қанықпаған май қышқылдары болады.Адам ағзасына жануар тектес тағамдармен (ет,сүт,май) тек үшацилглицериндер ғана емес,сонымен қатар липоидтар жане стеридтерде түседі.Мысалы,жұмыртқаның сары уызында лецитинмен қатар фосфолипидтер де көп мөлшерде кездеседі.Тағамның барлық липидтері адам ағзасына жақсы қорытылады жане сіңірледі.Әсіресе сұйық,жеңіл балқитын майлар жане фосфолипидтерге бай липидтер оңай түрдеқорытылады.Майлардың қорытылуы үшін міндетті шарт-олардың эмульгирленуі.Липидтер қорытылуы үшін липидтерді гидролиздейтін липолитикалық ферменттердің болуы жане олардың каталитикалық әсеріне ортаның оптимальды рН болуы қажет.Ересек адамда майдың қорытылуы 12елі ішекте басталады,ол жерге өт ,ұйқы безінің сөлі және ішектің сөлі бөлінеді.Липидтердің қорытылу өнімдерінің сіңірілуі энергияға тәуелді белсенді процесс,бірақ сонымен қатар оның өзіндік ерекшеліктері бар.Мысалы,көміртегілік атомының саны10-12дейін болатын май қышқылдарының сіңірілуі жай диффузия жолымен іске асады.Көміртегілік атом саны 14 жане одан да көп болатын ұзынтізбекті май қышқылдары,сонымен қатар холестерин холиенді комплекс түзе отырып,өт қышқылдарының көмегімен сіңіріледі.Ішек қабырғасының ішінде холеинді комплекс ыдырайды,ал өт қышқылдары қан ағынымен ішектен бауырға жеткізіледі де,қайтадан өттің өттің құрамына бөлінеді.Суда жақсы еритін қосылыстар ретінде глицерин,фосфор қышқылы ,липидтердің азоты компоненттері ішек қабырғасына жеңіл сіңіріледі.Липидтер қорытылуының бұзылыстары панкреатикалық сөлде липолитикалық ферменттердің жетіспеушілігінен немесе ішекке ұйқы безі сөлінің бөлінуі бұзылу салдарынан болады. Тағамдағы көмірсулар және олардың маңызы. Көмірсулардың асқорыту жолдарндағы қорытушы мен сіңіруші. Көмірсу алмасуындағы бауырдың рөлі.Адам организмині түскен тағамдар беретін энергиялық 50% көмірсулар береді. Б:Л:К 1:1:4. Организмге таулігіне 400-500гр көмірсу түседі. Оның 80% крахмалдың, жануартектес тағамдарда гликоген болады. Өсімдіктектес тағамдардың көп бөлігін сахароза құрайды. Қорытылуы Көмірсулар ауыз қуысында сілекей сөліндегі альфа амилаза ферментінің әсерінен декстриндерге дейін ыдырайды.Бірақ бұл процесс жүрмейді себебі ас ауыз қуысында ұзақ сақталмайды. Тек механикалық өңдеу яғни шайнау процессі жүреді.Тамақтың тұйірі-асқазанға – сілекейге шиланған асөазан сөлінен, тағам құрамындағы альфа амилаза көмірсуды қорытады. Сіңірілуі- моносахаридтер ащы ішектің майда түтіктерімен әр түрлі жылдамдықта, галактоза, фруктоза, глюкоза, пентоза сіңіріледі. Активті және пасствті болып сіңіріледі. Пассивті – энергия қорын жұмсамай концентрациясы көп жерден аз жерге тасымалдану – диффузия ол мембрананың 2 жағында заттардың концентрациясы теңескенге дейін жүреді. Активті – энергия жұмсау арқылы жүреді. Оның 2 түрі бар I реттік, II реттік. І реттік активті заттарды тасымалдау тікелей АТФ энергиясы жұмсалады. Мысалы: иондардың тасымалдануы. ІІ реттік кейбір иондардың электрохимиялық градиенті болады, бұр градиенті иондарда мембранадан АТФ энергиясы тасымалданған кезде пайда болады. Мысалы: мембранада К+ N+ АТФ аза ферменті АТФ энергиясын пайдаланып клеткадан шығад, Na эл. Химиялық градиентін түзеді Қақпа венасында сіңірілген моносахаридтар әр түрлі мөлшерде болады, ал көмірсулар ас қорыту кезінде көбейіп, аш кезінде азаяды. Моносахаридтер бауыр паренхимасында клеткамен тез жұтылады. Глюкозадан басқалары сәйкес ферменттер әсерінен глюкозаға айналады. Одан әрі бауыр кенасына барады. Бауырға баратын қанда әр түрлі моносахаридтер болады. Бауырдан шығатын қанда глюкоза ғана болады. Тканьдердегі аминқышқылдардың тағдыры.Амин қышқылдарының негізгі бөлігі анаболизм реакциясына жұмсалады.1)Анаболизм-жай заттардан күрделі заттардың түзілу процессі.2)Белок биосинтезі . Амин қышқылы құрылыс материалы ретінде 80%-і белоктар,ферменттер,гормондар синтезіне жұмсалады.3)Белок емес биологиялық активті заттар синтезіне,мысалы:нейропептидтер,глутатион,адреналин,норадреналин. 4)Кейбір амин қышқылдарынан креатин түзіледі.Түзілген креатин бүлшықетке жеткізіліп энергия көзі ретінде пайдаланылады. Тканьдердегі гликолиз нәтижесінде түзілетін ПЖҚ тағдыры.Пирожүзім қышқылының айналуына қатысушы ферменттер.Глюкозаның 65%-і тотығады, тотығу кезінде Е бөлінгендіктен,I-ден глюкоза Е көзі болып табылады, глюкозаның тотығуы кезіндегі аралық өнімдер маңызды заттарды синтездеуге қолданылады.Мысалы,пентоздық тотығу кезінде синтезделген пентоза-5-фосфоттар нуклеотидтердің нуклеин қышқылы кейбір коферменттің ал сол циклде түзілген НАДФН2,АСҚ-БМҚ,холестериннің синтезделуіне қажет Фосфоглицериннің альдегиді глицерин түзу үшін жұмсалады.Глюкоза галактозаға айналып,сүт бездерінің ткандерінде лактозаны түзу үшін қолданады.Галактоза мен глюкоза ерекше тотығып,сәйкес урон қышқылдарының,ал аминдену реакциясының нәтижесінде сәйкес тотығып,сәйкес гексозаминдідерді түзеді. Урон қышқылдары мен гексозаминдер қажет болған жағдайда гликопротеидтердің құрамына кіретін гликондар түзу үшін қолданылады.Ал глюкурон қышқылы организмді қорғау қызметін атқарады улы өнімдері усыздандыруға да қатысады.Тканьде глюкоза 5% гликоген синтезіне жұмсалады.Қайта аминдену реакциясына түсіп глюкоза аралық өнімі ПЖҚ,алмасатын АҚ-дарды түзуге қатысады.Глюкогеногенз күрделі,көп этапы процесс гликогенсинтетазаның өтеді.УТФ Е-сы жұмсалады. Тканьдердегі Глюкозаның ыдырау жолдары Глюкозаның 2/3 бөлігі гликолитикалық жолмен жіне 1/3 бөлігі пентозофосфатты жолмен жүреді. Глюкоза тотығуының гликолитикалық жолы анаэробты (оттексіз) және аэробты (оттекті) жағдайда жүреді. Егер глюкозаның тотығуы оттексіз жағдайда жүрсе ,процессті анаэробты гликолиз,деп егер оттек қатысуымен жүрсе аэробты гликолиз деп атайды. Глюкозаның бейорганикалық заттардан түзілуі тек өсімдіктерде күн сәулесі энергиясын сіңіру нәтижесінде жүреді. Бұл энергиялық процесс. Холестерин биосинтезі,мевалон қышқылы түзілуіне дейінгі реакцияларды көрсетіңіз ,осы этап жайлы туралы түсінік.Холестериннің алмасуында липопро теидтердің ролі.Жалпы алғанда барлық тканьдерінде шамамен 140г.холестерин болады.Қанда холестерин жане оның эфирлерінің концентрациясы 3,9-6,5 ммоль/л.Әсіресе жүйке ткані жане бүйрек үсті бездері холестеринге бай.Тканьдерде холестерин бос түрде және май қышқылдарымен этерифицирленген холестеридтер түрінде болады.Ағзадағы холестериннің деңгейі тағаммен түсетін холестеринмен немесе оның ағзада ситезделуімен қамтамасыз етіледі. Өсімдік тектес тағаммен тамақтанған жағдайда,холестерин денгейінің сақталу механизмі –оның ситезі болып табылады.Холестериннің синтезі үшін қажетті ферменттер жетілген эритроциттерден басқа клеткалардың барлығында бар.Адам ағзасында бір тәлікте ситезделетін холестериннің жалпы мөлшері 1 грамға жетеді.Холестериннің көп бөлігі( 80%)бауырда,10%-ы жіңішке ішекте,5%-тері клеткаларындаСитезделеді .Холестериннің ситезі үшін ең басты зат-ацетил-КоА болып табылады жане - β -гидроксил-Вметилглутарил-КоА түзілуі кезеңіне децін холестериннің синтезі кетон денелерінің синтезі сиқты өтеді Ары қарай редуктазаның әсерінен тотықсызданған НАДФ-тың (НАДФН2) қатысуымен β -гидрокси- β -метилглутарил-КоА ( ГМГ-КоА) мевалон қышқылына (С6)айналады,одан бірнеше айналымнан кейін диметилаллилпирофосфат молекуласы (С5 )түзіледі.Ары қарай диметилаллилипирофосфаттың молекуласынан геранилпирофосфат С5 түзіледі. Геранилпирофосфат С15 түзіледі.Фарнезилпирофосфаттың 2 молекуласынан бірнеше реакциялардан кейін НАДФН2-нің қатысуымен сквален С30,ары қарай ланостерин,соңынан холестерин С27 синтезделеді.Холестерин синтезінің жылдамдығы теріс кері байланыс механизмы бойынша реттеледі.Реттеудің негізгі заты –мевалон қышқылын синтездейтін –ГМГ-КоА –редуктаза ферменті болып табылады. Хромопротеидтер метоболизм ерекшеліктері. Гемоглобин ыдырауы нәтижесінде пайда болған өнімдер Боялған күрделі белоктар: жай белоктар жане простетикалық топтан тұрады.Металға байланысты 3ке бөлінеді:гемопротеидтер, пигменттер,магний перфириндер. Олар құрамындағы металға сәйкес әр түске боялады. Хромопротеидтер әр түрлі қызмет атқарады: Фотосинтез процесіне қатысады, тотығу-тотықсыздану процесіне қатысады, О2 мен СО2 тасымалдауға қатысады, Сәуле мен түсті ажырату процесіне қатысады,Бүкіл организмнің тыныс алуына қатысады.Жануар органына гемопротеидтер кездеседі, олардың өкілдері тыныс алу белоктары жане тыныс алу ферменттері болып бөлінеді. Тыныс алу белогы:Гемоглобин-қан қызыл пигменті, миоглобин-бұлшық еттің қызыл пигменті жатады.Гемоглобин молекуласы жай белок глобиннен жане 4гемнен тұрады. Глобин белогі 4мономерден тұрады. Гемоглобин молекул.массасы 70мың Д, қанда эритроцит құрамында кездеседі.Түр ерекшелігі глобин белогінінің құрамына кіретін аминқышқ-ң сапасымен анықталады. Гемдер глобинге тұрақтылық қасиет береді.Гем-құрамында темірі бар порфиннің туындысы. Порфин бір-бірімен метин көпіршесімен байланысқан 4пиррол сақинасынан тұрады. Жануар организмінде гемоглобиннің негізгі рөлі О2 өкпеден тканьдерге тасымалдау, ал СО2 тканьдерден өкпеге жеткізу. Осылайша гемоглобин өкпе мен тканьдер арасындағы газ алмасу процесіне қатысады. Шөрнек механизмдері,цитоплазмалық НАДН2 тртығуындағы олардың ролі. Энергиялық байланысы.Шөрнек механизмдерінің биологиялық ролі-сутегі атомын тасмалдауға қатысады.Бұл шөрнек механизмі цитоплазмада түзілген цитозольды НАДН2-ні кіші мономерге айналдырады.Шөрнек механизмі цитозольды НАДН2-ден сутегіні бөліп алып,оны кіші мономерге айналдырады.Және де қосымша митохондрияда АТФ молекуласын түзеді. |