дифтерия. лекция кан тобы. Бір биологиялы тр дарабастары
 Скачать 454.15 Kb.
|
|
Қан – ашық қызыл түсті сұйықтық, ол тұйық тамрлар жүйесінде айналады дәне дәнекер ұлпасының бір түрі болады. Адаи организмінде 5 л қан болады. Қан плазмадан (55%) – жасуша аралық заттың сұйықтығы мен ферментті элементтерден (45%) - эритроцит, лейкоцит және қан (тромбоцит) пластинкаларынан тұрады Қан топтары – бір биологиялық түр дарабастары қанының иммуногенетикалық белгілері. Адамның қан тобы ұрықтың жатырда даму барысында қалыптасып, өмір бойы өзгермейді. Қан белогының құрамында агглютинин деп аталатын ерекше заттар болады. Олар a және b әріптерімен таңбаланады. Барлық адамдардың қаны 4 топқа бөлінеді: I, II, III, IV. Қан беретін адамды - донор (латынша «donore» – сыйлаушы), қабылдайтын адамды – реципиент (латынша «recepiens» -қабылдаушы) дейді. Қаны I топка жататын адамдардың қанын барлық топқа (I, II, III, IV) аз мөлшерде (200-300 мл) құюға болады. II топқа жататындардың қанын III және IV топқа береді. III топтағылардың қанын III, IV топқа, ал IV топтағылардікін тек IV топқа құюға болады (10-кесте). Егер қан топтары сәйкес келмесе, эритроциттер желімденіп қалады да, аяғы сәтсіздікке ұшырайды. Қазіргі кезде қан құюда тек өз тобына сәйкес қан құйылады. 14 маусым – Дүниежүзілік қан донорлары күні. 1868 жылы бұл күні Австрияның иммунолог дәрігері Карл Ландштейнер дүниеге келген. 1900 жылы ол қан тобын ашты. ХХ ғасырдың басына дейін қан құю қауіпті әрі күдікті іс саналған еді. Ландштейнердің ашқан жаңалығы миллиондаған адамның өмірін сақтап қалуға мүмкіндік берді. Адамның қан құрамында қызыл түсті түйіршіктер (эритроциттер) бар. Олардың бетінде антигендер (түрлендіретін антиденелер) орналасқан. Антигендер - бұл иммун жүйесінің өз ағзасындағы жасушаларды ажыратуға көмектесетін маркерлер. Адамда антигендердің 2 негізгі түрі болуы мүмкін: А антигені, В антигені. Қанның құрамында сонымен бірге ақ иммундық жасушалар (лейкоциттер) болады. Олар антиген маркерлерін санап, бөтен денелерді анықтайды, тапқан жағдайда, бөгде антигендері бар жасушаларды жоятын антиденелер шығарыла бастайды. Антиденелердің 2 негізгі түрі бар: А антиденелер, В антиденелер.  Қан топтары және олардың сәйкестігі Қанның негізгі 4 тобы бар. Қан беретін адамды - донор (латынша «donore» – сыйлаушы), қабылдайтын адамды – реципиент (латынша «recepiens» -қабылдаушы) дейді. 0 тобы (I топ) «Әмбебап донор» 0 қан тобы бар адамның А және В антигендері жоқ. Сондықтан мұндай қанды кез келген қан тобы бар адамдарға құюға болады, себебі ол бөгде қан ретінде қабылданбайды. Сонымен бірге осындай ағзада АВ-антиденелері бар, сондықтан иммундық жүйе өзінен басқа қан тобын қабылдамайды. А тобы (II топ) Бұл ағзада а антигендері мен В антиденелері бар, сондықтан ол 0 және А (I және II топтар) қанын қабылдай алады, В және АВ антигендері бар жасушалар бөгде болып танылады. В тобы (III топ) Осындай қанның құрамында В антигендері мен А антиденелері бар. Ағза 0 және В (I және II топ) қанын қабылдай алады. АВ тобы (IV топ) «Әмбебап реципиент» Осындай ағзада А және В антигендерінің екеуі де бар. Мұндай қаны бар адам кез келген топтағы қанды қабылдай алады, себебі оның қанында антиденелер жоқ.    Резус фактор Rh Эритроциттердің бетінде резус факторға жауап беретін басқа антиденелердің белгілі бір тобы орналасуы мүмкін. Егер олбар болса, қан резусы оң Rh+ болады. Егер антиденелердің бұл тобы болмаса, резус теріс Rh-. Қан резусы теріс адамдар тек резусы теріс қанды ғана қабылдай алады. Резусы оң адамдар екі түрін де қабылдай алады. Осылайша, кез келген реципиентке құюға болатын ең «әмбебап» қан – резусы теріс 0 тобындағы қан (0(I) Rh-). Қазіргі медицинада қанды тек өз тобына құю қажет деген қағидаты қолданылады. Бұл мақсатпен бүгінде көптеген жағдайларда қанның эритроциттік масса, лейкоциттік масса және т.б. сияқты құрамдас бөліктері ғана құйылады. Егер қан топтары сәйкес келмесе, эритроциттер желімденіп қалады да, аяғы сәтсіздікке ұшырайды.  |