7 класс тест. 6-7 тест. Ботаника Белгілі бір территорияда мекендейтін сімдіктер дниесі Флора сімдіктану
 Скачать 101.08 Kb.
|
|
жануарлармен Жемістері қақырайтын, ширатылғыш өсімдіктердің таралуы өздігінен Қараған, бөрібұршақ, жауқазын, шытырлақ, ат талшынның жемісінің таралуы Өздігінен Органикалық заттардың тотығу процессі тыныс алу Тұқым сақтайтын қойманың ылғалдылығы 12-14% Жасушасыз тіршілік құрылымы вирустар, анциттер Ядросыз тірі ағзалар прокариоттар Прокариоттарға жатады вирустар мен бактериялар Ядролы тірі ағзалар эукариоттар Вирусты алғаш тапқан Ивановский, темекі теңбілі вирусы Вирустардың сырты нәруызды заттан тұрады Вирустің ішкі қабаты нуклеин қышқылынан (ДНҚ немесе РНҚ) Вирустың бактерия жасушасына енуі бактериофаг Өсімдік ағзасында тіршілік ететін вирустар саны 400 Жануар ағзасында тіршілік ететін вирустар 500 Вирустар тудыратын аурулар тұмау, палеомелит, қызылша, шешек, ұшық, ЖҚТҚ Ағзаның ауру қоздырғыштарын қабылдамайтын қасиеті иммунитет Бактерияларды зерттейтін ғылым микробиология Бактерияларды алғаш тапқан ғалым Антон Левенгук Ауру тудыратын бактерияларды тапқан ғалым Луи Пастер Бактерия жасушасының құрылысы қабықша, цитоплазма, шашыранды ядро тәрізді зат Қолайсыз жағдайдан қорғайтын қабықша спора Өлі денелерде тіршілік ететін бактериялар сапрофиттер Тірі ағзада мекендеп, ондағы ағзалық затпен қоректенетіндер паразиттер Бактериялардың көбею әдісі бөліну арқылы 20 мин.сайын Бактериялар туғызатын ауру құздама,сарып, туберкулез,оба, сүзек,топалаң,көкжөтел,ботулизм Туберкулез таяқшасын тапқан ғалым Р.Кох Ауаду туберкулез таяқшаларының тірішілік ету мерзімі 3 ай Оба бактериясының топырақта тіршілік ету мерзімі 25 күн Ауру тудыратын бактериялармен адамдардың жаппай ауыруы эпидемия Бактерия әсерінен өсімдіктерде п.б. ауру бактериоз Мақта өсімдігінде бактерия тудыратын ауру гоммоз Ғаламшар санитары шіріту бактериялары Бұршақтұқымдас өсімдіктерінің тамырымен селбесіп өсетін бактериялар түйнек бактериялары Фотосинтез процессі жүретін жасыл-қызыл түсті бактериялар цианобактериялар Шар тәрізді жеке жасушадан тұратын бактериялар хроококкалар Хрооккокалар тіршілікететін жер Балшықта, жер асты ыстық суларда, тоқтау су, тас бектінде Жіп тәрізді эндоспора түзетін бактериялар хамесифондар Теңізде, жартаста, ұлу бақалшағында, ағаш діңінде өсетін бактериялар хамесифондар Жіп тәрізді, өсімді жолмен көбейетін бактериялар гормогониялар Сілемейлі қабықпен қапталған бұтақталмаған бактерия осциллятория трихомасы Тізілген моншақ тәрізді жасушадан түзілген бактериялар носток Нәруыз өндіру үшін өсірілетін бактерия спирулина Саңырауқұлақтарды зеттейтін ғылым микология Саңырауқұлақтың жануарға тән қасиеті хитинді қабықша қаптайды, дайын органикалық заттармен қоректенеді Саңырауқұлақтардың қор заты гликоген Саңырауқұлақтардың өсімді жолмен көбеюі жіпшумақпен, бүршіктену Саңырауқұлақ жіпшумақтары гифалар Саңырауқұлақтардың жыныссыз көбеюі зооспора, конидий, спора Суда тіршілік ететін саңырауқұлақтардың қозғалғыш спорасы зооспора Саңырауқұлақтардың таралуын қамтамасыз ететін арнайы құрылымдық жасуша спора Спора пісіп жетілетін орын спорангий Шаң түріндегі ұсақ спора конидий Бір жасушалы саңырауқұлақ ашытқы Бүршіктену арқылы көбейетін саңырауқұлақ ашытқы Қантты заттың қантты спирт пен көмірқышқыл газына айналуы ашу Бір жасушалы түссіз жіпшумақты саңырауқұлақ зең Жіпшумағының шоғыры көкшіл-жасыл түсті зең саңырауқұлағы пеницилл Жіпшумағының шоғыры сарғыш-жасыл түсті зең саңырауқұлақ аспергилл Лимон қышқылы алынатын саңырауқұлақ аспергилл Қалпақшалы саңырауқұлақтың жемісті денесі қалпақша,түбіртек, жіпше Қалпақшадағы жіпшумақ екі қабат Қалпақшасының асты майда шұрықтардан тұратын қ.с. түтікшелі Қалпақша асты түбіртектен шоқталып тараған қатпарлардан тұратын қ.с. қатпарлы Арышқұлақ, түлкіжем, қозықұйрық саңырауқұлақтары қатпарлы Қайың, қарағай, шырша маңында өсетін саңырауқұлақ ақ саңырауқұлақ Қарағай мен шырша маңында өсетін саңырауқұлақ арышқұлақ Ағаш тамырына енген саңырауқұлақ жіпшесі микориза Екі ағзаның пайдалы селбесуі симбиоз Жеуге жарамды саңырауқұлақ құрамы 2-4% нәруыз, 1% май, 80-90% су Түбіртегі ұзын, жіңішке, қалпақшасы жұқа, төбесі сүйір ж.ж.саң. көңқұлақ Кәдімгі түлкіжемге тән белгі қалпақшасының шеті жалбыраған, үстіңгі беті ақшыл-сары түсті, қалпақшасын бөлгенде ақ шырын бөледі. Жалған түлкіжемнің кәдімгі түлкіжемнен айырмашылығы қалпақшасының үстіңгі беті тегіс, қызғылт-сары түсті Қозықұйрыққа тән белгілер қалпақшасының асты алқызыл түсті Бозарамқұлақтың қозықұйрықтан айырмашылығы қалпақшасының асты ақшыл-жасыл түсті Улы саңырауқұлақтар шыбынжұт, бозарамқұлақ, көңілкеш Жалған түбіртектің белгілері қалпақша асты қою сарғылт-жасыл, қалпақшасының үсті, түбіртегі ашық сарғылт-жасыл, түбіртегінде белдеуше сақинасы жоқ Астық тұқымдастардың сабағы мен еменнің жапырағында мақта тәрізді өсіп, түсімін 30% кемітетін паразит саңырауқұлақ ақұнтақ Бидай масағынан иіліп тұраты, улы қара түсті п.с. қастауыш Астық тұқымдастардың жапырақ, сабағында таттың түсіндей қызғылт-қоңыр томпайған дақ түзіп, астық түсімін 15% кемітетін п.с. тат Астық дәндері мен сабағын қара тозаң басатын саңырауқұлақ қаракүйе Ағаш сүрегіне жіпшумағын жіберіп, ағзалық заттарымен қоректенетін тұяққа ұқсас көпжылдық паразит саңырауқұлақ діңқұлақ Саңырауқұлақтармен зақымданбау үшін тұқымды өңдейтін химикат формалин Саңырауқұлақтар тудыратын ауру теміретке, гайморит Өзінен арнайы зат бөліп, зиянды бактериялардың өсуін тежейді антибиотиктер Саңырауқұлақтан алынатын өсімдіктерді тез өсіретін зат гибереллин Зиянды бунақденелілерге қарсы қолданылатын саң.алынатын зат боверин Қынаны зерттейтін ғылым лихенология Қыналардың жер бетіндегі түрі 26 мың Қына мынадай тірі ағзалардың селбесуінен түзілген саңырауқұлақ, балдыр,түйнек бактериясы Ағаш діңінде, тасқа жабысып өсетін қына қаспақ Орманда ағаш діңіне, түбіне жабысып өсетін қына жапырақ қынасы Орманда төсемікте өсетін қына бұта қынасы Қынаға ең қажетті жағдай таза ауа Қына өте баяу өседі 1 жылда 3-5 мм өседі Қына құрамындағы балдырда жүретін процесс фотосинтез Қынадағы саңырауқұлақ жіпшелерінің маңызы су, минералды сіңіру Қыналардың көбею әдісі өсімді жолмен көбейеді Қынадан алынатын заттар спирт, бояу, лакмус, қант Жерқынаның емдік қасиеті дезинтерия, асқазан, тыныс аурударына ем Жер бетіндегі өсімдік түрлерінің саны 500 мың Қазақстандағы өсімдік түрлерінің саны 5 600 Өсімдіктердің жүйеленуі: түр→туыс→тұқымдас→қатар→класс→бөлім Денесінде ұлпалар болмайтын, мүшелерге бөлінбейтін балдырдың өсімді денесі таллом Балдыр жасушасындағы хлоропласт хроматофор Бір жасушалы балдырлардың екіге бөліну арқылы көбеюі өсімді жолмен Талломдағы арнайы қалтадан түзілетін біржасушалы талшығы бар спора зооспора Зооспора арқылы көбею жолы жыныссыз көбею Аталық және аналық гаметаларының қосылуы арқылы көбею жынысты Балдырлардың жер бетінде пайда болуы 1,5 млрд.жыл бұрын Бір жасушалы балдырлар хламидомонада, хлорелла, хлорококк Біржасушалы қос талшықты балдыр хламидомонада Хломидомонаданың жасуша қабықшасының құрамында болатын зат жасунық Хломидомонада хроматофорының пішіні терең астауша тәрізді Хломидомонада жасушасы цитоплазма, ядро, жиырылғыш вакуоль, қызыл көзше, екі талшық, хроматофор, қабықшадан тұрады Хроматофоры жазық астау тәрізді, талшығы мен көзшесі жоқ бір жасушалы балдыр хлорелла Тек жыныссыз жолмен көбейетін бір жасушалы балдыр хлорелла Жапонияда нәруыз бен витамин алған балдыр хлорелла Ғарышкер балдыр хлорелла Хломидомонада, хлорелла тіршілік етеді суда Топырақта, ағаш діңінде өсетін біржасушалы балдыр хлорококк Жер бетіндегі балдырлардың түрлері 13 мың Жібі бір қатарға орналасқан, ұзын жасушалардан құралған көпжасушалы балдыр спирогира Спирогираның хромотофорының орналасуы таспа тәрізді, жасушада оралма (спираль) тәрізді орналасқан Судың ағынымен бірге ағып өсетін көп жасушалы балдыр спирогира Су түбіндегі затқа бекініп өсетін көп жасушалы балдыр улотрикс Улотрикстің хроматофорының орналасуы әр жасушада жалпақ білезік тәрізді Теңіздер мен мұхиттың түбінде өсетін көпжасушалы балдырлар қызыл, қоңыр балдыр Қызыл, қоңыр балдырлардың жер бетіндегі түрлері 1500 Қоңыр, қызыл балдырлардың жасушасындағы қор заты полисахаридтер Қызыл, қоңыр балдырлардың хроматофорларындағы заттар хлорофилл, қоңыр, қызыл пигменттер Қызыл, қоңыр балдырлардың су түбіндегі төсемікке бекінетін өсіндісі ризоиді Қызыл, қоңыр балдырлардың зооспорасының түзілу мерзімі жаздың соңы, күзде Қоңыр балдырлар ламинария,саргассум,турбинария,нереоцистис Қоңыр балдырлардың таспасының ұзындығы 60 метр 20-30 метр тереңдікте өсетін балдырлар қоңыр Жидекке ұқсас, іші ауаға толы домалақ өсінділері бар балдырлар саргассум, «Теңіз жүзімі» деп аталатын турбинария Қызыл балдырлардың талломының пішіні таспа, тақташа, жіп тәрізді Қызыл балдырлар хондрус, коралина, порфира, плюмария Қоңыр, қызыл балдыр құрамында болады йод, фосфор, мыс Теңіз орамжапырағы ламинария Жапонияда көкөніс ретінде тамаққа қолданатын қызыл балдыр Порфира Теңіз балдырларынан алынады йод,спирт,агар-агар,сірке қышқылы,жасунық Қағаз өндіретін жасыл балдыр кладофора Мүктерді зеттейтін ғылым бриология Дүние жүзіндегі мүктердің түрі 22 000-27 000 Мүктер өседі ылғалды, батпақты жерде Көкек мүгінің басқаша атауы жасыл мүк Көкек мүгінің аталығы көпжылдық Көкек мүгінің аналығы біржылдық Көкек мүгі екі үйлі, дара жынысты Жасыл мүктің биіктігі 40 см. Жасыл мүктің топыраққа бекінетін мүшесі ризоид Көбею жолы жынысты және жыныссыз Спора пісіп жетілетін орын спорангий Шымтезек мүгінің ақ мүк деп аталу себебі жапырағының өлі жасушаларының іші ауаға толы болағандықтан Шымтезек мүгі көпжылдық, бірүйлі, қосжынысты Шымтезек мүгінде ризоид те, тамыр да болмайды Шымтезек деп аталуы төменгі жағы қурап, шымтезек түзетіндіктен Шымтезектен алынады аммиак, карбол қышқылы,спирт Плаундардың жер бетіндегі түрлерінің саны 200-500 Плаунтәрізділердің қазіргі кездегі өкілдері көпжылдық, мәңгі жасыл Плаунның сабағы жерге төселіп өседі Тең споралы плаун шоқпарбас плаун Күзде жоғары бағытталып, тік өсетін өркендердің ұшында екіден дамитыны спора түзетін масақтар Плаунның ұшына бекитін үшбұрышты, ұшы үшкір спора түзетін өркені спорофилдер Плаунның емдік қасиеті іш жүргізетін, несеп айдайтын, өтті тазартатын Плаунның өнген спораларының типі жерүсті, жерасты; 2 типі бар Плаун өскіншелері қосжынысты Плаунның жерасты өскіншелерінің өскіншеге айналуы 6-15 жыл аралығында саңырауқұлақ жіпшумағымен селбеседі Сабағы буын мен буын аралығынан тұратын өсімдік қырықбуын Қырықбуынның түрлерінің саны 30-35 Қырықбуын өсімдігі тамырсабақты, көпжылдық Қырықбуын өркенінің түрлері көктемгі, жазғы Көктемгі өркеніне тән белгі 20 см, бұтақтанбаған, қоңыр қабыршақты жапырағы бар, өркен ұшында масақтары бар Жаздық өркенге тән белгі өркенінде хлорофилл дәні бар, жанама бұтақтары топтанып орналасқан Жаздық өркенінің тамырсабағының жанама бұтақтары түйнекке айналған Көбею қызметін атқаратын өркен көктемгі Өсу қызметін атқаратын өркен жазғы Жаздық өркеннің қабығындағы өзектегі өткізгіш ұлпадан түзіледі шоқ Спорангийлердің топтанып орналасқан орны бүр Дәрілікке шикізат ретінде қолданатын мүшесі жасыл сабағы Емдік қасиеті қанайналымның әлсіздігінен болатын ісікке, несеп жүргізуге Қырықжапырақтәрізділердің түр саны 10 000 Тропиктік елдегі қырықжапырақ тәрізділердің өсу түрі лиана, ағаш Қазақстандағы қырықжапырақтәрізділер көпжылдық, шөптесін Қазақстанда өсетін тамырсабақты, қысқарған сабағы бар көпжылдық қырықжапырақтәрізді усасыр Жапырағының дамуы өте баяу және үш жылда дамиды Усасрдың бірінші жылғы жапырағы бүршік түрінде болады Екінші жылғы жапырағы биіктелген, сыртын түк жабады Үшінші жылғы жапрырағы қауырсын тәрізді тілімделген нағыз жапырақ Усасыр жапырағының қызметі фотосинтез жүреді, спора түзіп, көбейеді Усасырдың өсімді көбеюі тамырсабақ, бүршіктер арқылы Спорангий лер жиынтығы сорус Усасырдың сорус дамитын орны жапырақ асты Усасыр өскіншесінің пішіні жүрек Қазақстанның қызыл кітабына енген қырықжапырақтектестер мыңжылқы қырықжапырағы, шолпаншаш сүмбілі Тұқымды өсімдіктердің жіктелуі жабық тұқымды, ашықтұқымды Көпжасушадан тұратын, қоректік заттар қоры бар түзіліс тұқым Тұқымының сыртында қабы немесе жеміс болады жабықтұқымды Тұқымбүрінде тұқымы ашық орналасқан ашықтұқымдылар Қылқын жапырақтылардың жер бетіндегі саны 600 Қарағайлар саны 100 Жарық сүйгіш, бір үйлі ашық тұқымды өсімдік қарағай Қылқанжапырақтылардың ұсақ тамыршалары микориза Қарағай сүрегіндегі өлі жасушалы өткізгіш ұлпалар 90-95% Қылқанжапырақтылар қабығы мен сүрегіндегі зат шайырлы өзекшелер Өркеннің ұшында орналасқан, 5 мм, қызғылт түсті бүр аналық Аналық бүрдің сыртқы қабыршағы жабын Аналық бүрдің ішкі қабыршағы тұқымдық Аналық бүрдің тұқымдық қабыршағындағы тұқымбастама саны 2 Жас өркеннің түбінде топтасып орналасқан, жасыл сары бүр аталық Аталық бүр қабыршағының төменгі бөлігінде 2 тозаңқап Ашықтұқымдылардың тұқым бүршігіндегі қоректендіруші ұлпа эндосперм Қарағайдың тозаңдану уақыты 13 ай (1 жыл) Қылқанжапырақтылардың тұқымы қанатшалы Жапырағын түсіретін қылқанжапырақты балқарағай Жапырағы үш қырлы, қысқарған өркенге қос-қостан орналасқан, жіңішке, 3-6 жылға дейін өркендерінде сақталатын өсімдік кәдімгі қарағай Жапырағы қысқарған өркенде бес-бестен топтанып өсетін өсімді сібірлік қарағай Екі үйлі ашықтұқымдылар кәдімгі арша, жатаған шырша, қос масақшалы қылша ( эфедра) Бүрінің етті бөлігінен мармелад алынатын қылқанжапырақты кәдімгі арша Кәдімгі аршаның бүрі жұмсақ, шар тәрізді, жидекке ұқсас Қазақстанның қызыл кітабына тіркелген ашықтұқымды өсімдік Жатаған шырша, Зеравшан шыршасы Қылқаны 4 қырлы өсімдік жатаған шырша Тұқымы пісіп жетіле алмайтын, өсімді жолмен көбейтін өсімдік жатаған шырша Жатаған (Шренк) шыршаның биіктігі 10 метр Жатаған шыршаның тіршілігі 300 жыл 50 жылда бір жеміс беретін, биіктігі 5-10 метр, мың жыл өмір сүретін ашықтұқымды Зеравшан аршасы Теріскей, Күнгей, Іле алатауында өседі Жатаған шырша Қаратаудың оңтүстік бөлігі, Талас Алатауында өседі Зеравшан аршасы Қарағайдан бөлінетін микроағзаларды жоятын ұшқыш зат фитонцид Орталық жүйкені қоздыру және демікпеге, аллергияға ем ретінде қолданылатын өсімдік қос масақшалы қылша Жібек жіп тәрізді жасанды талшық алынатын ашықтұқымды қарағай Қағаз жасауға сүрегін пайдаланатын ашықтұқымды шырша Тұқымының сыртында жеміс немесе қабықша болады жабықтұқымды Жабықтұқымдылардың жер бетіндегі түрі 250 000 Тек гүлді өсімдіктерге тән ұрықтану қосарынан ұрықтану 100 жыл өмір сүретін жабықтұқымды ағаш емен Гүлді өсімдіктердің қосжарнақтыларға жататын түрі 75% Қосжарнақтыларға тән қасиеттер тамыры кіндік, жапырағы тор жүйкелі, түзуші ұлпа камбий болады, ұрығында 2 тұқымжарнақ бар Даражарнақтыларға тән қасиет тамыры шашақ, жапырағы қатар, доға жүйкелі, ұрығында 1 тұқымжарнағы бар Қосжарнақтылар класына жататын тұқымдастар көкнәр, алабота, асқабақ, орамжапырақ (шаршыгүлді), құлқайыргүлділер, раушангүлділер, бұршақ, алқа, күрделігүлділер, ерінгүлділер Даражарнақтылар класына жататын тұқымдастар лалагүлділер, астық, құртқашаш, пияз Қосжарнақтыларға жататын тұқымдас саны 325 Қосжарнақтылар туысы 10 000 Қосжарнақты өсімдіктердің түр саны 177 000 Көкнәр тұқымдасының жер бетіндегі саны 700 түр Қазақстандағы көкнәр тұқымдастарының саны 44 түр Көкнәр тұқымдас жапырағы бөбешік жапырағы жоқ, жапырағы кезектесіп орналасқан Көкнәр гүлі қосжынысты Көкнәр жемісі қауашақ, тұқымы ұсақ, қара түсті Қазақстанның қызыл кітабына енген көкнәр тұқымдас жіңішке көкнәр Жіңішке көкнәрға тән белгілер көпжылдық, 30см., гүлсидамы жіңішке, тік сабақты, жапырағы сағақты Көкнәр тұқымдасының гүл формуласы: Т2К2+2А∞Ж∞ Көкнәр тұқымдас улы, сүйел кетіретін дәрілік өсімдік сүйелшөп Дәрі ретін қолданатын көкнәр апиын немесе ұйықтататын көкнәр Көкнәр тұқымдасының өкілдері: Жалаңсабақ айдаршөп, сеппе көкнәр Алабота тұқымдас өсімдіктер: қызылша, сексеуіл, көкпек, шпинат, сораң, теріскен, бұйырғын, итсигек Алабота тұқымдасының жер бетіндегі түр саны 1500, бір және көп жылдық Алабота тұқымдасына тән белгілер сабағы мен бұтағы бунақты, жапырағы кезектескен, жапырағы қабыршаққа айналған. Алабота тұқымдас бір жылдық арамшөп ақ алабота Ақ алабота жапырағы ұзын сағақты, жұмыртқа пішінді, кезектесе орналасқан Ақ алаботаның гүл формуласы: Т4А4Ж1 Ақ алаботаның пайдасы Сақар алып, сабын жасайды, жапырағын көкөніс ретінде тағамға қолданады Сырдария, Іле, Шу өзенінің маңында өсетін, биіктігі 6 м.алабота тұқымдас бұта түріндегі өсімдік қара сексеуіл Қара сексеуілге тән белгілер: жапырағы жоқ, діңі қисық, жиі бұтақталған, тамыры 8-12 м. Қара сексеуілдің фотосинтез жүретін мүшесі Жас өркендерінде Шөлдің құмды жерлерінде өсетін сексеуіл ақ сексеуіл Ақ сексеуілдің гүлі: ашық-қоңыр түсті,қосжынысты, ұсақ Ақ сексеуіл жемісі қанатты жаңғақша Сексеуілдің тіршілік ұзақтығы: 30-60 жыл Сексеуілдің маңызы: отын, күлінен сақар алады Қызылшаның туысының түрлері 6 түр Қызылшаның бірінші жылы қоректік зат жинайтын мүшесі жемтамыры Екінші жылы қоектік зат жиналатын мүшесі гүлдері, тұқымдары Қант қызылшасының құрамындағы қант мөлшері 23% Қызылшаның бірінші жылғы өсу мерзімі 160-170 күн Екінші жылғы өсу мерзімі 100-130 күн Шпинат құрамындағы витаминдер А, В1, В2, С, РР Шпинаттың тамаққа пайдаланатын мүшесі жапырағы Бақша шпинаты екі үйлі Шпинаттың аналық гүлінің формуласы: К0А0Ж(1) Шпинаттың аталық гүлінің формуласы: К4А4Ж0 Бұйырғын шалабұталы, көпжылдық, қосжынысты, жидекті жемісі бар Жапырақсыз бұйырғынды итсгек деп атайды Итсигек өте улы, зиянкестерге қарсы дәрі алады Итсигекті өңдейтін зауыт Шымкент қаласында Асқабақ тұқымдас өсімдіктер асқабақ, қабақ, қарбыз, қауын, қияр, чайот Асқабақ тұқымдасының жер бетінде 900 қазақстанда 9 түрі бар Асқабақ тұқымдастарға тән 1 жылдық, шөптесін, сабағында мұртшасы бар, жатаған сабақты Көпжылдық асқабақ тұқымдас Қаратауда өсетін өсімдік құтырған қияр Жабайы, екі үйлі, тамыры жуан, жемісі жидекті өсімдік итжүзім Тамырын іш босатуға қолданатын өсімдік итжүзім Асқабақ тұқымдас мәдени өсімдіктердің жемісі қабақ Аталық тозаңдығы имек Қабақ деген: сырты қатты, шырынды жеміссерігі бар жидектектес жеміс Біртұқымды асқабақтұқымдас чайот Мексикалық қияр чайот Ірі жемісті тағамдық, дәрілік, малазықтық, сәндік, біржылдық өсімдік асқабақ Асқабақтың аналық гүл формуласы: Т(5)К(5)А0Ж(3) Асқабақтың аталық гүлінің формуласы: Т(5)К(5)А(2)+(2)+1Ж(3) Мексикада мәдени дақыл ретінде осыдан .... бұрын өсіре бастаған 3 000 жыл Жылу мен жарық сүйгіш өсімдік қауын Қауын іріктемелері әңгелек, қара күләбә, дәмбілше, торлама Қауын шырынын булап дайындайтын бал бекмес Бекмес құрамы 60% қант Қауын тұқымынан алынады 25-30% май Гүлі шаршыға ұқсас шөптекті, шала бұталы тұқымдас орамжапырақ немесе шаршыгүлді Ғаламшардағы орамжапырақгүлділердің түрлері 3 000 Орамжапырақгүлділердің жемісі бұршаққын, бұршаққынша Орамжапырақгүлділердің гүл формуласы: Т2+2К4А2+4Ж(2) Көкөністік шаршыгүлділер: орамжапырақ, шомыр, шалғам, тарна Татымды шаршыгүлділер: қыша, ақжелкек Майлы шаршыгүлділер: рапс, арыш Дәрілік шаршыгүлділер: ақбасқурай Арамшөп ретінде өсетін орамжапырақгүлділер қыша, жұмыршақ Құлқайыргүлділер тұқымдасының ғаламшардағы түрі 1 000 Қазақстанда құлқайыргүлділер 18 түрі, 7 туысы бар Құлқайыргүлділердің жемісі қауашақ, бір тұқымды жаңғақша Мақтаның биіктігі 1,5-2 м. Мақтаның көпжылдық бұталы түрлері өседі тропиктік елдерде Қазақстанның оңтүстік өңірінде өсетін мақта біржылдық, шитті мақта «Шит» деген мақтаның ұрық шашатын тұқымы Мақтаның жемісі қауашақ Мақтаның бұтағы жіктеледі: өсетін, жеміс беретін Мақтаның жеміс беретін бұтағы: қысқарған өркен Мақтаның гүлі ақ сары түсті, маусым айында гүлдейді Мақтаның гүл формуласы: Т3+(5)К5А(∞)Ж(∞) Мақтаның ашылмай қалған, шала ашылған қауашағы көсек Мақта қауашағы 3-5 жақтауға ашылады Шит талшықтары: жасунықтан (клечаткадан) тұрады Мақта тұқымынан алынады: мақта майы, күнжара, мақта мамығы Мақта тұқымының құрамында 24-26  май боладыМақта шаруашылығымен Үндістан шұғылданып келеді жыл санауға дейін 3 000 ж. бері Шитті мақта өсірілетін аймақ Оңтүстік Қазақстан, Өзбекстан, Түрікменстан Мақтаның өсуіне қолайлы температура 15-170с Дәрі ретінде қолданылатын құлқайыргүлді өсімдік жалбызтікен Сәндік үшін өсіретін құлқайыргүлді айдарша, қытай раушангүлі Ғаламшардағы раушангүлділертүрі 3 000 Қазақстандағы раушангүлділердің түрі 35 Ағаш түрінде өсетін раушангүлділер мойыл, шетен, алмұртшие, өрік Бұталы раушангүлділер раушан, итмұрын Көпжылдық шөптекті раушангүлділер шыршай, теңгежапырақ, қойбүлдірген Күрделі үшқұлақты жапырақты раушангүлді құлпынай, бүлдірген, таңқурай Жапырағы қауырсын тәрізді күрделі раушангүлді итмұрын, шетен, қараған Жапырағы саусақ салалы раушангүлді жатаған қазтабан Раушангүлділердің гүлсеріктері қосқабатты,5 тостағанша,5 күлтесі бар Құрғақ жемісті раушангүлділер шыршай, теңгежапырақ Раушангүлділердің тозаңдануы ұзын тұмсықты бунақденелілер арқылы Раушангүлділердің жемісінің таралу жолдары құстар, жарқанаттар, сумен Итмұрын гүлінің формуласы: Т(5) К5 А∞ Ж∞ Алхордың (терн) гүл формуласы: Т(5) К5 А20Ж1 Раушангүлділердің жабайы түрлері: тікенгүл, итмұрын, шетен, қазтабан Раушангүлінің іріктемелерінің саны 25 000 Раушангүлінің күлтесінен алынатын зат: май Бұршақ тұқымдастардың жер шарындағы түрі: 12 000 Қазақстандағы бұршақ тұқымдастардың түрі: 650 Бұршақтұқымдастардың тамырында түйнек бактериялары бар Бұршақ тұқымдастардың гүлшоғырлары шашақ, шоғырбас, шатырша Бұршақ тұқымдастардың жапырақтары қауырсын тәрізді, саусақ салалы, үшқұлақты болып келеді Бұршақтұқымдастар жемісі бұршаққап Бұршақтұқымдастар гүлінің ең ірі күлтесі желкен Бұршақтұқымдастар гүлінің екі бүйіріндегі күлте ескек Бұршақтұқымдастар гүлінің төменгі тұтасып өскен күлтесі қайықша Бұршақтұқымдастардың 1 аналығының орналасқан жері қайықшада Бұршақтұқымдастардың гүл формуласы Т(5) К3+(2) А(9)+1 Ж1 Өздігінен тозаңданатын бұршақтұқымдас өсімдік асбұршақ Емдік қасиеті бар бұршақтұқымдас Кассия, қызыл мия Жөтелге қарсы қолданылатын бұр.өсім. жалаң қызыл мия Іш босататын бұр.өсім. кассия (сана) Бұршақтұқымдас сәндік өсімдік қараған Улы бұршақтұқымдас өсімдік тентек мия Алқа тұқымдасының жер бетіндегі түр саны 2 900 Қазақстандағы алқа тұқымдасының түр саны 23 Алқа тұқымдасының жабайы түрлері көп өсетін жер Оңтүстік Америка Алқа тұқымдасынның басқаша атауы кіріккенгүлділер Алқа тұқымдастардың гүл формуласы * Т(5)К(5)А5Ж(2) Алқа тұқымдасына жататын тағамға қолданатын өсімдіктер баклажан, бұрыш, қызан,картоп Сәндік ретінде өсіретін алқа тұқ. Шырайгүл(петуния), қызылқұлақ Алқа тұқ.улы өсімдіктер меңдуана, темекі, сасық меңдуана Меңдуананың емдік қасиеті демікпе, құрыспа ауруына жапырағы, тұқымы ем Қызылқұлақтың кең тараған жері Тропиктік, субтропиктік аймақта Баклажанның жабайы түрі Үндістанда өседі, жабайысы көпжылдық Баклажанның белгілері биіктігі 30-70 см, жапырағы кезектескен, жылу, ылғал сүйгіш, 80%ылғалдылықта, 20-300 температурада өседі. Баклажанның жеміс беру кезеңі 3 ай Баклажан 130температурада өсуін тоқтатады, 150темп. отырғызады Баклажан құрамында нәруыз, май, кальций, фосфор, темір бар Баклажанның емдік қасиеті бауыр, қандағы холесиеринді азайтуға ем Қызан жемісі құрамы С,Р,В,А,К витаминдері бар Бұрышта С витамині бар Баклажан, қызан, қара алқа жемісі жидекті Меңдуана, темекі, шырайгүл жемісі қауашақ Ерінгүлділердің жер бетіндегі түр саны 3500 Қазақстандағы ерінгүлділердің түр саны 234 Гүлінің 2 жоғарғы күлтесі мен төменгі 3 күлтесі біріккен ерін тәрізді өсімдіктер ерінгүлділер немесе тауқалақайгүлділер тұқымдасы Ерінгүлділердің жапырағы қарама-қарсы, бөбешік жапырағы болмайды, сабағы 4 қырлы Ерінгүлділердің жемісі сүйекті немесе жаңғақшалы Ерінгүлділердің гүл формуласы: Т(5)С(2+3)А4Ж(2) Қазақстандағы ерінгүлді жебір туысының түр саны 27 Қазақстандағы ерінгүлді жыланбас туысының түр саны 22 Қазақстандағы ерінгүлді көкжалбыз туысының түр саны 16 Эфир майы көп мөлшерде алынып, парфимерия өнеркәсібінде пайдаланылатын өсімдіктер лаванда, гүлшетен, молдавалық жыланбас, көкжалбыз Ежелгі мысырда мәйітті бальзамдауға қолданған ерінгүлді жебір Тянь-Шань, Жоңғар Алатауы, Тарбағатай альпілік белдеуінде өсетін бал жинағыш,аталықты жыланбастың құрамындағы эфир майының мөлшері 0,4% Ерінгүлді көкжалбыздың емдік қасиеті тынысалу, асқорыту мүшелеріне Ерінгүлді кәдімгі жебірдің (киікшөп) емдік қасиеті көкжөтел, бронхит Ерінгүлді сәлбеннің (шалфей) емдік қасиеті ойық жараны емдеу Жер бетіндегі күрделігүлділердің түр саны 20 000 Қазақстандағы күрделігүлділердің түр саны 700 Күрделігүлділердің гүлшоғыры себет Себетгүл құрылысына байланысты тілше, түтікше, қосерін, шұқырақ Бақбақтың себетгүліндегі гүлдер тек тілше Түймедақтың себетгүліндегі гүлдер тілше және түтікшелі Гүлкекіре себетгүлінде шұқырақ Сарықаулен, түйетікен себетгүліндегі гүлдер тек түтікше Күрделігүлді май алынатын өсімдіктер күнбағыс, мақсыр Күрделігүлді көкөніс өсімдіктер ассүттіген, бөрігүл Дәрілік күрделігүлді өсімдіктер дермене, түймедағы, бақбақ, итошаған, қырмызгүл Малазықтық күрделігүлді өсімдік жералмұрт (топинамбур) Күрделігүлді арамшөптер ойраншөп, қаулен, гүлкекіре, түйтікен Сәндік үшін өсіретін күрделігүлді нарғызгүл, бақытгүл, алтыншар, барқытгүл, айгүл, гербергүл Күрделігүлділердің ортақ белгілері тостағаншасыболмайды, тостағанша үлпекті айдаршаға айналған, жемісі тұқымша Мақсырдың Қазақстандағы түрі 4 түкті, тікенді, сортаң, бояу Мақсыр тік сабақты, бір жылдық, биіктігі 100 см.жапырағының жиегі тікенді, сағақсыз, қандауыр тәрізді Мақсырдың май алынатын мүшесі тұқымшасы, 25-37% май болады Мақсыр майының қолданылуы тағамға, бояу, эмаль, сабын алады Мақсырдың тұқым ұны күнжара ретінде малға азық ретінде қолданады Мақсырдың күлте жапырағынан алынады бояу Мақсырдың өсу мерзімі 93-117 күн, 6-100с температураға төзеді Мақсырды егу нормасы 1 га жерге 8-15 кг. Қазақстандағы өгейшөп 1 түрі бар, көпжылдық, тамырсабақты,ерте көктемде гүлдейді, биіктігі 10-25 см. Өгейшөптің емдік қасиеті жапырағы қақырық түсіруге, туберкулезге Бақбақтың тілшегүлінің формуласы:    0К(5)А5Ж(2)Мыңжапырақтың түтікшелігүлінің формуласы:  0К(5)А(5)Ж(2)Мыңжапырақтың жалған тілшегүлінің формуласы: 0К(5)А(5)Ж(2)Түймедақтың түтікшелігүлінің формуласы: 0К(5)А(5)Ж(2)Түймедақтың тілшелігүлінің формуласы: 0К(3)А0Ж(2)Күнбағыстыңжалған тілше гүлдерінің формуласы 0К(3)А0ЖоЛалагүлділердің ғаламшардағы түр саны 1 300 Қазақстандағы лалагүлділердің түр саны 57 Лалагүлділер шөптекті,көпжылдық,тамыры түйнекті,пиязшықты,жемісі- қауашақ,жидек Лалагүлділердің гүлі қосжынысыты,гүлшоғыры шашақ, кейде жеке ірі гүлді, күлтесі екі шеңберде орналасқан Лалагүлділердің гүл формуласы Гс3+3 А3+3 Ж(3) Лалагүлді дәрілік өсімдіктер лапыз, тамырдәрі, қырлышөп Лалагүлді сәндік өсімдіктер секпілгүл, сүмбілшаш, қызғалдақ Лалагүлді техникалық дақыл шырыш Бөлмеде өсірілетін лалагүлтұқымдас кірпішөп Қазақстанның қызыл кітабына тіркелген лалагүлділердің түрі 14 Лапыз көпжылдық, биіктігі 15 см.шөптекті, улы Қазақстанда өсетін лапыз сары лапыз, Кессельринг Лапыздың ем ретінде қолданатын мүшесі Тұқымы Лапыз тұқымының емдік қасиеті қанауруы, подагра, қатерлі ісікке Ауылшаруаш-да қияр, қызан түсімін арттыру үшін қолданады лапыз Құртқашаш тұқымдасының ғаламшардағы түрі 1 800 Қазақстандағы құртқашаш тұқымдасының түрі 36 Құртқашаш тұқымдасы көпжылдық, жапырағы қылыш тәрізді, тамыры тамырсабақты, түйнекті пиязшықты немесе пиязшықты Құртқашаш тұқымдастардың жемісі үш ұялы қауашақ Құртқашаш тұқымдасының гүл формуласы: *Гс6А3Ж1 Құртқашаш немесе жыланқияқтың тамырсабағының емдік қасиеті қақырық түсіретін дәрі Сәндік үшін өсіретін құртқашаш тұқымдас өсім. Құртқашаш, баршынгүл, запран Пияз тұқымдастардың ғаламшардағы түрі 650 Қазақстандағы пияз тұқымдасы 110 Пияз тұқымдастардың жемісі қауашақ Пияз тұқымдастардың гүлшоғыры шатырша Басты пияз екі жылдық, жапырағы түтік тәрізді,биіктігі 1,5 метр Басты пияздың гүл формуласы: *Гс3+3А 3+3Ж(3) Дүние жүзіндегі пияз егілетін алқап 1,5 млн га-дан 15 млн тонна алынады Басты пияздың жер бетіндегі іріктемелері 1000 Эрфурктегі халықаралық көрмеде күміс медальға ие болған Қазақстанда шығарылған басты пияздың іріктемесі «Дүнген-56» Пияз құрамында 14% қант, 2 нәруыз, С, В, РР витаминдарі Сарымсақ көпжылдық, биіктігі 1 м.гүлсидамы 1,5м Сарымсақ пиязшығында 20-27% полисахарид, нәруыз, 7-28 мг.С витамині бар Пияз бен сарымсақ құрамындағы микроағзаларды жоятын ұшқыш зат фитонцид Інжугүл көпжылдық, тамырсабақты,шөптекті,биіктігі 15-20см,улы Інжугүл гүлшоғыры шашақ, пішіні қоңырау тәрізді,парфюмерияда қол. Інжугүл жемісі жидекті 2-8 тұқымды Емге жапырағы қолданады Қазақстан қызыл кітабына май інжугүлі тіркелген Ғаламшардағы астық тұқымдастардың түрлері 10 000 Қазақстандағы астықтұқымдастар түрі 418 Астық тұқымдастардың тамыры шашақ, жапырағы қынапты, сабан сабақты, жемісі дәнекті Астықтұқымдастардың гүлшоғыры сыпыртқы, собық, күрделі масақ, шашақ |