Бойкаров С. Энергия самарадорлигини ошириш масадида иссилик ишлаб чиариш структурасини такомиллаштириш
 Скачать 18.78 Kb.
|
|
Энергия самарадорлигини ошириш мақсадида иссиқлик ишлаб чиқариш структурасини такомиллаштириш БойкаровСарварБуриевич (TДTУ, магистрталабаси) Tel:99 373 13 00 sarvarkarleone@gmail.com Анотация: 2020-2030 йилларда Ўзбекистон Республикасини электр энергиясини ривожлантириш ва янги поғонага чиқишнинг замонавий тенденциялари. Замонавий энергия тежамкор энергия блокларининг янги тизимга ўтиш консептияси. Калит сўзлар: электр энергия, иссиқлик манбаи, концепция, қувват, янги технологя. 2020-2030 йилларда Ўзбекистон Республикасини электр энергияси билан таъминлашнинг ушбу контсепцияси Ўзбекистон Республикасининг ўсиб бораётган талабини қондириш ва илгари сурилган электр энергиясини янада мувозанатли ривожлантиришни таъминлаш мақсадида ишлаб чиқилган. Жаҳон тажрибаси ва жаҳон электр энергетикаси ривожланишининг замонавий тенденциялари. Зарур бўлганда, Контсепцияга мунтазам равишда ўзгартириш ва қўшимчалар киритилади. Ушбу Контсепция доирасида қуйидагилар тақдим этилади: Ўзбекистон Республикаси электр энергетикаси соҳасидаги мавжуд вазиятни таҳлил қилиш; Республикада электр энергиясига бўлган талаб истиқболлари; давлат энергетика сиёсатининг асосий қоидалари ва унинг энг муҳим таркибий қисмлари; Ўзбекистон Республикаси электр энергетикасини ривожлантириш истиқболлари; ушбу Контсепцияни амалга ошириш бўйича ҳаракатлар режаси ва кутилган натижалар. Ҳозирги вақтда республиканинг мавжуд ишлаб чиқариш қуввати 12,9 ГВт, шундан: ИEС - 11 минг. МВт ёки 84,7 фоиз; ГEСлар - 1,85 минг МВт ёки 14,3 фоиз; Ишлаб чиқаришнинг асосий манбаи - 11 та иссиқлик электр станцияси, шу жумладан 3 та иссиқлик электр станцияси. Замонавий энергия тежамкор энергия блокларининг қуввати 2825 МВт ёки ИEС умумий қувватининг 25,6 фоизини ташкил қилади. 2019 йилда ИEС республикада ишлаб чиқарилган умумий электр энергиясининг 89,6 фоизини ишлаб чиқарди. Шу билан бирга, ягона электр энергетика тизимининг максимал юкланиш вақтида ишлайдиган энергия блокларининг умумий қуввати 8,6 мингтани ташкил этди. МВт Республика электр энергияси тизими шартли равишда 5 та ҳудудий электр марказларига бўлинади: Шимолий-Ғарбий (Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилояти); Жанубий-Ғарбий (Қашқадарё, Самарқанд, Бухоро ва Навоий вилоятлари); Жанубий (Сурхондарё вилояти); Шарқий (Андижон, Наманган ва Фарғона вилоятлари); Марказий (Жиззах, Сирдарё, Тошкент вилоятлари ва Тошкент шаҳри). 2019 йилнинг қиш даврида электр энергиясини истеъмол қилишнинг энг юқори вақтидаги максимал юк 10,4 мингтани ташкил этди. МВт, минимал ва максимал юк ўртасидаги фарқ 2,3 минг. Шу билан бирга, 2019 йилнинг ёзида энг юқори кўрсаткич 9,4 мингга этди. Минимал юк 2,6 минг МВт бўлган фарқ билан МВт .. Шу билан бирга, мавжуд регулятив қувватларнинг этишмаслиги, ўз навбатида, ёқилғининг ортиқча сарфланиши ва технологик ускуналарнинг қўшимча эскиришига олиб келади. Шу билан бирга, бир қатор муаммолар мавжуд, уларнинг асосийлари: 25 йил олдин жорий қилинган ИEС қувват блокларининг паст самарадорлиги (25-35 фоиз) ва замонавий CCГТ агрегатларига нисбатан солиштирма юқори ёқилғи сарфи (2 баробар); тарқатиш тармоқлари ва трансформаторларнинг юқори даражада эскириши, бу этказиб беришда узилишларга ва электр энергияси сифати кўрсаткичларининг ёмонлашишига олиб келади; мавжуд электр узатиш линиялари ва трансформаторларининг катта қисмини ташиш қуввати пастлиги истеъмолчиларга керакли ҳажмда электр энергиясини этказиб бериш имкониятини чеклайди; Электр энергияси объектларини автоматлаштириш ва рақамлаштиришнинг паст даражаси технологик бузилишларнинг олдини олиш ва тезда бартараф этиш қобилиятига салбий таъсир кўрсатмоқда. Прогноз ҳисоб-китоблари шуни кўрсатадики, 2030 йилгача бўлган даврда республикада электр энергияси истеъмолининг йиллик ўсиши тахминан 6-7 фоизни ташкил қилади. 2030 йилга келиб республика истеъмоли 120,8 млрд. 2020-2030 йилларда Ўзбекистон Республикасини электр энергияси билан таъминлаш контсепциясининг асосий мақсади-электр энергиясига рақобатбардош нархларда ўсиб бораётган талабни қондириш ва Ўзбекистон Республикаси электр энергетикасини модернизация қилиш орқали динамик ривожлантириш ва мавжуд электр станцияларини реконструкция қилиш, юқори самарали энергия ишлаб чиқариш технологиялари асосида янги ишлаб чиқариш қувватларини қуриш, электр энергиясини ҳисобга олиш тизимини такомиллаштириш, қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишни ривожлантириш билан ёқилғи -энергетика ресурсларини диверсификация қилиш. Иккинчиси - иқтисодиётнинг энергия самарадорлигини параллел равишда пасайиши билан ошириш, шу жумладан истеъмолчилар томонидан электр энергиясидан оқилона фойдаланишни рағбатлантиришнинг иқтисодий механизмларини яратиш; Учинчиси - электр энергиясини ишлаб чиқариш, ташиш ва тарқатишнинг энергия самарадорлигини ошириш, унинг ўсиб бораётган талабини қондириш; Тўртинчиси - электр жиҳозларининг босқичма -босқич янгиланиши натижасида унинг эскириш даражасини пасайтириш, ишлаб чиқарувчи ускуналар ва электр тармоқларининг қувват захирасини ошириш; Бешинчи - қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш ва уларни кенгайтириш ва уларни интеграциялаш 10.4 20.9 12.4 29.2 2019 2030 0 5 10 15 20 25 30 35 қишки максимал ишлаб чиқариш қуввати 9 ягона электр энергияси тизимига. Олтинчи - электр энергияси бозорининг самарали базавий моделини ишлаб чиқиш. Юқоридаги вазифаларни самарали ҳал этиш ва Контсепциянинг кўзланган мақсадларига эришиш учун қуйидаги асосий устувор йўналишларнинг бажарилишини таъминлаш керак: Биринчидан, ички бозорнинг самарали ишлашини таъминлаш учун зарур бўлган янги электр энергетика объектларини модернизация қилиш ва қуриш, электр энергиясини ҳисобга олиш тизимини такомиллаштириш ва илғор ахборот -коммуникация технологияларини жорий этиш орқали диспетчерлик назорати; Иккинчидан, энергия тежайдиган технологиялар ва ишлаб чиқариш қувватларини оптималлаштиришга асосланган технологик жараённинг барча босқичларида электр энергиясининг самарадорлиги ва оқилона ишлатилишини ошириш; Учинчидан, қайта тикланадиган энергия манбаларининг улушини кўпайтириш орқали электр энергетикаси ва иссиқлик энергетикаси соҳасида диверсификацияни таъминлаш, қайта тикланадиган энергия манбаларини ишлаб чиқариш механизмларини яратиш, хусусий шериклик шартлари бўйича, қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантириш ва инвестицияларни намойиш этиш соҳасидаги давлат сиёсатини такомиллаштириш. Қайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантириш лойиҳалари; Тўртинчидан, узоқ муддатли, биринчи навбатда тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни жалб қилиш учун қулай, қонуний, маъмурий инвестиция муҳитини ва электр энергиясининг улгуржи бозорини шакллантириш; Бешинчидан, корпоратив бошқарувни такомиллаштириш, электр энергетикаси соҳасидаги давлат корхоналарининг молиявий-хўжалик фаолиятининг шаффофлигини ошириш; Олтинчидан, қўшни давлатларнинг энергетика тизимлари билан боғланган электр узатиш линияларини тиклаш ва модернизация қилиш орқали чегаралараро савдо ҳажмини ошириш ва минтақавий ҳамкорликни кучайтириш; Еттинчидан, бозор муносабатларининг босқичма -босқич либераллашуви ва давлат ролининг пасайиши орқали ривожланиши, бозорнинг ҳар бир босқичида ушбу соҳада фаолият юритувчи субъектлар ўртасида ҳуқуқ ва мажбуриятларнинг аниқ бўлинишига асосланган янги бозор моделини яратиш. Эволюция, битта харидордан бошланиб, бутунлай рақобатли улгуржи ва чакана бозорларгача. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Федеральный Закон РФ от 27.07.2010 г. №2 190-ФЗ «О теплоснабжении». -Собрание законодательства РФ. - М.,2010. 2. Coming in from the Cold. Improving District Heating Policy in Transition Economies / OECD, IEA. 2006. [Электронный ресурс]: 3. Демина О. В. Рынки тепловой энергии: тенденции пространственного организации//Пространственная экономика. 2016. №4. [Электронный ресурс]: 4. Инструкция по составлению проектов планировки и застройки городов. СН 345-66 М., Стройиздат, 1966. |