Гомогенизация және унификация. Гомогенизация жне унификация (Штомпка П. Социология социальных изменений пер с англ. М., 1996. 416 с)
 Скачать 18.81 Kb.
|
|
Гомогенизация және унификация (Штомпка П. Социология социальных изменений; пер. с англ. М., 1996. 416 с) Жаһандану әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық институттар мен процестерді гомогенизациялау және унификация процесі ретінде жүзеге асырылады. Мәдениеттің унификацияны негізінен бұқаралық ақпарат құралдары, әсіресе теледидар анықтайды. Олар біздің планетамызды "жаһандық ауылға" айналдырады, оның тұрғындары бірдей мәдени өнімді тұтынады. Сонымен қатар, дамыған елдердегі саяхат пен туризмнің бұрын-соңды болмаған ауқымы батыс мәдениеті үлгілерінің бүкіл әлемде таралуына ықпал етеді. Бұл маңызды процестер теориялық ойлауға әкеледі. Солардың бірі - Ульф Гуннерс ұсынған "жаһандық Ойкумена" теориясы. "Ойкумена" - бір мәдениеттің құбылыстарын басқа тілге тұрақты мәдени өзара әрекеттесу, алмасу және аудару аймағы. Ойкуменанің біртіндеп кеңеюі біздің заманымызда шынымен де жаһандық деңгейге жетеді. Дәстүрлі мәдениеттер белгілі бір шекаралар ішінде пайда болады; олар осы кеңістікке байланған; тікелей байланыста және бір уақыт аралығында өздерін жаңғыртады. Керісінше, қазіргі заманғы мәдениеттер кез-келген нақты уақыт пен кеңістікті басып өтеді және байланыс пен көлік саласындағы заманауи технологиялардың арқасында "кеңістік пен уақытты бұзады". Жаһандық ойкуменадағы мәдени ағымдар көп жағдайда бір бағытта. Мәдени жолдаулар қалыптасатын орталықтар және осы жолдауларды қабылданатын периферия нақты бөлінген. Перифериядан орталыққа мәдени қозғалыстар шектеулі. Жақында өткен сирек кездесетін мысалдар ретінде регги музыкасы, Латын Америкасы ырғағы деп атауға болады. Бұл орталықтар көп, мамандандырылған және уақыт пен кеңістікте қозғалатын. Қазір мұндай мамандандырылған орталықтарға АҚШ (ғылым, жаңа технологиялар және бұқаралық мәдениет саласында), Франция (сәнді киім және деликатес өндірісі саласында), Жапония (корпоративті мәдениет саласында); аймақтық орталықтарға - Латын Америкасындағы Мексика, араб әлеміндегі Египет; Ватикан - католик, Кум және Мекке – исламның қасиетті қалалар. Болашақ туралы айтатын болсақ, Гуннерс мәдени біріктірудің төрт мүмкін сценарийін ұсынады. Біріншісі - Батыс мәдениетінің толық үстемдігі болжанатын "жаһандық гомогенизация" сценарийі. Дүкендердегі тауарлар, театрлардағы қойылымдар мен кинодағы фильмдер, кітап дүкендеріндегі бестселлерлер және газеттердегі жаңалықтар, теледидардағы сабын опералары және дискілердегі хиттер. Кез-келген жергілікті ерекшелік жоғалады. Бұл процестің нақты нұсқасы бар, ол сатурация – "қанықтыру сценарийі" деп аталады. Онда периферия орталықтың мәдени үлгілерін баяу сіңіреді, оларды қанықтырады және ұзақ уақыт бойына, бірнеше ұрпақтардан кейін жергілікті мәдени формалар біртіндеп жоғалады, яғни.тарихта мәдени біртектіліктің қалыптасуы жүреді. "Перифериялық сыбайлас жемқорлық" деп аталатын үшінші сценарий бейімделу процесінде батыс мәдениетінің құлдырауы мен ыдырауын білдіреді. Перифериямен соқтығысу оның жоғары құндылықтарын бұрмалайды және ыдыратады. Мысалы, дәстүрлі автократиялық елде демократиялық құндылықтар деспотизмге оңай ауысады; теңдік – сыбайластыққа, тамыр-таныстыкка; сөз бостандығы – жала мен жалған ақпаратқа. Төртінші сценарий - "пісу сценарийі". Бұл мегаполистің еніп келе жатқан мәдениеті периферияның кейбір құндылықтармен байытылған кезде, енгізілген идеяларға өзіндік түсінік берілген кезде және т.б. тең диалог пен алмасуды қамтиды. Сонымен қатар, жаһандық мәдениеті жергілікті жағдайлардың әсерінен өзгереді. Мәдениеттердің айырмашылығы қалады, бірақ олардың дамуы орталықтың әсерінентездетіледі. Периферия мәдениеттің өкілдері делдал ретінде әрекет етеді: олар импортталатын өнімдерді өздерінің мәдени талғамдары мен қажеттіліктеріне сәйкес таңдайды. Нәтижесі Гуннерс мәдениетті "креолизация" (гибридизация) деп атайды. Мәдениеттер біріктірілмейді, олардың арасында диалог бар. |