Гормог. гормондар. Гормондар мен гормоналды препараттар
 Скачать 1.86 Mb.
|
Гормондар мен гормоналды препараттарTeофил Броди (1722-1776) ер және əйел кастраттарының жыныс бездері функцияларының түсу нәтижесiн бақылай отырып, мына тұжырымға келді: әрбір мүше қанға тасымалданатын және барлық ағзаға белгілі бір әсер ететiн арнайы субстанцияны дайындау орны болып табылады.1849 жылы Бертольд эксперимент жүзiнде әр алуан ағзалар арасында гуморальды өзара қарым-қатынастар бар екендiгiн дәлелдедi. 1855 жылы Клод Бернар бүйректiң ролін қандағы қант мөлшерін регуляторы ретiнде көрсетті және ішкі секреция бездерінің қағидаларын орнатты. ХХ ғасыр басында Мәскеуде және басқа да қалаларда аз зерттелген және тексерiлмеген, бiрақ кәсіпкерлер үшiн табысты жартылай зауыт типтегі лабораториялар ашылды. Гормондар мен гормоналды препараттардың қыскаша тарихы Аса маңызды гормондардың тiзiмi және қысқаша сипаттамасыГипофиз гормондары Алдыңғы бөлік: 1. Соматотрофты - ақуыз - өсу гормоны 2. Адренокортикотропты-полипептид- бүйрек үсті безінің қабыршықты заттарына әсер етеді 3. Тириотропты гормон - ақуыз - стимулирует выработку тираксин және трийодтерани өндірілуін ынталандырады 4. Ломогенді- жыныс бездері мен сүт бездерiне әсер етеді 5. фоликулин ынталандырушы 6. Лютеиндендіруші-ақуыз - фолликулдардың өсуі Орта бөлiгi: 1. Миланотропин - полипептид - миланина синтезі (пигментация) Артқы бөлiгi: 1. Вазопресин-полипептид - ағзаның су тепе-тендiгiн реттейді 2. Окситацин - полипептид - жатырдың жиырылуы Қалқанша және қалқанша тәрізді бездер 1 Тироксия зат алмасудың барлық түрлерiн ынталандырады 2. Трийодтеранин зат алмасудың барлық түрлерiн ынталандырады 3. Кальцитанин - полипептид - қандағы кальций денгейiнiң төмендеуi 4. Паратгормон-кальций мен фосфордың алмасуын реттеу Бүйрек үсті бездері Ми затының гормондары 1. Адреналин - қан қысымын жоғарылатады, қандагы глюкоза деңгейiн көтереді. 2. Норадреналин Қабыршық қабатының гормондары 1. Гликокортикоидтар көмірсулар мен липидтер алмасуына және ақуызды алмасуға әсер етеді (кортизол, кортизон) 2. Минералокортикоидтар 3. Жыныстық гормондар - стероидтар- ер Андрогендері, әйел ЭстрагендерiКептiрiлген мүшелерден препараттарды өндіру бірнеше кезеңге бөлінеді. 1. Шикiзатты бөтен қоспалардан (ластанулардан) талшықтардан тазарту. Бұл жұмыс негiзiнен су, қайшы, ланцет және көмегімен қолма-қол жасалады. 2. Арнайы ет тарткыштарда ұсату. 3. 60ºС температурасында вакуум-кептiргiште эмальды ыдыста кептiру 4. Сокслет аппаратында экстракция жолымен майсыздандыру. 5. Жылы ауамен бiр камералы кептiргiштерде материалдан алынғышта жою. 6. Ішке пайдалануға арналған дәрілік заттарды алу, егу үшін гормондарды кейiнгi тазалау қажет. Мүшепрепараттарды жасаудың жалпы әдістері Гормоналды препараттар түсiнiгi, олардың жіктелуіГормондар деп кан мен лимфаға немесе қандай да бiр қуыска шығу жолдары арқылы бөлiнетiн iшкi секрециялык бездер кызметiнiн өнiмдерi аталады. Жануартану тәжірибиесiнде жаратылысты және синтетикалык гормоналды репараттардың айтарлықтай мөлшерiне ие. Оларды төрт топқа бөлуге болады: - Бiрiншi топ жануарлардың эндокринді бездерiнен гормоналды заттарды шығару арқылы алынады. Бiрқатар препараттар (инсулин, адреналин, эстрон) жогары деңгейдегi тазартылған және де кристаллды түрдегі горманалды заттардан құралған - Екінші топ - табиғи заттардың құрылымына толық сəйкес келетін гормондардын синтезделген препараттары. Көбінесе олар тазартылған, оларды дәлме-дәл мөлшерлеуге (дозалауга) болады, мұндай препараттар өндiрiлуi қиын болғандықтан, аз маз. - Үшiншi топ -гормоналды әсері бар өсімдік препараттары, өкінішке орай, олар өте аз зерттелген. -Төртiншi топ маңызды қызығушылық бiлдiртедi, табиғи гормондарга ұқсас синтетикалық қосылыстар. Гормоналды препараттар - арнайы әсері бар күшті фармакологиялық агенттер. Ағзаның физиологиялық керсеткіштерін қайта тұрақтандыру үшін көбінесе теріс әсерiн тигізбейтін препараттардың аздаған (доза) мөлшері керек. Бірақ олардың тиiмдiлiгi тек кана, егер патологияның себептерi белгiлi болған жағдайда ғана жоғары болады. Жануарлар ағзасындағы гормонның жетiспеушiлiгi келесi фактормен негiзделген: 1. Ол ағзада аз мөлшерде өндiрiледi; 2. Ол жылдам белсендiлiгiн жоғалтады; 3. Жаңа қосылыстарға енедi; 4. Эфферентті жүйенiң құрылымы олармен өзара әсерлеспейді. Аталған төрт себептердін әрбіреуі, өз алдына, әр түрлі факторлармен шартталуы мүмкін: а) өндіруші жасушалардың кемуі б) өндіруші жасушалар қызметінің әр алуан токсин-мен басылуы в) гармон синтезiнiң бөлек топтарының бұзылуы. Эстрогенді препараттар. Әйел жыныс гармоны эстрон жыныс бездерi фолликулаларымен дигидро эстрон түрінде өндіруді және фолликулалардын жарылуы барысында түзіледі. Дигидроэстрон қаныққан тетрацикликалық оксинетон болып табылады. Яғни стероидты құрылымы бар. Эстрогендер көмірсулар, ақуыздар және пуриндер алмасуларына әсер етедi, дезоксирибонуклеазаны белсендетеді, остеобластыларды ынталандырады, лимон қышқылы циклының реакциясын жақсартады. Олар айтарлықтай көбею, "ұрықтандыру қызметін өзгертеді, сүт бездерінің дамуына септігін тигiзедi, гипофиздiң белсендiлiгiн төмендетедi. Эстрон (фолликулин) Oestronum (FolUculium) суда ерімейтiн, сусыз спиртте және майларда еритін ақ кристалды ұнтақ. Буаз жануарлардың несебінен немесе синтетикалық түрде алады. 1мг 10000 ЕД құрайды. Эстрадиол мен бензоатты қышқылдың эфирі. Ақ немесе сарғыш кристалды ұнтақ. Спиртте оңай, май мен араластырылмаған майда - аз араласады. Гипофизарлы әсері бар препараттар.Пролактин-Prolactinum. Ipi қара мал мен доңыздың гипофизінен алынады. 1 мл 5 ЕД кұрамында стерильді қоспа түрiнде шығарылады. Инсулин-Insulinum. Бүйрек үсті безінің Лангерганс аралығының р-жасушасында болатын гармон. Химиялық құрылымы бойынша бұл полипептид, 51 аминқышқылының қалдыгы бар молекулярлы массасы 6000 ға жуық. Тироксин - Thyroxinum. Қалқанша безiнен алынған және синтезделген. Химиялық тұрғыдан бұл дийодксифелин - дийодтирозин немесе тирозиннің тетрайодонарагидроксифенилді эфир. Микроағзалардан гормоналды препараттарды алу технологиясыМикроағзалардың жасушалы биожиынын дақылды суйыктықтан келесi әдістермен бөлуге болады: 1) механикалық (тұндыру, сүзу, центрифугадан өткiзу); 2) теплотехникалық (кептіру) Сублимациялық кептiру - вакуумда мұздан су шығарып қатқан материалдарды кептіру. Сублимациялық кептiру жылулық кептірумен салыстырғанда кептірілетін заттарға колайлы жағдайлар тудырады: қышқылдану болмайды, алғашқы құрылым бүлінбейді, биосинтез өнімдерінің қасиеттері, құрамы, зат алмасу процесстерi сақталады. Кептіру процессі бiр неше кезендерден тұрады. Бiрiншi кезең - қысым төмендегенде мұз жаратылып, температура төмендеп өзінен өзі кету. Екінші кезенде- мұздын сублимациясы арқылы бос су кетіп, кептіру бiр келкi жылдамдықпен етедi. Үшінші кезең - байланысқан суды кептіру, осы кезде кептiру жылдамдық төмендеп, температураны ақырындап қоршаған ортанын температурасына дейін көтереді. Өнімнің 1 кезде ылғалы минимумға дейін төмендегенде (2-4 пайыз), температураны 30-40 градуска дейін көтереді. Осындай жағдайлар кептiретiн бөлмеде оттек аз болғандыктан өнімнің қышқылдануын төмендетеді. Гомеостаздық нейро - эндокриндік реттелуі. Гомеостаз және оның реттелуі. Гомеостаз және оның механизмдерiҚаннын негiзгi қызметтерi: 1. Тiршiлiкке қажет заттарды тiндерге жеткiзедi, ал зат алмасу өнiмдерiн сыртқа уақытында шығарып отырады (тасымалдау қызметі). 2. Оттегiн өкпеден тіндерге, жасушалардағы көмір қышқыл газды өкпеге жеткiзедi (тыныс алу кызметі). 3. Ішек-қарыннан қоректік заттарды, витаминдердi, су мен тұздарды (минералдарды) тіндерге жеткiзедi (трофикалык яғни нәрлендiру қызметі) 4. Зат алмасу барысында пайда болған өнімдерді, мәселен, адамденесiндегi уытты заттар, азот қалдықтарын тiндерден бүйрекке, өкпеге, тер бездерiне, ішекке апарады. Сөйтіп оларды шығарып тастайды (экскрециялық қызмет). 5. Қан жасушалары (лейкоциттер), плазмадагы антитəндер денеге енген микробтарды, вирустарды, табиғаты жат, улы заттарды бейтараптайды (қорғаныс қызметі) 6. Адам денесіндегі көптеген әрекеттерді, үрдістерді реттеуге қатысады (гуморалдық реттеуі. Қандағы биологиялық әсері күшті заттар гормондар, медиаторлар, метаболиттер ағзалар мен тіндерге өтiп, тiкелей немесе қантамырларының ішкі бетінде орналасқан хеморецепторларды тітіркендіру арқылы әсер етеді (рефлекстік реттеу) 7. Кан жасушалары (пiшiндi элементтер) тін жасушаларымен креаторлық байланыста болады. Креаторлық байланыс жанарған жасушалардың және жасушалардың табиғи құрылысы мен кейпінің сақталуын қамтамасыз етедi. 8.Қан бүкiл денеге тән гомеостазды сақтай отырып жасушалар мен тiнаралық сұйыктықтың коллоидтық, осмостық тұрақтылығын сақтайды. Осмостық тұрақтылық бұзылса жасушалар iсiп не бүрiсiп қалады. PH тұрақтылығын сақтауда буферлік рол аткарады. 9. Қан көп энергия шығарып қызып кеткен ағзаларды суытады, ал суыған ағзаларды жылытады. Сөйтіп, дене қызуын бірқалыпты сақтауға қатысады.СҰРАҚ – ЖАУАП:Жауаптары: I. (2,3,5) II. (1,4) IV. (3) V. (4,6) X. (1,3,4) Xll. (2,6)НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!!! |